Hải quan khu vực VIII - Điểm sáng về cải cách hành chính, hỗ trợ doanh nghiệp

Ngành Hải quan Việt Nam đang từng bước hiện đại hóa toàn diện, hướng tới mô hình hải quan số, hải quan thông minh. Trong hành trình ấy, với đặc thù quản lý cả cửa khẩu biên giới trên bộ và cảng biển quốc tế, Chi cục Hải quan khu vực (HQKV) VIII đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, từ cải cách TTHC, ứng dụng công nghệ AI, nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, đến đào tạo nguồn nhân lực, hình thành nền tảng vững chắc cho mô hình hải quan số, hải quan thông minh.

Hình thành “hệ sinh thái số”

Xác định hiện đại hóa hải quan là bước đi vững chắc trong việc rút ngắn thời gian thông quan cho doanh nghiệp, nhiều năm qua, Chi cục HQKV VIII đã tập trung mọi nguồn lực để triển khai đồng bộ các giải pháp, từng bước đưa công nghệ hiện đại vào mọi khâu nghiệp vụ. Hệ thống hạ tầng CNTT được nâng cấp đồng bộ, bảo đảm kết nối thông suốt từ trung tâm tới các cửa khẩu, cảng biển. Các dịch vụ công trực tuyến mức độ 3, 4, cơ chế một cửa quốc gia, cơ chế một cửa ASEAN, hệ thống thông quan tự động VNACCS/VCIS được vận hành ổn định, phục vụ doanh nghiệp 24/7.

Để tổ chức triển khai hiệu quả Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, chỉ đạo của tỉnh, của ngành về phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, Chi cục đã xây dựng kế hoạch phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số năm 2025, định hướng năm 2026-2030 của đơn vị. Đồng thời lập Ban chỉ đạo, Tổ nghiên cứu ứng dụng công nghệ, Tổ tham mưu cải cách; triển khai các lớp đào tạo, tuyên truyền, nâng cao nhận thức của CBCC; phát động phong trào thi đua về “Bình dân học vụ số”; mô hình “Công chức hải quan với AI”…, phấn đấu 100% công chức thành thạo công nghệ, bảo đảm mỗi đơn vị có ít nhất một cán bộ lãnh đạo am hiểu công nghệ, có thể điều hành hiệu quả, tạo nền tảng vững chắc cho đội ngũ đáp ứng yêu cầu mới.

Từ phong trào “Bình dân học vụ số” và mô hình “Công chức hải quan với AI” đã tạo bước chuyển biến rõ nét về nhận thức và kỹ năng số của CBCC Chi cục. Nhiều sáng kiến ứng dụng AI trong phân tích dữ liệu tờ khai, nhận diện lô hàng rủi ro, hỗ trợ quyết định kiểm tra nhanh chóng được triển khai, giúp rút ngắn thời gian xử lý, tăng độ chính xác, giảm áp lực cho công chức. Một số ứng dụng mới đang được các đơn vị cửa khẩu thử nghiệm như: AI phân tích dữ liệu lịch sử doanh nghiệp, tờ khai; cảm biến IoT giám sát container; blockchain trong lưu trữ chứng từ điện tử; big data phục vụ dự báo dòng hàng hóa. Ứng dụng này bước đầu cho kết quả tích cực, rút ngắn thời gian phân tích rủi ro, giảm tỷ lệ kiểm tra thủ công, tăng độ chính xác trong lựa chọn đối tượng kiểm tra. 

Song hành với hiện đại hóa công nghệ, Chi cục đặc biệt coi trọng công tác kiểm tra, giám sát nội ngành. Trên 20 phần mềm nghiệp vụ được khai thác triệt để, kết hợp hệ thống giám sát trực tuyến, giúp lãnh đạo Chi cục nắm bắt tình hình từ xa, nhận diện kịp thời dấu hiệu vi phạm, xử lý nhanh chóng, đồng thời phòng ngừa tiêu cực. Kết nối dữ liệu với doanh nghiệp, cảng vụ, biên phòng đã hình thành “hệ sinh thái số” trong quản lý XNK, khép kín từ tiếp nhận tờ khai, giám sát hàng hóa, thu nộp thuế, đến thống kê.

