Sứ mệnh lan tỏa các giá trị văn hóa, nhân văn

Trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên mới với nhiều cơ hội và thách thức, báo chí cách mạng Việt Nam tiếp tục giữ vai trò là lực lượng tiên phong trên mặt trận tư tưởng, văn hóa. Báo chí không chỉ phản ánh hiện thực, mà còn góp phần định hướng dư luận, khơi dậy khát vọng phát triển, củng cố niềm tin xã hội, lan tỏa các giá trị nhân văn, văn hóa Việt Nam và thúc đẩy khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Giữ gìn hồn cốt dân tộc trong dòng chảy toàn cầu hóa

Theo các nhà nghiên cứu, báo chí là một sản phẩm có tính văn hóa do con người tạo ra, đáp ứng nhu cầu thông tin, tuyên truyền, giáo dục... Bản thân tác phẩm báo chí chứa đựng tri thức văn hóa, thông điệp có sức lan tỏa, tác động mạnh mẽ tới công chúng. Đặc biệt, nền báo chí cách mạng Việt Nam dưới dự lãnh đạo của Đảng, luôn vững vàng về bản lĩnh chính trị, tinh thông nghề nghiệp và có đạo đức nghề nghiệp trong sáng, nhân văn, nỗ lực phấn đấu phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Những phẩm chất cao quý, kết tinh thành giá trị văn hóa luôn được giữ gìn, trao truyền, trở thành niềm tự hào của những người làm báo cách mạng.

Nhà báo Hồ Quang Lợi, nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam cho rằng, báo chí là một bộ phận của văn hóa. Những bài báo viết hằng ngày, sản phẩm báo chí mà các nhà báo sáng tạo ra chính là sứ giả đưa văn hóa ra xã hội. Báo chí có vai trò hết sức quan trọng trong việc chuyển tải văn hóa, lan tỏa văn hóa ra xã hội.

Ngay từ những ngày đầu ra đời, báo chí cách mạng Việt Nam đã không chỉ làm nhiệm vụ truyền bá thông tin hay tuyên truyền cách mạng, mà còn tự nguyện gánh vác một vai trò lớn lao, đó là xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Trên từng trang báo, trong từng câu chữ, hình ảnh, âm thanh, báo chí đã gieo mầm những giá trị văn hóa, góp phần bồi đắp tâm hồn, nhân cách và bản lĩnh dân tộc qua các thời kỳ lịch sử. Báo chí là lực lượng tiên phong trong việc phát hiện, tôn vinh và gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống. Từ những nét đẹp trong lễ hội dân gian, phong tục tập quán, nghệ thuật dân gian đến các di sản vật thể và phi vật thể của dân tộc, báo chí đã bền bỉ giới thiệu đến đông đảo bạn đọc, khán thính giả trong nước và quốc tế.

Nhiều năm qua, các cơ quan báo chí đã góp phần tích cực để quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới thông qua việc truyền tải các giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc như tuồng, chèo, cải lương, quan họ... hay khích lệ, tôn vinh các sản phẩm nghệ thuật hiện đại. Từ đó khơi dậy niềm tự hào dân tộc trong các tầng lớp nhân dân, nhất là giới trẻ. Báo chí còn trực tiếp tham gia tạo ra các sản phẩm văn hóa dưới hình thức phóng sự, chương trình truyền hình, và các sự kiện văn hóa quy mô lớn. Những cơ quan báo chí chủ lực đã tổ chức các sự kiện văn hóa và sản xuất các chương trình nghệ thuật chất lượng cao, chú trọng nhiều đến giới trẻ. Có những chương trình truyền hình thực tế, gameshow, hay talkshow về văn hóa đã trở thành sân chơi lành mạnh, giúp phát hiện và bồi dưỡng tài năng trẻ, tạo nên sự kết nối mạnh mẽ giữa công chúng và các giá trị văn hóa dân tộc.

