Là vùng đất có bề dày truyền thống lịch sử, văn hóa lâu đời, Quảng Ninh sở hữu kho tàng di sản văn hóa vật thể, phi vật thể phong phú, đặc sắc. Những di sản ấy không chỉ là chứng tích của lịch sử mà còn là “mạch ngầm” nuôi dưỡng bản sắc văn hóa, hun đúc tinh thần đoàn kết, bồi đắp niềm tự hào dân tộc. Với định hướng chiến lược xây dựng nền văn hóa giàu bản sắc, gắn với phát triển công nghiệp văn hóa, kinh tế di sản, kinh tế đêm, Quảng Ninh đang nỗ lực phát huy tối đa giá trị di sản, đưa văn hóa trở thành động lực phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới.

Ngày 12/7 đánh dấu cột mốc lịch sử khi Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc (thuộc địa bàn các tỉnh Quảng Ninh, Bắc Ninh và TP Hải Phòng) được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa thế giới. Đây là Di sản thế giới thứ 9 ở Việt Nam được UNESCO công nhận và là Di sản thế giới liên tỉnh thứ 2 ở Việt Nam.

Những năm qua Khu di tích - danh thắng Yên Tử luôn được tỉnh ưu tiên dành nhiều nguồn lực đầu tư cho công tác bảo tồn, khôi phục và phát huy giá trị di sản một cách bài bản, có chiều sâu. Đồng thời, tạo điều kiện thu hút doanh nghiệp đồng hành, khai thác và phát triển di sản theo hướng bền vững. Theo đó, Công ty cổ phần (CP) Phát triển Tùng Lâm đã đầu tư Trung tâm Văn hoá Trúc Lâm với hàng chục hạng mục, tạo không gian vui chơi, trải nghiệm văn hóa, du lịch độc đáo dưới chân non thiêng, đảm bảo phương châm tôn trọng những giá trị tự nhiên, văn hoá, lịch sử vùng đất Phật. Sự đầu tư đồng bộ và định hướng đúng đắn đã góp phần nâng tầm giá trị Yên Tử, đưa Quần thể di tích - danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO công nhận là di sản thế giới.

Theo ông Lê Trọng Thanh, Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Phát triển Tùng Lâm, Yên Tử trở thành Di sản văn hóa thế giới đánh dấu cột mốc quan trọng trong hành trình bảo tồn, phát huy giá trị di sản và đặt ra sứ mệnh đưa Yên Tử hội nhập sâu rộng hơn với thế giới. Thời gian tới, đơn vị sẽ tiếp tục khai thác yếu tố văn hóa lịch sử thông qua việc khai thác và giới thiệu Bảo tàng Phật hoàng Trần Nhân Tông đến người dân và du khách. Bên cạnh đó, chủ động ứng dụng công nghệ số, số hóa di sản; hoàn thiện và nâng cấp các sản phẩm du lịch, hệ thống lưu trú, dịch vụ, trải nghiệm các khóa tu thiền và chăm sóc sức khỏe… đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của du khách trong nước và quốc tế.

Không chỉ có Yên Tử, Quảng Ninh còn khẳng định vị thế trên bản đồ di sản toàn cầu với di sản, kỳ quan thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long đã 3 lần vinh dự được UNESCO công nhận; di sản thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam (trong đó có then nghi lễ người Tày ở huyện Bình Liêu (trước đây), được ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Quảng Ninh còn tự hào có kho tàng di sản văn hóa vô giá, với gần 640 di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh, trong đó có 8 di tích cấp quốc gia đặc biệt, trên 360 di sản văn hóa phi vật thể với 19 di sản được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, cùng nhiều di sản văn hóa, gắn với cộng đồng các tộc người Kinh, Tày, Dao, Sán Chay, Sán Dìu,...

