Những năm qua, nhiều cá nhân trên khắp các lĩnh vực của tỉnh đã và đang thắp lên ngọn lửa đam mê nghiên cứu, sáng tạo, truyền cảm hứng yêu khoa học đến cộng đồng. Bằng những nghiên cứu, công trình mang lại hiệu quả thiết thực, họ đã trở thành những người truyền cảm hứng, khơi dậy tinh thần đổi mới sáng tạo mạnh mẽ trong mọi mặt của đời sống, đóng góp vào sự phát triển bền vững của tỉnh.

Sinh năm 1970, là người dân tộc Sán Dìu, ông Lý Văn Diểng, xã Đông Ngũ là một trong những người được Trung ương Hội Nông dân Việt Nam vinh danh là “Nhà khoa học của nhà nông”, nhờ công trình nghiên cứu ứng dụng thụ tinh nhân tạo để phát triển giống gà bản địa Tiên Yên. Xuất phát từ khát vọng nâng cao giá trị nông nghiệp quê hương, đặc biệt là bảo tồn và phát triển giống gà Tiên Yên nổi tiếng, ông Diểng đã kiên trì theo đuổi đề tài tưởng chừng “không thể” là thụ tinh nhân tạo cho gà, loài gia cầm có cơ chế sinh sản đặc biệt phức tạp.

Trong suốt 3 năm (2010-2013), ông dành phần lớn thời gian đọc tài liệu, học hỏi từ thực tiễn, tự thực nghiệm và sửa sai sau từng thất bại. Mọi lời gièm pha, ánh mắt nghi ngờ cũng không thể ngăn ông theo đuổi đam mê. Cuối cùng, ông đã thành công, phương pháp thụ tinh nhân tạo cho gà Tiên Yên đạt tỷ lệ có phôi trên 81%, ấp nở trên 88% và gà sống đến 21 ngày đạt trên 94%. Với kết quả ấy, ông tiếp tục phát triển mô hình chăn nuôi hiện đại, thành lập Công ty CP Chăn nuôi và Phát triển Nông lâm nghiệp Phúc Long.

Đồng thời, ông cũng hướng dẫn kỹ thuật cho hàng ngàn nông dân. Nhờ đó, đến nay, đàn gà Tiên Yên thương phẩm trên địa bàn đã được phát triển gần 1 triệu con mỗi năm, trở thành sản phẩm chủ lực, đạt chứng nhận OCOP 5 sao và được xếp vào Top 50 món ăn nổi tiếng Việt Nam. Ông Diểng chia sẻ: “Cứ mỗi lần thất bại, tôi lại nghĩ đến việc một ngày nào đó giống gà đặc sản quê mình chỉ còn trong ký ức. Điều đó thôi thúc tôi nghiên cứu cho bằng được. Khoa học không chỉ dành cho người có học vị hay ngồi phòng thí nghiệm, người nông dân, nếu có đam mê, sự kiên trì và tư duy thực tế, hoàn toàn có thể làm khoa học theo cách riêng…”

Giống như ông Diểng, không sinh ra trong một gia đình khoa học, cũng không qua bất kỳ trường lớp đào tạo kỹ thuật nào, ông Đinh Văn Giang, phường Hiệp Hòa lại được nhiều người gọi với cái tên trìu mến “Ông vua sáng chế”. Với ông, sáng tạo là hành trình dài bắt đầu từ những thất bại và sự kiên trì. Năm 1992, sau nhiều năm đi biển tích góp, ông Giang mua hai chiếc máy cày Trung Quốc với mong muốn giúp bà con cải thiện sản xuất. Tuy nhiên, máy không thể vận hành trong điều kiện ruộng nước Việt Nam. Không chấp nhận thất bại, ông nghiên cứu lại cấu tạo, thay đổi thiết kế bánh lồng, góc nghiêng… và chế tạo thành công chiếc máy cày đầu tiên hoạt động hiệu quả, mở đầu cho hành trình cơ giới hóa nông nghiệp tại địa phương.

