Hợp tác phát triển du lịch di sản

Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc được công nhận là Di sản Văn hóa thế giới, là di sản liên tỉnh thứ hai của Việt Nam. Sự gắn kết hữu cơ, mật thiết của quần thể di sản này không chỉ nhấn mạnh vai trò phối hợp của các địa phương, ban, ngành trong quá trình xây dựng hồ sơ, đệ trình và bỏ phiếu mà còn đặt ra yêu cầu hợp tác chặt chẽ hơn nữa trong giai đoạn hậu công nhận để bảo vệ và phát huy bền vững các giá trị di sản.

Di sản dạng chuỗi liên kết chặt chẽ

Ngày 12/7 tại Paris (Pháp) Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc được ghi danh vào danh mục di sản văn hóa thế giới. Đây là di sản thế giới thứ 9 và di sản liên tỉnh thứ hai của Việt Nam, sau Quần thể di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long (tỉnh Quảng Ninh) - Quần đảo Cát Bà (TP Hải Phòng).

Đáng chú ý đây là di sản dạng chuỗi (serial heritage) đầu tiên tại Việt Nam được công nhận, là tập hợp nhiều di sản riêng lẻ nhưng có giá trị nổi bật chung, gắn kết với nhau bởi chủ đề chung; giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học chung; sự bổ trợ lẫn nhau để làm nổi bật “Giá trị nổi bật toàn cầu”. Các di tích và cụm di tích trong quần thể di sản văn hóa thế giới mới được công nhận thuộc 6 khu di tích quốc gia đặc biệt trải dài trên địa phận 3 địa phương là tỉnh Quảng Ninh, Bắc Ninh và TP Hải Phòng, gồm 12 điểm, cụm di tích có diện tích vùng lõi 525,75ha và vùng đệm 4.380,19ha. Tất cả được kết nối với nhau trong câu chuyện về Phật giáo Trúc Lâm và triều đại nhà Trần với núi Yên Tử là trung tâm.

Thượng tọa Thích Đạo Hiển, Phó Trưởng Ban kiêm chánh Thư ký Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Quảng Ninh, cho biết: “Yên Tử là ngọn núi trung tâm cao nhất và linh thiêng, nổi tiếng. Xung quanh Yên Tử có hàng trăm núi thiêng khác chầu về: Thanh Mai Sơn có chùa Thanh Mai, Côn Sơn có chùa Côn Sơn. Tiên Du Sơn có chùa Quỳnh Lâm. Bảo Đài Sơn có chùa Ngọa Vân. Thời kỳ nhà Lý, Yên Tử là một trung tâm Phật giáo lớn, đã có 6 thế hệ truyền thừa tại Yên Tử. Đây là lý do rất quan trọng để Phật hoàng Trần Nhân Tông chọn Yên Tử làm nơi tu hành, phát tích, sáng lập của Phật giáo Trúc Lâm, nền Phật giáo thống nhất của quốc gia Đại Việt”.

Phật giáo Trúc Lâm được thành lập vào thế kỷ XIII bởi các vua nhà Trần, đặc biệt là vai trò của Phật hoàng Trần Nhân Tông, đã sáng tạo nên nhiều giá trị, đóng góp đặc biệt, bền vững cho di sản văn hóa và tinh thần của nhân loại. Tư tưởng tam hòa của Phật giáo Trúc Lâm đóng góp phần giải quyết những mâu thuẫn mang tính thời đại của quốc gia Đại Việt vào thế kỷ XIII giúp yên gia, ổn định xã hội và tăng cường khối đại đoàn kết của dân tộc, tạo nên sức mạnh chung, nuôi dưỡng hào khí Đông A, qua đó tập hợp sức mạnh để đánh bại đội quân Nguyên Mông hung tàn, bảo vệ bờ cõi và ngăn chặn sự lan rộng của chiến tranh sang các quốc gia khác trong khu vực. Đến nay, giá trị tam hòa của Phật giáo Trúc Lâm tiếp tục tỏa sáng, gặp gỡ với các giá trị nhân đạo và nhân văn toàn cầu.

Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa thế giới theo các tiêu chí (iii) và (vi) của Công ước 1972, là bằng chứng cho sự kết hợp độc đáo giữa nhà nước, tôn giáo và nhân dân trong việc hình thành bản sắc dân tộc Việt Nam; cùng cảnh quan linh thiêng được hình thành thông qua mối tương tác thường xuyên, mật thiết với thiên nhiên và một hệ thống đạo đức dựa trên lòng yêu chuộng hòa bình, tu dưỡng bản thân, lòng khoan dung, nhân ái và sự giao hòa giữa con người và thiên nhiên.