Giai đoạn 2018-2024, tỉnh bố trí hơn 1.668 tỷ đồng từ ngân sách chi thường xuyên cho lĩnh vực văn hóa, thông tin (chiếm 1,86%), trong đó gần 115 tỷ đồng dành cho hoạt động nghiệp vụ di sản cấp tỉnh của ngành văn hóa và thể thao. Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XV, Nghị quyết số 11-NQ/TU ngày 9/3/2019 của Tỉnh ủy về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Quảng Ninh đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững” và Nghị quyết số 17-NQ/TU ngày 30/10/2023 của Tỉnh ủy về “Xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Quảng Ninh trở thành nguồn lực nội sinh, động lực cho phát triển nhanh, bền vững”, đều đã xác định nhiệm vụ trọng tâm kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế nhanh, bền vững với phát triển văn hóa, con người, xây dựng nền văn hóa giàu bản sắc Quảng Ninh gắn với nhiệm vụ, bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa. Đặc biệt, Nghị quyết số 17-NQ/TU đã đưa ra một số mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp cụ thể đến năm 2030 gắn với lĩnh vực kinh tế di sản. Từ đây, tư duy “làm giàu từ văn hóa”, “làm giàu từ di sản”, phát triển kinh tế di sản và các ngành công nghiệp văn hóa, đưa di sản gắn liền với các chính sách phát triển kinh tế - xã hội ngày càng được định vị rõ nét tại Quảng Ninh.

Thực tế cho thấy, Quảng Ninh đã và đang rất thành công trong việc khai thác, phát huy hiệu quả các giá trị của di sản để phát triển du lịch, đặc biệt ở vùng du lịch trọng điểm Vịnh Hạ Long, Vịnh Bái Tử Long, du lịch tâm linh tại Khu di tích - danh thắng Yên Tử... Tính riêng năm 2024, tổng lượng khách du lịch đến Quảng Ninh đạt 19 triệu lượt, trong đó có 3,5 triệu lượt khách quốc tế. Doanh thu du lịch đạt trên 46.000 tỷ đồng. Trong đó, chỉ tính riêng lượng khách du lịch đến Vịnh Hạ Long và Khu di tích - danh thắng Yên Tử là trên 3,2 triệu lượt.

Vịnh Hạ Long cũng là hình mẫu thành công trong việc khai thác hiệu quả di sản thiên nhiên gắn với phát triển du lịch chất lượng cao thông qua các dịch vụ lưu trú, ẩm thực, tham quan, nghỉ dưỡng đẳng cấp, mang thương hiệu Quảng Ninh như: Du thuyền nghỉ đêm trên vịnh, du thuyền nhà hàng, tour khám phá hang động, show ca nhạc trên du thuyền....

Cùng với đó, sự ra đời và hoạt động hiệu quả của chuỗi sân khấu âm nhạc trên bờ và trên Vịnh Hạ Long; các lễ hội Carnaval Hạ Long, lễ hội Yên Tử mùa thu… đã tạo thêm điểm nhấn hấp dẫn cho du lịch, quảng bá, lan tỏa hình ảnh con người, vùng đất Quảng Ninh tới bạn bè trong nước và quốc tế. Các mô hình du lịch cộng đồng tại các bản làng dân tộc thiểu số xã Kỳ Thượng, xã Bình Liêu, xã Hoành Mô, phường Yên Tử…. từng bước phát triển, gắn với khai thác hiệu quả các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào, đã góp phần tạo sinh kế, nâng cao đời sống nhân dân. Đó là minh chứng sinh động cho chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa, kinh tế di sản, đang được cụ thể hóa tại Quảng Ninh. Di sản trở thành nguồn lực cho phát triển và dấu ấn nhận diện của những điểm đến du lịch tại Quảng Ninh.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, vai trò của kinh tế di sản càng trở nên quan trọng, không chỉ giúp bảo vệ và gìn giữ di sản văn hóa, mà còn tạo ra các cơ hội lớn về du lịch, thương mại, và phát triển cộng đồng. Chiến lược phát triển văn hóa Việt Nam đến năm 2030 cũng đã xác định rõ mục tiêu ưu tiên phát triển một số ngành công nghiệp văn hóa có tiềm năng, lợi thế, trong đó có việc khai thác hiệu quả các di sản văn hóa để phục vụ cho phát triển kinh tế.

Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đã nhấn mạnh: Việt Nam đang nỗ lực không ngừng vươn tới kỷ nguyên phát triển giàu mạnh, thịnh vượng của dân tộc, trên cơ sở kết hợp phát triển kinh tế, xã hội, bảo vệ môi trường, phát triển văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Trong đó, xác định văn hóa là sức mạnh nội sinh, nền tảng tinh thần của xã hội, là nguồn lực, động lực phát triển bền vững đất nước. Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 - 2035 đang được triển khai góp phần khơi thông nguồn lực cho bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho nhân dân, nhất là ở vùng sâu, vùng xa; xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, phát huy bản sắc dân tộc trong kỷ nguyên mới.

Bám sát chủ trương của Đảng, Nhà nước, vấn đề đẩy mạnh phát triển kinh tế di sản như một động lực tăng trưởng mới cho tỉnh Quảng Ninh đã được đề xuất, nghiên cứu, định hướng đưa vào văn kiện Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XVI, nhiệm kỳ 2025-2030. Theo đó, xác định phát triển nền văn hóa giàu bản sắc Quảng Ninh, gắn với xây dựng và phát triển công nghiệp văn hóa, kinh tế di sản, kinh tế đêm là 1 trong 3 khâu đột phá và 1 trong số 5 nhiệm vụ trọng tâm của nhiệm kỳ.

Để cụ thể hóa các mục tiêu này, tỉnh sẽ tập trung phát triển du lịch theo hướng “giảm lượng, tăng chất” để Quảng Ninh trở thành một trong những trung tâm du lịch hàng đầu của cả nước, đóng vai trò cửa ngõ hợp tác, kết nối du lịch với khu vực và thế giới của vùng đồng bằng Sông Hồng và cả nước, theo hướng tăng trưởng xanh gắn với phát triển kinh tế đêm, kinh tế di sản, công nghiệp văn hóa.

Định hướng này của Quảng Ninh càng có thêm động lực bởi chỉ riêng trong năm 2025, kinh tế di sản của Quảng Ninh đã có những chuyển động rất tích cực. Tỉnh cũng tích cực mở rộng không gian trải nghiệm từ Vịnh Hạ Long ra các tuyến biển đảo lân cận như vùng Vịnh Bái Tử Long, các đảo của Đặc khu Vân Đồn, Cô Tô…, tạo thành mạng lưới di sản liên hoàn với các sản phẩm du lịch độc đáo, mới mẻ.

Nổi bật là show diễn thực cảnh “Đi tìm dấu ngọc”, kết hợp trải nghiệm ẩm thực, được tổ chức tại hang Ngọc Rồng (thuộc Khu di tích và danh thắng Vũng Đục), mới ra mắt từ đầu tháng 6 vừa qua. Lần đầu tiên tại Việt Nam, trên sân khấu độc đáo trong hang động, show diễn nghệ thuật được phát triển trên tinh thần sáng tạo từ di sản văn hóa, đã kể lại những câu chuyện truyền thuyết văn hóa, tín ngưỡng dân gian, tôn vinh tinh hoa văn hóa Quảng Ninh với sự hòa quyện của văn hóa biển, văn hóa tâm linh và văn hóa Vùng mỏ. Tổ chức Giải thưởng Châu Á (Asia Awards Organization - AAO) vừa công bố lựa chọn Hang Ngọc Rồng của tỉnh Quảng Ninh là nơi đăng cai mùa giải Giải thưởng Kiến trúc Châu Á và Giải thưởng Du lịch - Lữ hành Châu Á năm 2026. Và ở hạng mục giải thưởng Giải thưởng Du lịch - Lữ hành Châu Á, điểm đến Hang Ngọc Rồng được vinh danh là điểm đến văn hóa mới nổi bật.