Chưa dừng ở đó, năm 1995, ông sáng chế thành công máy chế biến thức ăn chăn nuôi đa năng, một thiết bị nhỏ gọn nhưng giúp tiết kiệm hàng chục giờ lao động thủ công. Sản phẩm nhanh chóng lan rộng khắp vùng, nhận được sự tin dùng của người dân và cả các chương trình hỗ trợ nông nghiệp ở vùng sâu, vùng xa. Từ đó đến nay, ông đã phát triển hàng chục mẫu máy móc khác như máy trộn, máy ép viên, máy đào ao, máy nghiền đá… Không chỉ sáng tạo, ông Giang còn chú trọng đào tạo thế hệ trẻ. Ông đang xây dựng một khu nhà xưởng rộng 2ha, vừa để mở rộng sản xuất, vừa làm nơi chia sẻ kiến thức, tư vấn kỹ thuật, truyền cảm hứng sáng tạo cho thanh thiếu niên, sinh viên kỹ thuật. Với ông, sáng tạo khoa học không phải đặc quyền của trí thức, mà là năng lực có thể được đánh thức từ bất kỳ ai có đam mê và được khơi nguồn đúng cách. “Tôi không dám nhận mình là nhà sáng chế, nhưng tự tin mình có thể khơi gợi sự sáng tạo ở người khác. Mỗi con người đều có khả năng tạo ra giá trị mới nếu được nuôi dưỡng đúng cách”, ông Giang chia sẻ.

Những người nông dân như ông Diểng, ông Giang, bằng niềm tin, đam mê và sự bền bỉ đã và đang chứng minh rằng, khoa học không chỉ nằm trong phòng thí nghiệm mà hiện diện giữa ruộng đồng, trong từng nhát cuốc, đàn gà, chiếc máy... Chính họ, với tư duy đổi mới và tinh thần phụng sự cộng đồng, đang viết nên một chương đặc biệt của khoa học, nơi mà mỗi người dân đều có thể trở thành người truyền cảm hứng, lan tỏa tình yêu và tư duy khoa học đến mọi tầng lớp xã hội.

Thời gian qua, tinh thần sáng tạo khoa học đã được lan tỏa mạnh mẽ trong đội ngũ trí thức toàn tỉnh, những người đang ngày đêm tìm tòi, nghiên cứu, ứng dụng KHCN trên nhiều lĩnh vực góp phần tạo ra những đổi mới thiết thực trong mọi mặt đời sống.

Cuối năm 2023, công trình khoa học “Ngân hàng sữa mẹ” của bác sĩ chuyên khoa II Lê Thị Thùy Trang, Phó Trưởng phòng Điều dưỡng Bệnh viện Sản Nhi Quảng Ninh, vinh dự được ghi danh trong Sách vàng Sáng tạo Việt Nam. Đây là công trình có ý nghĩa nhân văn sâu sắc, đồng thời là bước tiến quan trọng trong công tác chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ em tại địa phương. Đi vào hoạt động từ tháng 7/2021 đến nay, Ngân hàng sữa mẹ đã huy động gần 5.000 lít sữa mẹ thô từ 168 bà mẹ hiến tặng và cung cấp hơn 4.400 lít sữa thanh trùng cho hơn 16.000 trẻ sinh tại bệnh viện, đặc biệt là trẻ sinh non, nhẹ cân hoặc gặp các vấn đề sức khỏe. Mỗi giọt sữa không chỉ là dưỡng chất mà còn là “liều thuốc sống” giúp hàng nghìn trẻ có cơ hội khởi đầu khỏe mạnh, góp phần nâng cao thể trạng thế hệ tương lai của tỉnh. Bên cạnh đó, nhiều sáng kiến và đề tài do bác sĩ Lê Thị Thùy Trang chủ trì, đồng chủ trì đã được ứng dụng hiệu quả tại bệnh viện, giúp rút ngắn thời gian điều trị và cải thiện chất lượng chăm sóc bệnh nhân.