Ở các cửa khẩu và cảng biển, mô hình hải quan thông minh từng bước được hình thành. Tại Hòn Gai, Cẩm Phả, hệ thống camera giám sát hàng hóa ra vào cảng kết nối thời gian thực với trung tâm điều hành, cùng công nghệ quét mã QR và nhận diện biển số tự động, giúp kiểm soát phương tiện nhanh chóng, chính xác. Ở Cửa khẩu Bắc Phong Sinh và Cửa khẩu Hoành Mô, việc khai báo điện tử trước khi hàng tới cửa khẩu đã góp phần giảm ùn tắc, tăng tốc độ thông quan, đồng thời kết hợp giám sát từ xa để phòng chống buôn lậu… Tại Cửa khẩu quốc tế (CKQT) Móng Cái, công tác quản lý rủi ro được thực hiện tập trung, dữ liệu hàng hóa được trao đổi trước với phía bạn, giúp 2 bên chủ động bố trí lực lượng, rút ngắn thời gian thông quan. 6 tháng đầu năm 2025, thời gian làm thủ tục thông quan hàng hóa qua các cửa khẩu, lối mở do Hải quan CKQT Móng Cái tiếp tục giảm; trong đó thời gian hàng xuất khẩu còn khoảng 9 phút, thời gian hàng nhập khẩu khoảng 3 giờ.

Ông Ninh Văn Trình, Tổng Giám đốc Công ty CP Thương mại Logistics NCT, cho biết: Ngay sau khi ngành Hải quan triển khai theo mô hình mới, Hải quan CKQT Móng Cái đã sắp xếp, bỏ cấp trung gian là tổ, đội. Hệ thống thông quan hải quan theo mô hình tổ chức bộ máy mới hoạt động ổn định, thông suốt, không gây gián đoạn, ảnh hưởng đến hoạt động XNK của doanh nghiệp.

Nhờ những giải pháp trên, Chi cục HQKV VIII đã trở thành điểm sáng toàn ngành về CCHC, hỗ trợ doanh nghiệp.

Hướng đến mục tiêu “không giấy tờ - không tiếp xúc - thông quan tức thì”

Những năm gần đây, tình hình thương mại quốc tế biến động nhanh chóng, khối lượng hàng hóa XNK qua Quảng Ninh tăng mạnh, yêu cầu vừa tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, vừa siết chặt kỷ luật, kỷ cương đặt ra cấp bách. Giai đoạn 2025-2030, Chi cục HQKV VIII xác định nhiệm vụ trọng tâm là hoàn thiện mô hình hải quan số toàn diện, tiến tới hải quan thông minh, đáp ứng mục tiêu “không giấy tờ - không tiếp xúc - thông quan tức thì” vào năm 2030. Đây không chỉ là yêu cầu từ chiến lược phát triển của ngành, mà còn là mong muốn, kỳ vọng của cộng đồng doanh nghiệp.

Để hiện thực hóa mục tiêu trên, Chi cục xác định phải có quyết tâm chính trị cao, triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp. Trước mắt, đơn vị sẽ tập trung nguồn lực nâng cấp hạ tầng CNTT từ trung tâm tới cửa khẩu, bảo đảm đường truyền tốc độ cao, máy chủ mạnh, hệ thống lưu trữ dung lượng lớn, an toàn bảo mật cao. Cùng với đó là mở rộng hệ thống camera, cảm biến IoT, thiết bị soi chiếu hiện đại, kết nối dữ liệu tập trung. Đồng thời ứng dụng AI và phân tích dữ liệu lớn AI được triển khai sâu hơn trong các khâu phân tích rủi ro, quản lý luồng hàng, dự báo sản lượng XNK; big data sẽ hỗ trợ ra quyết định chiến lược. Các mô hình thử nghiệm AI quy mô nhỏ sẽ được nhân rộng sau khi chứng minh hiệu quả, hướng tới hệ thống phân tích thông minh, cảnh báo sớm vi phạm.

