Đã bước vào mùa mưa nhưng hiện nhiều hồ thuỷ lợi trên địa bàn tỉnh lại khô hạn bất thường do lượng mưa quá thấp. Tình trạng này làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc cung cấp nước sinh hoạt, sản xuất nông nghiệp của nhân dân. Chưa bao giờ tình trạng chống hạn lại trở nên cấp bách như hiện nay. 

Tìm hiểu tại hồ Yên Lập - hồ lớn nhất tỉnh, chúng tôi được biết, từ khi đi vào hoạt động (năm 1982) đến nay, lần đầu tiên trong lịch sử, mực nước trong hồ xuống mức thấp nhất. Theo quy luật, hằng năm vào tháng 6 là thời điểm hồ có thể đón nước thượng nguồn đổ về lòng hồ tích nước. Thế nhưng, mùa hè năm nay mưa đến muộn, ít hơn so với mọi năm cộng với thời tiết nắng nóng kéo dài khiến mực nước nhiều khu vực của hồ ở tình trạng trơ đáy.

Chiếc ca nô thường ngày làm nhiệm vụ tuần tra hồ nay nằm mắc cạn, im lìm trên gờ đá. Thân đập nằm phơi nắng in rõ ngấn mực nước cũ. Nhiều vị trí giữa lòng hồ xuất hiện mố đất to nhô hẳn lên khỏi mặt nước. Tại một số nhánh của hồ Yên Lập, tình trạng lòng hồ cạn trơ đáy diễn ra từ nhiều tháng qua, mặt đất khô nứt nẻ, cỏ mọc um tùm. Nhiều điểm chỉ còn lại bùn lầy đặc quánh, thỉnh thoảng có những vũng nước đục ngầu sót lại.

Anh Lê Thanh Hưng, Trạm trưởng đầu mối Yên Lập đã có 10 năm gắn bó với công tác quản lý hồ này, than thở: Mấy năm trước, giờ này nước vẫn xâm xấp nơi đậu ca nô kia nhưng năm nay nước xuống thấp quá. Chỉ tay ra phía lòng hồ, anh Hưng cho hay, nguồn nước hồ Yên Lập đang cạn sắp chạm đến mực nước chết. Nhiều khu vực trong hồ nước đã cạn trơ đáy điều mà từ trước đến nay chưa từng xảy ra. Mùa này năm trước, lượng nước tích được trong hồ đạt trên nửa dung tích thiết kế, hồ Yên Lập phải mở cánh tràn xả lũ vài lần để đón lũ về. Thế nhưng năm nay, chẳng những nguồn nước trong hồ bị cạn kiệt nghiêm trọng mà đáng ngại hơn những cơn mưa xuất hiện ít hẳn đi. Suốt 9 tháng qua, Hồ Yên Lập mới chỉ đón được 2 trận mưa duy nhất được ví như trận mưa "vàng”. Tuy nhiên cũng chẳng thấm tháp vào đâu, chỉ đủ lượng nước xả trong 1-2 ngày là hết.

Hiện nay, mực nước hồ Yên Lập chỉ cách mực nước chết 7,6 mét (theo thiết kế từ 9,38 triệu m3 nước trở xuống hồ trạm mực nước chết). Thời điểm đo ngày 30/6/2020, mực nước hồ Yên Lập chỉ còn 17,68 mét tương đương 32,8 triệu m3 nước, bằng ¼ dung tích thiết kế (cao trình thiết kế 29,5 mét tương đương 127 triệu m3). So với cùng kỳ năm 2019, lượng nước trong hồ giảm 54,3 triệu m3. “Nếu 1 tháng nữa trời vẫn không mưa mực nước hồ Yên Lập sẽ chạm quá mực nước chết”- anh Hưng nói.