Với hơn 20 năm gắn bó với công tác đào tạo, nghiên cứu trong lĩnh vực du lịch, PGS.TS. Vũ Văn Viện, Trưởng Khoa Du lịch, Trường Đại học Hạ Long, là một trong những trí thức tiêu biểu đóng góp vào chiến lược phát triển nguồn nhân lực du lịch chất lượng cao cho tỉnh Quảng Ninh. Bên cạnh các công trình nghiên cứu, giáo trình chuyên ngành, năm 2024, dưới sự chủ trì của PGS.TS. Vũ Văn Viện, Khoa Du lịch, trường Đại học Hạ Long đã hoàn thành nhiệm vụ khoa học cấp tỉnh: “Nghiên cứu xây dựng mô hình du lịch nông nghiệp nông thôn trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh”. Nhiệm vụ này hướng đến mục tiêu xây dựng một sản phẩm du lịch mới, góp phần đa dạng hóa sản phẩm du lịch tỉnh, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ nông nghiệp sang công nghiệp – dịch vụ, quảng bá sản phẩm OCOP và nâng cao thu nhập cho người dân nông thôn.

PGS.TS. Vũ Văn Viện cùng nhóm nghiên cứu của trường đã triển khai nghiên cứu, khảo sát tại 4 địa phương trước khi thực hiện chính quyền 2 cấp gồm: Đông Triều, Quảng Yên, Đầm Hà và Hạ Long. Qua quá trình khảo sát, nhóm đã xây dựng mô hình phù hợp với đặc trưng từng vùng, thiết lập liên kết tuyến điểm giữa các địa phương và tổ chức đào tạo nghiệp vụ hướng dẫn du lịch, chế biến món ăn, pha chế đồ uống cho người dân địa phương. Những đề xuất từ nghiên cứu này cũng được trình lên các cơ quan chức năng nhằm phát triển, nhân rộng mô hình du lịch nông nghiệp toàn tỉnh trong tương lai. Với đề tài này, PGS.TS. Vũ Văn Viện đã được tôn vinh danh hiệu “Trí thức khoa học và công nghệ tiêu biểu” tỉnh Quảng Ninh năm 2024.

Còn với anh Phạm Đình Duẩn, công nhân Công ty CP Than Vàng Danh, với hơn 20 năm gắn bó với lò sâu, anh không ngừng tìm tòi, sáng tạo để nâng cao hiệu quả sản xuất. Anh là tác giả của nhiều sáng kiến cải tiến kỹ thuật có tính ứng dụng cao như: cải tiến thiết bị vận tải, khai thác vỉa mỏng, tận thu than tại khu vực khó thi công, cải tiến hệ thống thoát nước, chống lò nhanh...

Các sáng kiến của anh không chỉ giúp nâng cao năng suất lao động, đảm bảo an toàn trong khai thác mà còn mang lại giá trị làm lợi hàng trăm triệu đồng mỗi năm cho doanh nghiệp. Nhiều sáng kiến đã được Tập đoàn TKV công nhận, đánh giá cao và triển khai nhân rộng trong toàn ngành Than, đặc biệt ở các mỏ có điều kiện khai thác phức tạp. Nhờ việc cải tiến quy trình kỹ thuật, tổ chức lao động hợp lý, anh Duẩn đã góp phần rút ngắn thời gian đào lò, giảm tiêu hao vật tư, tiết kiệm chi phí vận hành, đồng thời hạn chế rủi ro mất an toàn cho thợ lò. Những sáng kiến của anh không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn có giá trị bền vững về môi trường và con người.

“Với tôi, phần thưởng quý giá nhất không chỉ là bằng khen hay danh hiệu, mà là những ca làm việc kết thúc trong an toàn tuyệt đối, là ánh mắt tin tưởng của anh em đồng đội mỗi khi bước vào lò, là những tấn than sạch được đưa lên khỏi lòng đất góp sức nhỏ bé vào sự phát triển của đơn vị. Mỗi sáng kiến, cải tiến cũng xuất phát từ mong muốn giúp anh em làm việc an toàn hơn, đỡ vất vả hơn và năng suất cao hơn.” - Anh Duẩn chia sẻ. Với những đóng góp nổi bật, anh được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động, trở thành hình mẫu tiêu biểu cho tinh thần đổi mới trong đội ngũ công nhân, kỹ thuật ngành Than.

