Trong quá trình đổi mới, Quảng Ninh đã sớm nhận thức rằng: nếu chỉ trông chờ vào ngân sách nhà nước thì tỉnh không thể có bước đột phá về hạ tầng - yếu tố cốt lõi để phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Trong bối cảnh đó, Quảng Ninh đã tiên phong lựa chọn phương thức đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP) như một hướng đi chiến lược để huy động nguồn lực phát triển hạ tầng. Bằng tư duy đổi mới, hành động quyết liệt và cách làm sáng tạo, tỉnh không chỉ giải quyết được “bài toán” vốn đầu tư mà còn trở thành hình mẫu trong triển khai các phương thức đầu tư này.

Từ năm 2013, khi khung pháp lý về đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP) chưa đầy đủ và đồng bộ, nhưng với tinh thần sáng tạo và vận dụng linh hoạt các cơ chế, chính sách của Trung ương để thu hút nguồn lực đầu tư cho hạ tầng, Quảng Ninh đã có chủ trương triển khai thí điểm mô hình PPP, nhằm thu hút các nhà đầu tư tham gia thực hiện nhiều công trình hạ tầng giao thông trọng điểm, động lực trên địa bàn tỉnh.

Trong đó, Lãnh đạo công - quản trị tư là hình thức Nhà nước định hướng, ban hành cơ chế chính sách; hướng dẫn, hỗ trợ và kiểm tra, giám sát...; các nhiệm vụ đầu tư phát triển, quản lý, điều hành do tư nhân đảm nhiệm. Đầu tư công - quản lý tư là hình thức các công trình, cơ sở vật chất do Nhà nước bỏ vốn đầu tư xây dựng, sau đó lựa chọn hoặc chỉ định giao lại cho tư nhân có đủ năng lực để quản lý khai thác kinh doanh theo mục đích sử dụng của công trình; chi phí vận hành, duy tu, bảo dưỡng... do nhà đầu tư chi trả. Đầu tư tư - sử dụng công: Là hình thức nhà đầu tư thuê đất, bỏ vốn đầu tư các công trình theo quy hoạch và yêu cầu sử dụng của nhà nước. Sau khi hoàn thành, nhà nước có thể thuê lại một phần hoặc toàn bộ công trình để sử dụng hoặc phục vụ vào mục đích công ích.

Đây là những mô hình chưa từng có tiền lệ tại Việt Nam thời điểm đó, đòi hỏi sự bản lĩnh, trách nhiệm và đồng thuận cao từ cả hệ thống chính trị địa phương. Trên cơ sở thống nhất chung trên toàn tỉnh, ngày 05/12/2013, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh đã ban hành Nghị quyết số 10-NQ/TU lãnh đạo, chỉ đạo các cấp ủy lãnh đạo thí điểm áp dụng hình thức đầu tư công - tư với các mô hình "đầu tư công - quản lý tư" và "đầu tư tư - sử dụng công". Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh cũng ban hành Kết luận số 58-KL/TU (ngày 31/7/2014) về triển khai thí điểm đầu tư và quản lý theo hình thức đối tác công - tư trên địa bàn tỉnh. UBND tỉnh đã thành lập Ban Chỉ đạo thực hiện thí điểm các mô hình đầu tư theo hình thức đối tác công - tư từ tỉnh đến các địa phương; ban hành danh mục các công trình áp dụng thí điểm triển khai mô hình đối tác công - tư và giao nhiệm vụ đầu mối thực hiện cho các sở, ban, ngành, địa phương. Tỉnh mạnh dạn lựa chọn hình thức đầu tư, quản trị phù hợp với đặc điểm, tính chất của từng dự án với thực tiễn của địa phương.

Qua đó, nhằm đa dạng hóa, huy động và sử dụng các nguồn lực phát triển kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại, trọng tâm là hạ tầng giao thông, du lịch, dịch vụ theo hướng công khai, minh bạch, kết hợp và huy động nguồn lực từ khối tư nhân và thí điểm đầu tư theo phương châm “lấy đầu tư công dẫn dắt đầu tư tư”.