Ngược hồ Yên Lập hơn 60km về huyện Vân Đồn chúng tôi tìm đến hồ thủy lợi Khe Mai (xã Đoàn Kết). Đây là hồ có dung tích chứa lớn nhất huyện Vân Đồn cung cấp nước sinh hoạt chủ yếu cho trên 7.000 hộ dân tại địa phương và nước tưới cho 24,6ha đất sản xuất nông nghiệp. Từ trên bờ đập phóng tầm mắt về phía lòng hồ rộng lớn không ai nghĩ đây là hồ chứa nước bởi xung quanh hồ trơ trọi khi mực nước đã rút đi. Điểm để nhận ra một hồ chứa mênh mông với sức chứa lên đến 1,6 triệu m3 là những bãi đất khô cằn nứt nẻ, nhiều đoạn cũng đã phơi đáy nước xuống thấp chưa từng thấy và chúng tôi có thể dễ dàng đi lại dưới lòng hồ.

Trạm trưởng Trạm quản lý Vân Đồn, Hoàng Văn Ninh, cho hay: Từ đầu năm đến nay, mực nước hồ Khe Mai rút rất nhanh. Nguyên nhân chủ yếu do mưa ít, nắng nóng kéo dài trong khi đó chất lượng rừng đầu nguồn xung quanh không giữ được nước, khả năng sinh thủy yếu nên làm giảm dòng chảy, lượng nước rót về lòng hồ chảy như nhỏ giọt. Hiện, dung tích hữu ích trong hồ chỉ còn 150.000 m3, cách mực nước chết chỉ 57cm. Với nhu cầu sử dụng nước trong thời gian tới nếu thời tiết không có mưa thì dự kiến trong vòng 7 đến 10 ngày tới nước hồ sẽ cạn dưới mực nước chết.  Đến lúc đó hồ sẽ lâm nguy.

Lâm vào cảnh tương tự như 2 hồ trên, hiện có nhiều hồ chứa nước tại các địa phương như hồ Khe Cát, Khe Táu (Tiên Yên); Trại Lốc 1, Khe Ươn 1 (Đông Triều); Yên Dưỡng, Tân Lập (Uông Bí); Sau Làng (Hạ Long)... có mực nước đang xuống rất thấp, nguy cơ tiệm cận mực nước chết.

Theo thống kê của Chi cục Thủy lợi (Sở NN&PTNT) tính đến ngày 30/6/2020 lượng nước tại 25 hồ thủy lợi lớn trên địa bàn tỉnh còn hơn 133 triệu m3, giảm hơn 60 triệu m3 so với cùng kỳ năm 2019. Trước thực trạng mực nước các hồ đang xuống trầm trọng đã đặt ra mối nguy lớn về khả năng thiết hụt nguồn nước cung cấp cho sản xuất và sinh hoạt của người dân. Chính vì vậy, từ nhiều tháng nay, các đơn vị quản lý hồ thủy lợi và Công ty CP Nước sạch Quảng Ninh đang gồng mình tìm các giải pháp đối phó.

Giữa lòng hồ cạn trơ đáy, tiếng máy bơm nổ xình xịch, anh Trần Mạnh, Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Nước sạch Quảng Ninh dẫn chúng tôi ra phía lòng hồ khu vực đập phụ Nghĩa Lộ– một nhánh thuộc hồ Yên Lập. Vừa đi anh vừa chia sẻ: Tình trạng khô hạn ở khu vực này đã diễn ra khoảng 3 tháng nay. Vì không còn nước nên trạm bơm Nghĩa Lộ - trạm bơm lấy nước từ hồ Yên Lập cung cấp cho khu xử lý nước Đồng Đăng để cấp nước cho toàn bộ khu du lịch và các hộ dân ở phường Bãi Cháy đã phải dừng vận hành từ tháng 4/2020 do mực nước hồ thấp hơn cao trình cửa hút. Giữa lúc đại hạn, Công ty cùng với đơn vị quản lý hồ Yên Lập đã phải ngày đêm nghĩ các phương án để tìm ra giải pháp tối ưu nhất, thậm chí chấp nhận phải bỏ một khoản chi phí lớn để giải quyết với mong muốn không để một hộ dân nào thiếu nước sinh hoạt. 