Mỗi di tích là một mảnh ghép trong câu chuyện di sản. Các di tích Thái Miếu và đền Kiếp Bạc thể hiện quê hương của vương triều Trần cùng truyền thống thờ cúng thần linh, tưởng nhớ các bậc tiền nhân và anh hùng dân tộc. Các chùa Hoa Yên, chùa Lân và am, chùa Ngọa Vân gắn liền với sự nghiệp tu hành, đắc đạo của Phật hoàng Trần Nhân Tông cùng sự ra đời của Phật giáo Trúc Lâm. Các chùa Vĩnh Nghiêm, Thanh Mai và Côn Sơn là những trung tâm tu tập, giảng đạo, hội sở gắn với cuộc đời tu hành của Đệ nhị và Đệ tam Tổ là Pháp Loa và Huyền Quang. Các chùa Bổ Đà và Nhẫm Dương gắn với thời kỳ chấn hưng và hội nhập của Phật giáo Trúc Lâm. Các Động Kính Chủ và Bãi cọc Yên Giang trên dòng Bạch Đằng thể hiện vai trò và ảnh hưởng to lớn của Phật giáo Trúc Lâm trong mọi mặt của cuộc sống Đại Việt thời Trần, góp phần gìn giữ hòa bình cho khu vực.

Phát huy bền vững giá trị của quần thể di sản

Quá trình chuẩn bị hồ sơ đề cử là một hành trình dài, bền bỉ, với sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành trung ương, Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam, các chuyên gia trong, ngoài nước và ba địa phương. Từ năm 2020, khi Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo bổ sung địa bàn nghiên cứu sang Hải Dương (nay là TP Hải Phòng), các bên đã vượt qua thách thức về dịch Covid-19 và địa hình rộng lớn, hiểm trở để hoàn thiện cơ sở khoa học cho hồ sơ. UBND tỉnh Quảng Ninh giữ vai trò chủ trì, tổ chức nghiên cứu, diễn giải, thu thập tư liệu, xác định loại hình và tiêu chí, thẩm định chất lượng trước khi trình Thủ tướng cho phép gửi hồ sơ chính thức tới Trung tâm Di sản thế giới vào ngày 1/2/2024.

Trong suốt quá trình hoàn thiện, Quảng Ninh chủ trì 8 hội nghị, hội thảo trong nước và quốc tế, ba địa phương phối hợp tổ chức 11 cuộc họp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Hội đồng Di sản văn hoá quốc gia và các cơ quan trung ương, đồng thời tiến hành hơn 100 cuộc làm việc nội bộ giữa ban điều hành và các sở, ngành liên quan.Tiếp thu khuyến nghị của UNESCO và ICOMOS, phía Việt Nam đã gửi báo cáo giải trình, bổ sung 4 lần vào tháng 11/2024, 2/2025, 4/2025 và 6/2025, thể hiện tinh thần cầu thị và quyết tâm theo đuổi đến cùng. Việc ghi danh quần thể di sản một lần nữa khẳng định tính đúng đắn và chính xác của định hướng xây dựng hồ sơ di sản dạng chuỗi, đồng thời đặt ra yêu cầu với các địa phương trong công tác phối hợp để khai thác một cách bền vững các giá trị của quần thể di sản.

PGS.TS Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, đưa ra quan điểm: Chúng ta phải chung tay với nhau xây dựng, hoàn thiện quy hoạch bảo tồn, phát huy giá trị di sản; kế hoạch quản lý quần thể di sản cho tương lai. Không phải từng tỉnh, thành riêng biệt, chúng ta phải cùng nhau hợp tác để hình thành một hệ sinh thái du lịch tâm linh mà theo tôi đó là du lịch di sản Phật giáo Trúc Lâm.

Chỉ đạo triển khai một loạt các giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy tối đa giá trị của quẩn thể di sản được công nhận, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh việc cần làm đầu tiên là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các tỉnh Quảng Ninh, Bắc Ninh và TP Hải Phòng cần tham mưu Chính phủ hoàn thiện và bổ sung các văn bản luật, quy chế, quy định ở cấp quốc gia và các cấp chính quyền địa phương để có thể bảo vệ mọi mặt, đầy đủ cho di sản thế giới liên tỉnh. Đây là điều mà các quốc gia trên thế giới đặc biệt quan tâm nhằm đưa ra khung pháp lý kịp thời, xử lý những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản thế giới.