Chỉ tính riêng trong giai đoạn 2014-2020, Quảng Ninh đã huy động được trên 123 nghìn tỷ đồng vốn đầu tư dành cho phát triển kết cấu hạ tầng, tạo sự bứt phá về hạ tầng giao thông, đô thị, du lịch, dịch vụ... Nhờ đó, đã tạo bước đột phá mới về phát triển và hoàn thiện hệ thống kết cấu hạ tầng chiến lược đồng bộ, hiện đại, bảo đảm liên thông tổng thể, đặc biệt là hạ tầng giao thông (đưa Quảng Ninh trở thành địa phương có số km đường cao tốc lớn nhất cả nước hiện nay). Đặc biệt, tỉnh đã mạnh dạn huy động vốn tư nhân vào các dự án hạ tầng quy mô lớn, như: cao tốc Hạ Long - Vân Đồn, sân bay quốc tế Vân Đồn, cầu Bạch Đằng... tạo nên những công trình động lực mang tính chiến lược, mở rộng không gian phát triển, kết nối vùng, phát triển du lịch và thu hút đầu tư.

Sự thành công của các dự án này không chỉ mang lại hiệu quả rõ rệt về kinh tế - xã hội, mà còn chứng minh tư duy đổi mới và cơ chế vận hành linh hoạt của Quảng Ninh trong quá trình đổi mới, phát triển. Chính từ thực tiễn sinh động và hiệu quả ấy, Quảng Ninh đã trở thành một “địa chỉ đỏ” để các địa phương trong cả nước tìm hiểu thực tế, nghiên cứu áp dụng và trung ương khảo sát, nghiên cứu để mở rộng ra toàn quốc. Trên cơ sở thí điểm của tỉnh Quảng Ninh, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 15/2015/NĐ-CP ngày 14/02/2015 về đầu tư theo hình thức đối tác công - tư và đến nay Quốc hội đã ban hành Luật đầu tư năm 2020 theo phương thức đối tác công tư. Thực tế này cho thấy, Quảng Ninh không chỉ đi trước về tư duy, mà còn là hình mẫu dẫn đường trong thực thi chính sách, tạo dựng lòng tin với nhà đầu tư và góp phần định hình thể chế cho cả một phương thức đầu tư mới của quốc gia.

Từ một số công trình mang tính thí điểm ban đầu, các mô hình PPP tại Quảng Nin đã cho thấy những tác động tích cực trong việc nâng cao năng lực quản lý, tăng nguồn thu và giảm thiểu chi phí từ ngân sách. Trên cơ sở đó, tỉnh tập trung nghiên cứu và xây dựng một hành lang pháp lý vững chắc để triển khai các dự án theo PPP bảo đảm trình tự, thủ tục và hiệu quả. Sau khi Chính phủ ban hành Nghị định số 15/2015/NĐ-CP ngày 14/02/2015 “về đầu tư theo hình thức đối tác công tư”, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 2792/2015/QĐ-UBND ngày 24/9/2015 “về việc ban hành quy định về chính sách miễn tiền thuê đất đối với các cơ sở xã hội hóa sử dụng đất tại đô thị đối với các hoạt động trong lĩnh vực giáo dục, dạy nghề, y tế, văn hóa, thể thao, môi trường, giám định tư pháp trên địa bàn tỉnh”; Quyết định số 3456/2015/QĐ-UBND ngày 02/11/2015 “về việc quy định chi tiết về trình tự, thủ tục thực hiện, quản lý dự án đầu tư bằng nguồn vốn ngoài ngân sách nhà nước và dự án đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP) trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh”.

Trên cơ sở đó, tỉnh yêu cầu các địa phương, đơn vị tập trung lựa chọn các dự án tiềm năng, ưu tiên các dự án có tính thương mại cao để thực hiện theo mô hình PPP, nhằm tạo điều kiện cho hình thức hợp tác này được áp dụng rộng rãi. Nhằm xây dựng niềm tin, thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư trong quá trình triển khai thực hiện các mô hình PPP, Quảng Ninh đã phát thông điệp “Nhà nước sẽ không trực tiếp làm những gì nhân dân, doanh nghiệp làm được và làm tốt hơn”.