Và đặc biệt, ngày 12/7 vừa qua, Ủy ban Di sản Thế giới UNESCO đã chính thức công nhận quần thể Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc là Di sản văn hóa thế giới, tại kỳ họp lần thứ 47. Đây là di sản thế giới thứ 9 của Việt Nam và là di sản thế giới liên tỉnh thứ hai, sau vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà. Quần thể di sản gồm 12 điểm, nằm trên ba địa phương Quảng Ninh, Hải Phòng và Bắc Ninh, với diện tích vùng lõi 525,75ha và vùng đệm 4.380,19ha. Trong đó, Di sản thế giới - Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc Quần thể có tổng diện tích vùng lõi 525,75ha, tổng diện tích vùng đệm là 4.380,19ha. Trong đó, Quảng Ninh có 5 điểm chính gồm: Chùa Hoa Yên; Am Ngọa Vân; Thái Miếu; Bãi cọc Bạch Đằng; Chùa Lân (Long Động). Việc ghi danh này khẳng định sự đánh giá cao của quốc tế đối với giá trị nổi bật toàn cầu của di sản và những tư tưởng nhân văn tốt đẹp của Phật giáo Trúc Lâm do Phật Hoàng Trần Nhân Tông sáng lập, cũng như những nỗ lực của các địa phương trong gìn giữ, bảo vệ di sản. Vai trò, vị thế của di sản được nâng cao trên trường quốc tế cũng đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để bảo tồn và phát huy giá trị di sản một cách bền vững.

Sau 11 năm kể từ Quần thể danh thắng Tràng An, đến nay Việt Nam mới có được di sản thế giới thứ 9. Đây là cơ hội đặc biệt để Yên Tử được cả thế giới biết đến, chiêm ngưỡng, tôn vinh và bảo vệ, đồng thời cũng sẽ mang đến rất nhiều các cơ hội bảo tồn, tôn tạo và phát huy; trong đó có phát triển du lịch văn hoá một cách bền vững, có trách nhiệm cao.

Từ những tiềm năng nổi bật về văn hoá, những ghi nhận, những dấu ấn mới, Quảng Ninh dự kiến sẽ nghiên cứu đề xuất các chính sách như phân cấp, phân quyền và hỗ trợ tài chính để đầu tư cho việc bảo tồn các di sản văn hóa; nghiên cứu đề xuất Hội đồng nhân dân tỉnh bố trí ngân sách để hỗ trợ các dự án phát triển công nghiệp văn hóa; hỗ trợ trong việc thực hiện các dự án phục hồi, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa theo đúng chỉ đạo tại Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 - 2035; nghiên cứu việc thành lập quỹ chung về bảo tồn di sản văn hóa có tính chất liên kết và hỗ trợ đối với các địa phương trong tỉnh; xác định và thúc đẩy các cơ hội hợp tác đầu tư công và tư trong các dự án phát triển bền vững thúc đẩy các ngành văn hóa và sáng tạo của địa phương có di tích và bảo vệ các di sản. Đồng thời, đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền, nhằm nâng cao nhận thức chung về vị trí, vai trò của di sản văn hóa, trong xây dựng phát huy bản sắc văn hóa, phát triển kinh tế - xã hội. Hợp tác, chung tay giữa cộng đồng, doanh nghiệp và chính quyền trong quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa…

Bên cạnh đó, tiếp tục triển khai hiệu quả Nghị quyết 17-NQ/TU ngày 30/10/2023 của Tỉnh ủy. Quan tâm phát triển văn học nghệ thuật, tập trung đầu tư phát triển một số ngành công nghiệp văn hóa, sản phẩm văn hóa chủ lực có trọng tâm, trọng điểm gắn với bảo tồn và phát huy vai trò của các di sản, di tích giá trị văn hóa truyền thống. Đồng thời, thúc đẩy chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong xây dựng, phát triển, quản lý văn hóa; từng bước xây dựng Quảng Ninh trở thành trung tâm văn hóa nghệ thuật cấp vùng; điểm đến hấp dẫn hàng đầu về du lịch di sản, văn hóa khu vực châu Á và thế giới.

Kiên định hướng đi và các giải pháp đúng đắn, Quảng Ninh đang chuyển hóa nguồn lực tài nguyên di sản thành lợi thế phát triển mạnh mẽ, đưa kinh tế di sản trở thành động lực tăng trưởng mới, góp phần duy trì tốc độ tăng trưởng nhanh, bền vững và nâng tầm giá trị thương hiệu địa phương. Qua đó, hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Quảng Ninh giàu mạnh, văn minh, hiện đại, hạnh phúc, vững vàng tiến mạnh trong kỷ nguyên phát triển mới.