Thăm ngôi trường đầu tiên dạy làm báo

Giữa núi rừng Việt Bắc, Di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng hiện lên như một biểu tượng thiêng liêng của Báo chí Cách mạng Việt Nam.

Tôi vẫn nguyên cảm xúc của lần đầu đặt chân đến khu di tích đặc biệt này trong buổi lễ khánh thành. Đó là một không gian vừa trang nghiêm, vừa ấm cúng, gần gũi như được trở lại mái trường xưa. Nhân kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam, Hội Nhà báo tỉnh Quảng Ninh tổ chức chuyến "Về nguồn", đến thăm các di tích ở An toàn khu, trong đó có Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Tôi cảm nhận rõ sự háo hức, xúc động, bồi hồi của những người làm báo Quảng Ninh tham gia hành trình.

Ngôi trường và lớp học đặc biệt

Ngày 4/4/1949, giữa núi rừng Chiến khu Việt Bắc, một lớp học báo chí đặc biệt được khai giảng tại thôn Roòng Khoa, xã Tân Thái, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. Lớp học do Tổng bộ Việt Minh chủ trì, Báo Cứu Quốc tổ chức thực hiện.

Đón và giới thiệu với đoàn của Hội Nhà báo Quảng Ninh, nhà báo Phan Hữu Minh, nguyên Ủy viên Ban Thường vụ, Trưởng ban Kiểm tra Hội Nhà báo Việt Nam, nguyên Chủ tịch Hội Nhà báo, Giám đốc Đài PTTH Thái Nguyên, khẳng định: Lớp học báo chí đầu tiên của nền báo chí cách mạng Việt Nam với mục tiêu đào tạo đội ngũ cán bộ làm báo phục vụ kháng chiến lâu dài này chính là ý tưởng, là sự chỉ đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Tại gian trưng bày tái hiện trường lớp dạy làm báo đầu tiên của báo chí cách mạng Việt Nam, nhà báo Phan Hữu Minh cho biết thêm: Trong bối cảnh đất nước đang trong những năm tháng cực kỳ gian khổ của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, báo chí đóng vai trò như một binh chủng đặc biệt trên mặt trận tư tưởng - văn hóa. Việc mở lớp học báo chí này không chỉ là sự chuẩn bị về lực lượng, mà còn là minh chứng cho tầm nhìn chiến lược của Đảng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc xây dựng đội ngũ làm báo chuyên nghiệp, trung thành và sáng tạo.

Trường mang tên Huỳnh Thúc Kháng - một chí sĩ yêu nước, một nhà báo lỗi lạc, người sáng lập và là chủ bút tờ báo "Tiếng Dân" nổi tiếng ở Trung Kỳ. Ông từng giữ cương vị quyền Chủ tịch nước khi Bác Hồ đi Pháp năm 1946. Việc lấy tên ông để đặt cho lớp học là sự tưởng nhớ, tri ân, cũng là lời nhắc nhở thế hệ nhà báo hôm nay về tinh thần trách nhiệm, dũng khí và đạo đức làm báo.

Lớp học có 42 học viên đến từ nhiều cơ quan báo chí kháng chiến, trong đó có 1 học viên rất đặc biệt với đội ngũ người làm báo Vùng mỏ Quảng Ninh - nhà báo Ngô Như Mai, phóng viên Báo Cứu Quốc liên khu 3, người sau này về làm việc tại Báo Quảng Ninh, gắn bó trọn đời với Vùng mỏ.