Tỉnh chỉ đạo các sở, ban, ngành, địa phương quyết liệt cải cách hành chính để cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, đổi mới công tác xúc tiến đầu tư, không bị động ngồi chờ nhà đầu tư đến với tỉnh như trước. Định kỳ, tỉnh tổ chức các buổi gặp gỡ, tiếp xúc doanh nghiệp, cà phê doanh nhân để nắm bắt tâm tư, nguyện vọng từ doanh nghiệp, nhà đầu tư; chỉ đạo các sở, ngành chuyên môn vận dụng linh hoạt, hợp lý các cơ chế, chính sách để hướng dẫn, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho các nhà đầu tư, doanh nghiệp trong quá trình tìm hiểu, triển khai thực hiện các dự án.

Qua đó, tỉnh kịp thời nắm bắt nhu cầu, nguyện vọng từ doanh nghiệp, nhà đầu tư để đồng hành, tìm giải pháp hỗ trợ, nhất là về các khung pháp lý, huy động nguồn vốn, bảo đảm tính khả thi đối với các dự án thu hút đầu tư. Trong quá trình xây dựng kế hoạch, tỉnh ưu tiên bố trí vốn ngân sách, đặc biệt là phần tham gia của Nhà nước, cho việc chuẩn bị đầu tư, chi phí đền bù giải phóng mặt bằng,... để triển khai dự án đúng cam kết, đúng tiến độ. Tỉnh cũng chủ động hỗ trợ các doanh nghiệp chi phí chuẩn bị đầu tư, xúc tiến các khoản tín dụng trong nước dài hạn với lãi suất thấp,... để giúp các doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn do thiếu hụt về nguồn vốn, tăng tính khả thi của các dự án. Để bảo đảm tinh thần đồng hành cùng doanh nghiệp, nhà đầu tư, tỉnh đẩy nhanh tiến độ xây dựng chính quyền điện tử; tăng cường kiểm tra công tác cải cách hành chính; giảm thời gian giải quyết thủ tục hành chính về đầu tư; các văn bản quy định liên quan đến hỗ trợ cho doanh nghiệp, khuyến khích, thu hút đầu tư đều được lấy ý kiến của doanh nghiệp...

Nhờ đó, niềm tin của các doanh nghiệp, nhà đầu tư đối với môi trường đầu tư, kinh doanh của Quảng Ninh ngày càng được củng cố, tăng cường, giúp họ an tâm mở rộng quy mô đầu tư, phát triển sản xuất kinh doanh. Đây cũng chính là nền tảng vững chắc cho việc mở rộng hình thức PPP trên địa bàn tỉnh. Cũng từ đó, đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP) như một luồng gió mới nhanh chóng lan rộng ra toàn hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp trên địa bàn. Hàng loạt dự án trọng điểm, lần đầu có trên địa bàn, như: sân bay, đường cao tốc... được các nhà đầu tư đăng ký và triển khai thực hiện. PPP trong các lĩnh vực hạ tầng giao thông, đô thị, du lịch, dịch vụ,... được Quảng Ninh triển khai đã lan tỏa, mở ra cơ hội phát triển mới không chỉ cho tỉnh, mà còn cho cả Vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc.

Quảng Ninh là tỉnh đầu tiên xây dựng cơ chế, đề nghị Chính phủ cho phép tự đầu tư xây dựng đường cao tốc, sân bay, hạ tầng du lịch bằng nguồn vốn tự huy động; tỉnh đã chủ động dành ngân sách gần 10.000 tỷ đồng và áp dụng hình thức PPP xây dựng Cảng hàng không quốc tế Vân Đồn, đường nối Hạ Long với TP Hải Phòng, cầu Bạch Đằng; đường cao tốc Hạ Long - Vân Đồn; cải tạo nâng cấp Quốc lộ 18A...

Cùng với đó, thí điểm thực hiện mô hình lãnh đạo công - quản trị tư, Quảng Ninh đã áp dụng đối với mô hình quản lý khu kinh tế, khu công nghiệp. Trong đó, đã triển khai 11 dự án với tổng mức đầu tư 28.607 tỷ đồng, tiêu biểu như các dự án: Cầu Bạch Đằng và đường dẫn núi giao thông cuối tuyến (7.388 tỷ đồng), Đường cao tốc Hạ Long - Vân Đồn và cải tạo QL 18 đoạn Hạ Long - Mông Dương (10.062 tỷ đồng), Cảng hàng không quốc tế Vân Đồn (7.494 tỷ đồng) và vận dụng trong phát triển khu kinh tế, các khu công nghiệp (Hải Hà, Đầm Nhà Mạc...), khu đô thị Hạ Long xanh...