Trong tiến trình phát triển ngày càng hiện đại của tỉnh, khi nói đến đổi mới sáng tạo, không thể không nhắc đến vai trò xung kích của thế hệ trẻ, những người đang từng ngày khẳng định trí tuệ, đam mê và tinh thần dấn thân trong nghiên cứu khoa học. Tiêu biểu là đôi bạn trẻ Nguyễn Hoàng Phú và Phùng Khôi Nguyên, phường Mạo Khê, tác giả của ứng dụng công nghệ “The Deaf People” một nền tảng hỗ trợ giao tiếp dành cho người khiếm thính, được phát triển từ chính nhu cầu thực tế đời sống của các em, với mong muốn giúp ông bà, những người lớn tuổi suy giảm thính giác dễ dàng giao tiếp, hai em đã quyết tâm bắt tay xây dựng ứng dụng dù khi đó chỉ mới học lớp 9.

Hành trình hiện thực hóa ý tưởng không hề dễ dàng. Từ những ngày đầu chưa có kỹ năng lập trình, thiết kế giao diện, đến hàng chục lần thử sai để tối ưu hóa trải nghiệm người dùng, các em đã không ngừng học hỏi, điều chỉnh theo phản hồi từ giáo viên và người sử dụng thực tế. Và thành quả cuối cùng là ứng dụng “The Deaf People” ra đời với các tính năng hữu ích như: Học ký hiệu tay, luyện tập giao tiếp, chuyển văn bản thành hình ảnh, quét ký hiệu tay... Phần mềm giúp người khiếm thính kết nối dễ dàng hơn với cộng đồng, đồng thời mở ra một hướng tiếp cận nhân văn trong giáo dục và công nghệ.

Với thành tích nổi bật, “The Deaf People” đã giành hàng loạt giải thưởng: Giải Nhất Cuộc thi Sáng tạo thanh thiếu niên nhi đồng tỉnh Quảng Ninh, Giải Nhì toàn quốc Hội thi Tin học trẻ, cùng nhiều giải thưởng cấp tỉnh và khu vực. Nguyễn Hoàng Phú chia sẻ: Quá trình làm ứng dụng 'The Deaf People' giúp bọn em hiểu rõ hơn ý nghĩa của nghiên cứu khoa học, đó không phải là điều gì xa vời mà rất gần gũi, gắn với đời sống hằng ngày. Em nghĩ rằng, nếu được tạo điều kiện, được khuyến khích sáng tạo, thì rất nhiều bạn trẻ có thể làm ra những sản phẩm hữu ích, giải quyết các vấn đề thiết thực của trong cuộc sống.

Hay như trong lĩnh vực sinh học -  môi trường, nổi bật là đề tài “Nghiên cứu xử lý mai mực tạo chế phẩm kháng khuẩn bằng phương pháp sinh học ứng dụng trong bảo quản thực phẩm” của hai sinh viên Cao Mạnh Hùng và Vũ Đức Minh, phường Uông Bí. Khi còn là học sinh trường THPT Uông Bí, xuất phát từ thực tế lượng lớn mai mực bị thải loại trong chế biến hải sản, Hùng và Minh đã nghiên cứu tận dụng nguyên liệu này để lên men sinh học, tạo ra hỗn hợp bột có khả năng kháng khuẩn cao. Đến nay, bước đầu, sản phẩm này đã được ứng dụng thành công trong việc bảo quản miến dong Bình Liêu, giúp kéo dài thời gian bảo quản mà vẫn đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, đồng thời mở ra hướng đi mới trong xử lý phụ phẩm ngành thủy sản.

Có thể thấy, những sáng kiến của thế hệ trẻ không chỉ thể hiện năng lực khoa học, mà còn mang đậm tinh thần trách nhiệm với cộng đồng, môi trường và xã hội. Dù tuổi đời còn rất trẻ, nhưng các em đã thể hiện được bản lĩnh, tầm nhìn và tư duy đổi mới, sẵn sàng tiếp cận các vấn đề thực tiễn bằng góc nhìn khoa học hiện đại. Tất cả những sáng tạo trên đều là minh chứng sống động cho tiềm năng to lớn của thế hệ trẻ khi được khơi dậy và tạo điều kiện phát triển. Việc khuyến khích nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo trong thanh thiếu niên trên địa bàn tỉnh chính là cách Quảng Ninh đang tạo dựng nguồn nhân lực chất lượng cao, góp phần hình thành hệ sinh thái tri thức mạnh mẽ. Đây chính là nền tảng để tỉnh vững vàng bước vào kỷ nguyên mới, hội nhập, sáng tạo và vươn mình mạnh mẽ cùng dân tộc.