Hiện đại hóa hải quan sẽ gắn với tiến trình triển khai cửa khẩu số tại các cửa khẩu đường bộ và xây dựng cửa khẩu thông minh tại Móng Cái. CKQT Móng Cái đã được trang bị các hệ thống công nghệ hiện đại như: Quản lý và kiểm soát hàng hóa tự động; đọc mã vạch và mã QR; camera giám sát và nhận dạng khuôn mặt; quản lý và kiểm soát phương tiện tự động. Những hệ thống này đã giúp tăng cường hiệu quả quản lý và kiểm soát tại cửa khẩu, giảm thời gian và chi phí cho các hoạt động giao thương. CKQT Móng Cái đã kết nối với hệ thống cửa khẩu thông minh của TP Đông Hưng (Trung Quốc), giúp tăng cường hợp tác và giao thương giữa 2 nước. Sau khi triển khai mô hình cửa khẩu thông minh song phương với các tính năng như: Kiểm soát an ninh thông minh, xử lý thủ tục điện tử, hệ thống giám sát giao thông tích hợp… sẽ mang lại nhiều tác động tích cực cho kinh tế của cả 2 nước, tăng cường hợp tác và giao thương, nâng cao năng lực và hiệu suất thông quan hàng hóa, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng mạnh và thúc đẩy XNC, thương mại hàng hóa xuyên biên giới Việt - Trung.             

Song song với việc đầu tư hạ tầng, Chi cục quyết liệt trong việc xây dựng đội ngũ “công chức số hạt nhân”. Mỗi đơn vị trực thuộc sẽ có nhóm công chức được đào tạo chuyên sâu về công nghệ và nghiệp vụ, đóng vai trò “đại sứ số”, những người có kiến thức và kỹ năng để hỗ trợ đồng nghiệp trực tiếp tại chỗ, giải đáp các thắc mắc cơ bản và truyền cảm hứng học tập. Đồng thời đưa mô hình “Công chức hải quan với AI” bằng việc trang bị cho công chức những công cụ thông minh để nâng cao năng suất và hiệu quả công việc. Trong đó các CBCC Phòng CNTT đóng vai trò then chốt trong hoạt động này. Phòng CNTT sẽ thiết lập mối quan hệ chặt chẽ với các phòng, ban nghiệp vụ để xác định các quy trình, công việc có khối lượng lớn, lặp đi lặp lại hoặc đòi hỏi phân tích phức tạp mà AI có thể hỗ trợ, như: Sử dụng AI để phân tích các dữ liệu lớn từ tờ khai, lịch sử doanh nghiệp, thông tin doanh nghiệp để nhận diện các dấu hiệu bất thường, các lô hàng có nguy cơ cao, giúp cán bộ nghiệp vụ tập trung nguồn lực kiểm tra hiệu quả hơn. Đồng thời là đơn vị tiên phong thử nghiệm xây dựng các mô hình AI nhỏ, đơn giản để chứng minh tính khả thi và hiệu quả của ứng dụng AI vào một vấn đề cụ thể trước khi nhân rộng.  

Ông Bùi Ngọc Lợi, Phó Chi cục trưởng Chi cục HQKV VIII, cho biết: Hải quan số, hải quan thông minh không chỉ là xu thế mà còn là yêu cầu bắt buộc để nâng cao năng lực quản lý nhà nước về hải quan trong thời đại kinh tế số. Chi cục sẽ chủ động đề xuất Cục Hải quan, Bộ Tài chính hoàn thiện hành lang pháp lý cho các ứng dụng mới, như blockchain, hợp đồng thông minh, hồ sơ điện tử toàn trình... nhằm tận dụng tối đa những lợi ích của công nghệ tiên tiến cũng như kinh nghiệm từ hải quan quốc tế. Từ những nền tảng đã xây dựng trong giai đoạn 2020-2025, Chi cục tiếp tục nghiên cứu ứng dụng mới phục vụ công tác quản lý hải quan trên địa bàn để giữ vai trò của một trong những đơn vị tiên phong của Hải quan Việt Nam trong triển khai hải quan số, hải quan thông minh, đóng góp vào mục tiêu đưa Quảng Ninh trở thành cực tăng trưởng năng động của cả nước.