Khi phương án cấp bách là lắp bơm dã chiến nhận được sự tán thành cao, Công ty đã huy động 50 công nhân, chia thành 3 ca thi công liên tục, thần tốc trong 8 ngày đêm để kéo đường ống nước dài hơn 1,2km ra xa lòng hồ và lắp bơm dã chiến trên phao nổi để bơm nước về trạm bơm chính. Chính phương án kịp thời và sáng suốt đó mà từ tháng 4/2020 đến nay, Công ty vẫn đảm bảo cấp nước ổn định cho người dân. Tuy nhiên, đây cũng chỉ là giải pháp tình thế, về lâu dài, đơn vị vẫn phải tính toán tiếp tục nối dài ống dẫn nước và đưa bơm dã chiến ra xa hơn nữa bám theo mực nước rút dần. Dù là phương án nào đi chăng nữa nếu những ngày tới trời không mưa thì nguy cơ thiếu nước sẽ rất cao bởi mỗi ngày bơm nước nhìn thấy mực nước ngày càng cạn đi rõ, đơn vị cũng vô cùng lo lắng. 

Anh Vũ Trọng Tĩnh, Phó Giám đốc Công ty TNHH MTV Thủy lợi Yên Lập, cho biết: Hiện nay với lượng nước hữu ích của hồ còn 23 triệu m3 (tính đến ngày 30/6) thì với nhu cầu cung cấp nước phục vụ sinh hoạt, sản xuất nông nghiệp và các ngành kinh tế khác cộng với lượng nước bay hơi do nắng nóng như hiện nay thì chỉ đến hết tháng 7/2020 hồ Yên Lập rơi vào tình trạng báo động, chạm đến mực nước chết. Vì vậy, chúng tôi đã thông báo cho người dân, các địa phương để tập trung điều hành tưới và thực hiện tưới tiết kiệm nhất có thể, không sử dụng lãng phí nước. Trong thời điểm thiếu nước như hiện nay, đơn vị giảm lịch xả nước thủy lợi từ 7 ngày/lịch xuống 4-5 ngày/lịch và trong lịch thủy lợi thực hiện điều phối, đóng mở các kênh nhánh để đảm bảo đáp ứng nhu cầu sử dụng nước tưới tiêu của nhân dân đồng thời tiết kiệm lượng nước thô, ưu tiên cấp nước sinh hoạt của nhân dân.

Hiện nay, mực nước ở một số hồ thủy lợi khác đều xuống ở mức rất thấp trong khi một số địa phương đã bắt đầu làm đất, gieo cấy lúa vụ mùa, đồng thời nhu cầu cấp nước cho sinh hoạt và phục vụ các ngành kinh tế trong mùa hè năm 2020 chắc chắn sẽ tăng. Nếu nắng nóng tiếp tục kéo dài, nguy cơ thiếu nước phục vụ sản xuất, nước sinh hoạt sẽ xảy ra, ảnh hưởng trực đếp đến đời sống và sản xuất của nhân dân cũng như phát triển kinh tế của địa phương.

Trong khi chờ mưa, để đảm bảo công tác điều tiết nước phục vụ sản xuất trong thời gian tới, ngành nông nghiệp đã có khuyến cáo các địa phương cần xây dựng kế hoạch sản xuất vụ mùa cho phù hợp với tình hình thực tế tại các hồ chứa nước, đồng thời có kế hoạch thay đổi cơ cấu cây trồng nếu cần thiết; tăng cường công tác tuyên truyền vận động người dân sử dụng nước thông minh và tiết kiệm trong giai đoạn hạn hán kéo dài như hiện nay.

Chiều buông xuống, những tia nắng cuối ngày le lói qua những tán rừng soi bóng xuống lòng hồ Khe Mai, mây đen bỗng ở đâu kéo tới như báo hiệu trời sắp đổ mưa. Chúng tôi thầm nghĩ chưa bao giờ những cơn mưa giải hạn lại được ví như cơn mưa “vàng” đang được mong mỏi từng ngày, từng giờ để giải tỏa “cơn khát” cho các hồ.

Thu Chung - Phạm Tăng

Trình bày: Tất Đạt