Bảo tàng Đa dạng sinh học Vườn quốc gia Bái Tử Long

Bảo tàng Đa dạng sinh học Vườn quốc gia Bái Tử Long được xây dựng năm 2009 với chức năng sưu tầm, lưu giữ, bảo quản, tổ chức trưng bày, giới thiệu các mẫu vật và tư liệu về tài nguyên đa dạng sinh học của Vườn quốc gia Bái Tử Long nhằm phục vụ yêu cầu phổ biến kiến thức, giáo dục môi trường, tham quan du lịch.

Hiện trong bảo tàng có chứa tiêu bản của 50 loài cá biển và 50 loài thực vật rừng. Trong các tiêu bản động vật biển, phải kể đến bộ xương cá heo không vây, tên khoa học là Neophocaela phocaecuades, nằm trong danh mục Sách đỏ Việt Nam cần được bảo vệ, bảo tồn. Theo cán bộ Vườn quốc gia Bái Tử Long, qua điều tra cá heo có phân bố trong khu vực biển của Vườn khá nhiều, ngay cả du khách đi tàu trên mặt biển vào những ngày nắng ấm, cũng có nhiều du khách thấy cá heo bơi lộn nhào trên sóng biển ở khu vực biển Bái Tử Long như các điểm Cửa đối, Cửa vành...

Trong số động vật biển còn có cá thể vích là 1 trong 5 loài rùa biển trong Sách đỏ Việt Nam và thế giới (vích, đồi mồi, quản đồng, rùa da, đồi mồi dứa). Đây là một loài sinh vật cổ xưa nhất còn tồn tại trên trái đất, có giá trị to lớn về văn hóa tín ngưỡng và môi trường sinh thái. Vích là loài được các nhà khoa học liệt kê vào trong danh mục những loài động vật biển quý cần được bảo vệ giữ gìn trong quyển tuyển tập Sách đỏ Việt Nam. Nhiều năm vích thường lên khu vực bãi cát của Vườn quốc gia Bái Tử Long để đẻ trứng.

Động vật rừng có tiêu bản cầy vòi hương, tên khoa học Pradoxurus heraphroditus, thuộc họ cầy Vierridae, bộ ăn thịt Carnibora, lớp thú, có ở đảo Ba Mùn (Vườn quốc gia Bái Tử Long). Một số loài khác như gấu ngựa, khỉ mặt chó, tuy không phải là động vật đặc hữu ở Vườn quốc gia Bái Tử Long nhưng chúng đã từng được nuôi trên đảo Ba Mùn.

Trao đổi với chúng tôi, ông Đinh Sĩ Nguyên, Phó Giám đốc Vườn quốc gia Bái Tử Long cho hay: Trong những năm gần đây, ngoài công tác bảo tàng, chúng tôi còn rất đề cao công tác bảo tồn. Chúng tôi đã dành diện tích 2.500m2 để làm Vườn sưu tập thực vật, trong đó có 400m2 công viên cây xanh được thiết kế mang hình dáng Vườn quốc gia Bái Tử Long giống như con chim hạc đang bay lên. Ở đây có những loài cây đặc hữu của Vườn quốc gia Bái Tử Long như cây lim xanh, trâm, tùng đen và cây trai lý.v.v. Hằng năm, vào dịp Tết trồng cây, Vườn cung cấp cây lim xanh giống cho nhiều địa phương để trồng, từ đó giúp công tác bảo tồn được tốt hơn vì lim xanh đã có ở nhiều nơi.

Cũng theo ông Nguyên, để có các giống cây, vào mùa lim, trai lý ra quả rồi rụng quả, anh em kiểm lâm đều vào rừng thu nhặt quả và hạt đem về ươm tạo thành cây giống. Trong Vườn đang có sưu tập thực vật với khoảng 5.000 cây lim xanh giống và khoảng 5.000 cây trai lý. Trong đó, cây trai lý là loài gỗ quý nhưng rất ít người biết đến, vì chúng phân bố không rộng và sống ở núi đá. Hiện trong Vườn quốc gia vẫn còn mấy cây trai lý tuổi ước tính hơn trăm năm. Gỗ trai lý trước đây người dân vùng đảo thường dùng làm đình chùa, vì chúng bền, lại dai không dễ nứt vỡ như gỗ lim nên dễ chế tác các chi tiết mang tính nghệ thuật. Như ở đình Quan Lạn (xã Quan Lạn), các cây cột đình đều làm từ gỗ trai lý, tồn tại hàng mấy trăm năm nay không hỏng.

Ông Nguyễn Văn Hùng, Trưởng Phòng bảo tồn biển, đất ngập nước (Vườn quốc gia Bái Tử Long) chia sẻ: Bảo tàng sinh học Vườn quốc gia Bái Tử Long nếu được đầu tư phù hợp thì sẽ trở thành điểm thu hút khách du lịch. Tôi cũng đã đến Bảo tàng Hải Dương Học (Nha Trang) và thấy rất đông khách du lịch đến đây chiêm ngưỡng và tôi nghĩ Vân Đồn cũng nên có bảo tàng như thế.

Cũng theo ông Hùng, vì Vườn quốc gia Bái Tử Long có cấu tạo địa chất đặc biệt xen kẽ giữa các đảo đá là các đảo đất, nên hình thành ở đây các dạng động thực vật đa dạng mà không có ở các nơi khác, nếu như được đầu tư tốt thì bảo tàng sẽ phong phú lên rất nhiều. Ông Hùng tỏ ý tiếc, vào tháng 7/2022, có một xác cá voi biển trôi dạt vào khu vực rừng ngập mặn của xã đảo Quan Lạn, nhưng sau đó xác cá voi này được người dân đem chôn. Giá như bộ xương cá voi được giữ lại rồi được trưng bày trong Bảo tàng đa dạng sinh học Vườn quốc gia Bái Tử Long thì sau này rất thuận lợi khi phát triển du lịch, thế nhưng ngân sách đầu tư không có nên đành chịu. 

Bảo tàng Quảng Ninh (TP Hạ Long) hàng năm thu hút hàng triệu du khách, chứng tỏ du khách khi đến Quảng Ninh ngoài biển xanh, cát trắng, nắng vàng, họ còn rất thích tìm hiểu nhiều điều thú vị khác nữa của Quảng Ninh. Vườn quốc gia Bái Tử Long có tổng diện tích 15.783 ha, trong đó, diện tích biển chiếm 9.658ha, còn lại 6.125ha là diện tích các đảo nổi. Phần đảo bao gồm cả đảo đất và đảo đá vôi với hơn 80 hòn đảo lớn nhỏ, chiếm hầu hết phần rừng biển của vịnh Bái Tử Long chứa nhiều loại gen động vật, thực vật quý hiếm. Nếu Bảo tàng Đa dạng sinh học Vườn quốc gia Bái Tử Long được đầu tư quy mô thì hẳn đây sẽ là điểm thu hút khách du lịch khi đến Vân Đồn.