Song song với đó, tỉnh cũng thí điểm thực hiện mô hình đầu tư công - quản lý tư đối với các công trình dịch vụ công. Cụ thể đã triển khai 20 dự án với tổng mức đầu tư 2.576 tỷ đồng, như: Sân vận động Cẩm Phả, Cụm Văn hóa Sa Vĩ, Nhóm dự án cấp nước sạch nông thôn... Kết quả bước đầu sau khi áp dụng các công trình này được đầu tư, quản lý chuyên nghiệp hơn, chất lượng tốt hơn và tiếp tục được đầu tư mở rộng. Tiêu biểu như công trình sân vận động Cẩm Phả, sau khi được giao cho tư nhân quản lý, chất lượng sân bóng tốt hơn, khán giả đến sân đông hơn, tinh thần cổ động chuyên nghiệp hơn, tổ chức được nhiều sự kiện hơn...

Về mô hình đầu tư tư - sử dụng công, Quảng Ninh thí điểm thực hiện đối với xây dựng trụ sở cơ quan nhà nước, trường học, bệnh viện. Trong đó, đã triển khai 05 dự án với tổng mức đầu tư 1.378 tỷ đồng, tiêu biểu là Dự án khu liên cơ quan số 3 (499 tỷ đồng), dự án Trụ sở liên cơ quan số 4 (310 tỷ đồng)… được xây dựng với ưu điểm là Nhà nước không phải thành lập ban quản lý dự án, không phải bỏ vốn đầu tư ban đầu, trả lãi vay và chi phí duy tu bảo dưỡng, vận hành bộ máy quản lý tòa nhà...

Đến nay, Quảng Ninh đã triển khai 44 dự án đầu tư theo hình thức PPP với tổng số vốn khoảng 47.000 tỷ đồng, trong đó, vốn nhà nước tham gia chiếm 10%, chủ yếu tập trung cho công tác GPMB; trung bình cứ 1 đồng ngân sách bỏ ra huy động được 8 - 9 đồng vốn ngoài ngân sách tham gia đầu tư vào Quảng Ninh. Điển hình như các công trình trọng điểm: Cầu Bạch Đằng đường dẫn và nút giao cuối tuyến, Cao tốc Hạ Long - Vân Đồn, Cảng Hàng không quốc tế Vân Đồn, trụ sở khu liên cơ quan số 3, trụ sở làm việc của các ban xây dựng Đảng, MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội, các sở, ngành của tỉnh; Nhà thi đấu đa năng 5.000 chỗ...

Nguồn vốn ngân sách nhà nước chỉ để tập trung cho các công trình văn hóa, an sinh xã hội, y tế, giáo dục. Nhờ đó, hệ thống kết cấu hạ tầng, nhất là giao thông tỉnh Quảng Ninh đã phát triển đột phá, mạnh mẽ, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh nhanh và bền vững; tạo bộ mặt đô thị văn minh, hiện đại.

Thực tế cho thấy, Quảng Ninh đã mạnh dạn áp dụng đầu tư theo hình thức PPP để lựa chọn hình thức đầu tư, quản trị phù hợp với đặc điểm, tính chất của từng dự án, với thực tiễn của địa phương, coi trọng hiệu quả sau đầu tư; xóa bỏ tư duy đầu tư dàn trải, manh mún thay bằng đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, dứt điểm và hiệu quả. Từ đó, từng bước xây dựng hệ sinh thái dân sinh hấp dẫn với chính sách khuyến khích và hỗ trợ vượt trội, môi trường sống tốt, các dịch vụ công có chất lượng cao để thu hút và giữ chân nhân tài, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, chuyển dịch cơ cấu lao động, việc làm gắn với tăng quy mô và nâng cao chất lượng dân số, xây dựng văn hóa giàu bản sắc.