Các chuyên đề sâu sắc của Báo Nhân Dân, Tiền Phong, Tuổi Trẻ, Thanh Niên, Lao Động... về làng nghề truyền thống, phong tục, lễ hội, bảo tồn di sản như ca trù, quan họ, nhã nhạc cung đình Huế... Điều này không chỉ góp phần lưu giữ kho tàng văn hóa ngàn đời của dân tộc, mà còn thổi bùng lên niềm tự hào và ý thức trách nhiệm với cội nguồn trong mỗi người dân Việt Nam. Trên các mặt báo, trong những trang tin online, chương trình phát thanh, truyền hình, những câu chuyện về nghề gốm Bát Tràng, lụa Hà Đông, giấy dó Thanh Tiên, hay những lễ hội như Tây Thiên, Hội Lim, Đền Hùng... đã sống động đi vào từng nếp nghĩ, từng hành động thường ngày của xã hội hiện đại. Không chỉ dừng lại ở việc gìn giữ, báo chí còn góp phần làm giàu, phát triển văn hóa dân tộc bằng cách khuyến khích những sáng tạo mới mẻ trên nền tảng bản sắc Việt Nam.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự bùng nổ của truyền thông hiện đại, khi các luồng văn hóa ngoại lai tràn vào mạnh mẽ, báo chí cách mạng Việt Nam đã giữ vững vai trò “người gác cửa”, kiên quyết phản bác những biểu hiện lai căng, phản văn hóa, đồng thời khuyến khích sự tiếp thu có chọn lọc những tinh hoa nhân loại, làm phong phú thêm diện mạo văn hóa Việt Nam đương đại. Các cơ quan báo chí trong cả nước đã lan tỏa lối sống đẹp trong cộng đồng, cổ vũ những tấm gương người tốt, việc tốt, hun đúc tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc và khát vọng vươn lên. Những tuyến bài xúc động về cô giáo bám bản vùng cao, những bác sĩ xả thân giữa tâm dịch, những doanh nhân khởi nghiệp sáng tạo vì đất nước... “phủ sóng” trên các phương tiện báo chí, đã và đang thắp lên niềm tin mạnh mẽ vào sức mạnh của mỗi con người Việt Nam trong hành trình kiến thiết quốc gia.

Qua đó, báo chí không chỉ phản ánh mà còn trực tiếp tham gia vào quá trình giáo dục lý tưởng sống, thẩm mỹ, đạo đức và tinh thần trách nhiệm xã hội cho công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Bên cạnh nhiệm vụ tuyên truyền những giá trị tích cực, báo chí còn không ngừng đấu tranh mạnh mẽ với các biểu hiện lệch chuẩn văn hóa, các hiện tượng phản cảm, bạo lực, tiêu cực trong xã hội. Những bài điều tra về thực trạng bạo lực học đường, văn hóa ứng xử nơi công cộng, sự lệch chuẩn trong nghệ thuật đại chúng, những chuyên mục phản biện xã hội trên các cơ quan báo chí lớn cũng như các báo, đài địa phương đã góp phần định hướng nhận thức, điều chỉnh hành vi xã hội theo chuẩn mực đạo đức, lối sống văn minh, nhân văn, góp phần tạo ra những thay đổi tích cực trong cộng đồng.

Trong dòng chảy sôi động của thời đại số, báo chí Việt Nam cũng đã chủ động đổi mới phương thức truyền thông, tận dụng các nền tảng số để lan tỏa giá trị văn hóa một cách mạnh mẽ và sâu rộng hơn. Các trang báo điện tử, mạng xã hội của các cơ quan báo chí đã trở thành kênh kết nối hiệu quả giữa văn hóa truyền thống và giới trẻ hiện đại.

Trong thời đại hội nhập, khi làn sóng văn hóa ngoại lai len lỏi mọi ngóc ngách, báo chí càng có vai trò then chốt trong việc giữ gìn hồn cốt dân tộc. Những chuyên trang, chuyên mục về di sản văn hóa, bản sắc vùng miền, lễ hội dân gian, ẩm thực truyền thống… chính là cách để báo chí “giữ lửa” văn hóa trong lòng thế hệ trẻ.

Lan tỏa cái đẹp là bản lĩnh và trách nhiệm của báo chí

Trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, báo chí được xác định là công cụ quan trọng của cách mạng. V.I. Lênin khẳng định, báo chí là “tuyên truyền, cổ động và tổ chức tập thể”; Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh tính nhân văn, trung thực và phụng sự nhân dân trong hoạt động báo chí.

Xu thế phát triển của báo chí hiện nay không chỉ hướng đến công nghệ mà còn hướng đến chiều sâu giá trị nhân văn. Báo chí nhân văn là báo chí vì con người, tôn trọng sự thật, khách quan, góp phần xây dựng xã hội nhân ái, tiến bộ. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng từng lưu ý báo chí phải cung cấp thông tin lành mạnh, thiết thực, có tính chiến đấu, kiên quyết loại bỏ những tin, bài ảnh hưởng xấu đến đời sống xã hội, “đừng làm phân tâm xã hội, phân rã niềm tin”. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng cũng nhấn mạnh việc xây dựng nền báo chí, truyền thông “chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại”.

Về tính nhân văn của báo chí Việt Nam, đó là nền báo chí phục vụ cho mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, tất cả vì nhân dân, vì con người. “Nhân văn” hiểu một cách trực diện, đơn giản là việc báo chí kể những câu chuyện ý nghĩa, truyền cảm hứng, thổi bùng những giá trị tốt đẹp, hoặc tinh tế hơn, là mang đến cho mỗi câu chuyện buồn vui trong cuộc sống một góc nhìn nhân văn, đồng cảm, hướng thiện, giúp hoá giải bế tắc để tiếp tục sống tốt hơn. Tính nhân văn, chính xác, khách quan là giá trị cốt lõi và là lý do tồn tại của báo chí. Một nền báo chí nhân văn sẽ có sức mạnh bảo vệ giá trị tốt đẹp, lợi ích tối cao, thiết thực của đất nước và nhân dân.