Giảng viên của lớp là những nhà cách mạng, nhà báo, nhà văn hóa xuất sắc như Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Hoàng Quốc Việt, Lê Quang Đạo, Tố Hữu, Trần Huy Liệu, Tú Mỡ, Xuân Diệu, Nguyễn Huy Tưởng, Thế Lữ, Nguyễn Tuân, Nguyễn Đình Thi, Nam Cao… Thời gian học chỉ kéo dài 3 tháng do điều kiện chiến tranh khắc nghiệt, nhưng nội dung chương trình lớp học lại rất phong phú, có sự kết hợp giữa lý luận chính trị, kỹ thuật làm báo, đạo đức nghề nghiệp và cả kỹ năng viết tin, viết phóng sự, biên tập…

“Các học viên học tập và sinh hoạt ngay trong rừng, điều kiện vô cùng thiếu thốn, thậm chí nguy hiểm. Là khu rừng nên hổ, báo có thể vồ người bất cứ lúc nào. Bàn ghế thì phải tự làm bằng tre. Giấy viết là loại giấy thô sơ, mực in cũng phải tự chế. Nhưng chính trong gian khó, họ đã hun đúc cho mình tinh thần thép, lý tưởng nghề nghiệp cao cả, sẵn sàng dấn thân để đưa tiếng nói cách mạng lan rộng khắp cả nước” - nhà báo Phan Hữu Minh chia sẻ.

Điều đặc biệt nữa là trong điều kiện chiến tranh, nhà trường chỉ tổ chức duy nhất một khóa học, nhưng giá trị và ý nghĩa mà lớp để lại thì vượt thời gian. Đây thực sự là một "ngôi trường" đặc biệt, vừa là biểu tượng tinh thần, vừa là dấu son trong lịch sử báo chí Việt Nam.

Trường xưa, lớp cũ còn đây

Trò chuyện với tôi trước chuyến đi, Tiến sĩ Nguyễn Thu Hiền, cán bộ Bảo tàng Báo chí Việt Nam, cho biết: Sau nhiều năm nghiên cứu, phục dựng và bảo tồn, Di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng được khánh thành và trở thành điểm đến đặc biệt trong hành trình tri ân của những người làm báo hôm nay. Khu di tích được xây dựng gần vị trí xưa, nơi lớp học đầu tiên ra đời giữa núi rừng Việt Bắc, nay thuộc xóm Roòng Khoa, xã Tân Thái, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

Không gian trong khu di tích tái hiện sống động khung cảnh lớp học năm xưa. Bên cạnh phòng học giản dị là nhà ở của giảng viên, học viên, khu sinh hoạt tập thể, khu bếp ăn dã chiến... Tất cả đều được phục dựng bằng vật liệu bền, đẹp đúng kiểu, dáng thời kháng chiến.

Điểm nhấn đặc biệt tại khu di tích là nhà trưng bày, nơi lưu giữ hàng trăm tư liệu, hình ảnh, hiện vật quý giá: Bản sao 2 bức thư Bác Hồ gửi lớp học; máy đánh chữ, máy in, khuôn in ronéo; những mẫu Báo Cứu Quốc phát hành trong thời kỳ chiến tranh; bút tích và bản thảo bài giảng của các giảng viên... Mỗi hiện vật đều chứa đựng một câu chuyện, một ký ức sống động về những ngày tháng làm báo trong thời kỳ kháng chiến với vô vàn gian khó.

Trong khuôn viên di tích còn có bia tưởng niệm và bức phù điêu tái hiện lớp học với 42 học viên, như một cách nhắc nhớ đầy xúc động về lớp người tiên phong của nền báo chí cách mạng. Bên cạnh đó là không gian cảnh quan được tái hiện cảnh trường xưa gần gũi với tự nhiên, tạo nên một quần thể hài hòa, trầm mặc và lắng đọng.

Dẫn chúng tôi tham quan di tích, chị Nguyễn Thị Việt Hoa, Chánh Văn phòng Hội Nhà báo tỉnh Thái Nguyên, cho biết: Không gian nơi đây không chỉ là điểm đến của những chuyến tham quan, mà còn là nơi để tổ chức các hoạt động chuyên môn, nghiệp vụ: Hội thảo, toạ đàm, lớp bồi dưỡng ngắn hạn cho hội viên hội nhà báo, sinh viên báo chí, cũng như là nơi diễn ra các sự kiện ý nghĩa như lễ kết nạp, trao thẻ hội viên, trao giải báo chí của các cấp hội nhà báo, cơ quan báo chí.