Pháp luật về báo chí ngày càng hoàn thiện đã định hướng rõ ràng, tạo điều kiện để báo chí phát huy mạnh mẽ vai trò giáo dục, nâng cao nhận thức xã hội, lan tỏa các giá trị tích cực, như: Lòng yêu nước, truyền thống dân tộc, tinh thần nhân ái, đoàn kết, chia sẻ, bảo vệ công lý, lên án các hành vi phản xã hội hoặc xâm phạm thuần phong mỹ tục. Báo chí là kênh thông tin thân thiện, gần gũi, sát với người dân, góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của cá nhân, tập thể, khuyến khích các hành động thiện nguyện, nhân đạo trong xã hội.

Trong sự nghiệp đổi mới đất nước, báo chí luôn là lực lượng tiên phong, cổ vũ, nhân rộng các điển hình tiên tiến, phản ánh thực tiễn sinh động, phát hiện, đề xuất nhiều vấn đề có ý nghĩa xã hội để Đảng, Nhà nước kịp thời điều chỉnh, bổ sung đường lối, chủ trương, chính sách. Báo chí kịp thời phê phán những quan điểm sai trái, các hoạt động chống phá của các thế lực thù địch, góp phần quan trọng củng cố lòng tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của đất nước. Đặc biệt, là những người chiến sĩ xung kích trên mặt trận tư tưởng, đội ngũ người làm báo Việt Nam đã và đang tham gia tích cực, có trách nhiệm và hiệu quả vào cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. Nhiều nhà báo và tập thể cơ quan báo chí đã thể hiện phẩm chất dũng cảm, kiên quyết đấu tranh vì công lý và lẽ phải, góp phần xử lý có hiệu quả những vụ việc tham nhũng, tiêu cực.

Hiện nay, bên cạnh các thể loại báo chí khác như tin, bình luận chuyên luận, phóng sự, điều tra… nhiều cơ quan báo chí còn xây dựng chuyên mục chuyện tử tế để giới thiệu những con người tử tế, tôn vinh giá trị sống đẹp. Không gắn với yếu tố thời sự nóng hổi, không nói về người nổi tiếng, đó là câu chuyện khắc họa những con người bình dị “không ai biết mặt biết tên”, nhưng có niềm tin vào chính nghĩa, tình yêu cuộc sống thuần khiết, thu hút lượng đọc, lượt tương tác, bình luận, chia sẻ lớn. Điển hình như các chuyên mục “Việc tử tế”, “Cặp lá yêu thương”, “Trái tim cho em” của Trung tâm Tin tức VTV24; chuyên mục “Mỗi ngày một tin tốt, mỗi tuần một câu chuyện đẹp” của Báo Tuổi trẻ TP Hồ Chí Minh…

Đất nước ta và thế giới đang bước vào thời kỳ phát triển mạnh mẽ, sôi động cả về tốc độ, chiều kích, số lượng, chất lượng, nhất là sự gia tăng áp đảo của khoa học, công nghệ, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn. Ở trong nước là quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đô thị hóa, hội nhập quốc tế; mặt mạnh và mặt trái của cơ chế thị trường, của toàn cầu hóa, của công nghiệp 4.0, dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo. Báo chí cũng phải đối mặt với không ít thách thức: Thông tin giả, xu hướng câu view, sự cạnh tranh từ mạng xã hội và trí tuệ nhân tạo. Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư và toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng, báo chí - truyền thông đóng vai trò là chìa khóa then chốt trong định hướng dư luận, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, cổ vũ các giá trị tích cực. Chính lúc này, báo chí càng cần kiên định với sứ mệnh nhân văn - hướng đến sự thật, cái đẹp và cái thiện.

Lan tỏa giá trị văn hóa, nhân văn không phải là khẩu hiệu, mà là một hành động chuyên nghiệp, bền bỉ, đầy trách nhiệm xã hội. Báo chí Việt Nam hôm nay và mai sau, muốn trường tồn, phải luôn là người đồng hành với cái đẹp, cái thật và cái tử tế. Đó không chỉ là sứ mệnh, mà còn là danh dự.

Một bài báo tốt không chỉ đúng và nhanh, mà còn phải chạm tới trái tim độc giả. Giá trị nhân văn không thể được tạo ra bằng thuật toán. Chúng chỉ có thể được viết nên bởi những cây bút sống trọn với nghề, thấm đẫm tình người.