Nhà báo Lương Quang Thọ, Trưởng Văn phòng đại điện Báo Nhân Dân tại Quảng Ninh, tâm sự: Tôi thấy mỗi bước chân đi giữa khu di tích là một lần trở về với lịch sử, là dịp để lắng lại, để tự soi chiếu bản thân trên hành trình cầm bút. Và cũng từ không gian ấy, những câu chuyện về lòng dũng cảm, sự cống hiến, đạo đức, cùng lý tưởng làm báo được truyền lại cho thế hệ sau như những ngọn lửa bất diệt.

Tầm nhìn về "địa chỉ đỏ"

Không chỉ dừng lại ở một di tích lịch sử, Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng ngày nay còn mang trong mình một sứ mệnh đặc biệt: Trở thành một "địa chỉ đỏ" cho giới báo chí cả nước. Trong buổi lễ khánh thành di tích, tôi đặc biệt nhớ lời phát biểu của nhà báo Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam: Chúng tôi cũng sẽ đẩy mạnh tuyên truyền đến với các hội nhà báo địa phương, các liên chi hội và chi hội nhà báo trong toàn quốc với mong muốn tất cả giới báo chí thấy rõ tầm quan trọng của di tích này, từ đó coi đây là một địa chỉ đỏ để các nhà báo, nhất là các nhà báo trẻ hướng về nguồn, để tìm hiểu lịch sử báo chí hào hùng, nghe kể chuyện về lớp lớp đàn anh đi trước và xây đắp cho tương lai của báo chí nước nhà.

Phát biểu ấy không chỉ là lời hiệu triệu, mà còn mở ra một tầm nhìn xa rộng: Biến nơi đây thành trung tâm giáo dục truyền thống cho các thế hệ làm báo. Di tích không chỉ kể lại câu chuyện của một lớp học xưa, mà là cầu nối sống động giữa quá khứ và hiện tại, giữa những trang báo in thủ công trong hầm và những bản tin điện tử thời 4.0.

Chị Nguyễn Thị Mến, Giám đốc Trung tâm Truyền thông - Văn hóa huyện Cô Tô, người vừa được vinh dự đứng trong đội ngũ Hội Nhà báo Việt Nam đúng dịp kỷ niệm 100 năm Báo chí cách mạng Việt Nam xúc động chia sẻ trong hành trình về nguồn của Hội Nhà báo Quảng Ninh, cho rằng: Giới báo chí, đặc biệt là lớp trẻ như tôi rất cần những nơi như thế để nhìn lại nguồn cội, để được hun đúc lòng tự hào nghề nghiệp, được truyền cảm hứng từ những con người đã dùng ngòi bút như vũ khí sắc bén trong công cuộc đấu tranh và xây dựng đất nước. Từ bàn ghế tre, giấy mực thô sơ, từ sự thiếu thốn mọi bề, những phóng viên chiến sĩ của lớp báo Huỳnh Thúc Kháng đã tạo nên nền móng tinh thần không gì thay thế được cho đạo đức người làm báo.

Nhà báo Trần Minh, Trưởng Phòng Văn nghệ - Thể thao và Giải trí, Trung tâm Truyền thông tỉnh, tiếp lời chị Mến: Di tích không chỉ là nơi ghi dấu một lớp học, mà là trường học không ngừng mở rộng, là nơi mỗi phóng viên, biên tập viên khi đặt chân đến đều có thể tìm thấy một phần lý tưởng, một phần trách nhiệm, một phần lửa nghề của chính mình.

"Về nguồn" - Nối dài mạch nguồn truyền thống

Về thăm Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng không chỉ là một hành trình trở lại với lịch sử, mà còn là một chuyến "về nguồn" đầy cảm xúc, một cuộc hành hương về cái nôi đầu tiên của báo chí cách mạng Việt Nam. Hiểu rõ tầm quan trọng ấy, Hội Nhà báo Quảng Ninh đã quyết định tổ chức chuyến "về nguồn" đặc biệt này.

“Chuyến đi này mang trong mình một khát khao lớn lao: Lan tỏa mạnh mẽ hơn nữa giá trị của Di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng đến đông đảo hội viên nhà báo, đặc biệt là thế hệ trẻ, dẫu biết rằng với số lượng hội viên đông đảo, không phải ai cũng có điều kiện trực tiếp đến thăm và cảm nhận. Bởi vậy, thông qua chuyến đi này, những câu chuyện, những cảm xúc, những bài học từ ngôi trường xưa sẽ được các thành viên trong đoàn mang về, kể lại và truyền tải rộng rãi, không chỉ trong nội bộ hội, mà còn đến với các sinh viên báo chí của Trường Đại học Hạ Long - những phóng viên tương lai. Chúng tôi mong muốn các em được tiếp cận, tìm hiểu về truyền thống vẻ vang, để hiểu rằng nghề báo không chỉ là kỹ năng, mà còn là lý tưởng, là sự dấn thân và hy sinh vì đất nước” - Tiến sĩ Phan Thị Huệ, Phó Hiệu trưởng, Thư ký Chi hội nhà báo Trường Đại học Hạ Long, xúc động chia sẻ khi tham gia hành trình về nguồn.

Nhà báo Nguyễn Thế Lãm, Chủ tịch Hội Nhà báo tỉnh, Giám đốc Trung tâm Truyền thông Quảng Ninh, cho rằng: Ý nghĩa của việc "về nguồn" trong dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam càng trở nên sâu sắc hơn bao giờ hết. Đó là dịp để mỗi người làm báo Quảng Ninh cùng nhau ôn lại truyền thống hào hùng, thấm nhuần tinh thần dũng cảm, sáng tạo và đức hy sinh của các nhà báo thời kháng chiến. Chính từ những bài học lịch sử ấy, chúng tôi tìm thấy sức mạnh, niềm tin và trách nhiệm để tiếp tục phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Mỗi cây bút, mỗi ống kính của người làm báo Quảng Ninh sẽ trở thành cầu nối, đưa ánh sáng tri thức, sự thật đến với công chúng, góp phần xây dựng tỉnh Quảng Ninh ngày càng giàu đẹp, văn minh.

Nhà báo Nguyễn Bảo Lâm, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Nhà báo Việt Nam, Chủ tịch Hội Nhà báo tỉnh Thái Nguyên, khi trò chuyện với đồng nghiệp ở Quảng Ninh thì cho biết: Dịp kỷ niệm 100 năm Báo chí cách mạng Việt Nam, Hội Nhà báo Thái Nguyên được đón hàng ngàn đồng nghiệp trong khắp cả nước đến thăm. Khoảnh khắc nhận thẻ hội viên, nhận giải báo chí hay các buổi sinh hoạt nghiệp vụ tại "cái nôi" báo chí này sẽ là một kỷ niệm khó quên, một dấu ấn không thể phai mờ trong sự nghiệp của các bạn trẻ. Đó không chỉ là sự công nhận về năng lực, mà còn là lời nhắc nhở về trọng trách, về truyền thống và đạo đức nghề nghiệp. Nó khẳng định sự tiếp nối không ngừng của các thế hệ, từ những nhà báo "khai sơn phá thạch" nơi chiến khu Việt Bắc đến những người cầm bút, cầm máy hôm nay, luôn giữ vững ngọn lửa đam mê và tinh thần phục vụ Tổ quốc.

Nhà báo Nguyễn Bảo Lâm ngưỡng mộ và đánh giá cao các hoạt động kỷ niệm 100 năm Báo chí cách mạng Việt Nam của Hội Nhà báo Quảng Ninh, đặc biệt là các sự kiện Ngày hội báo chí Quảng Ninh và chương trình “Về nguồn” này.

“Hành trình về nguồn đã, đang và sẽ còn tiếp tục. Và trong mỗi chuyến đi như thế này, có một niềm tin lặng lẽ mà sâu xa rằng: Nghề báo sẽ luôn là ngọn lửa sáng giữa đời”, xin được mượn lời của nhà báo Đỗ Bích, nguyên Giám đốc Đài PTTH Quảng Ninh để kết thúc bài viết này.