Báo chí cách mạng Việt Nam: 100 năm đồng hành cùng dân tộc

Với điểm mốc đầu tiên là Báo Thanh Niên - Cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên - Tổ chức tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam do Nguyễn Ái Quốc sáng lập, xuất bản bằng chữ quốc ngữ, ra số đầu tiên ngày 21/6/1925, báo chí cách mạng ra đời như một tất yếu lịch sử, đáp ứng nhu cầu bức thiết của quá trình vận động thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam.

Ngay trong số đầu tiên Báo Thanh Niên đã chỉ ra rằng: “Để dẫn dắt nhân dân làm một sự nghiệp vĩ đại cần phải có một sức lãnh đạo. Sức lãnh đạo đó không phải của một vài người thôi, mà sinh ra từ sự hiệp lực của hàng ngàn, hàng vạn người... Muốn cho hàng ngàn, hàng vạn người ấy đoàn kết chặt chẽ với nhau, thì họ phải cùng một ý chí như nhau, họ phải theo đuổi cùng một mục đích như nhau, có vậy mới có đoàn kết”. Sự ra đời của Báo Thanh Niên và cả nền báo chí cách mạng được khai sinh từ đó chính là nhằm góp phần tạo nên “sự hiệp lực của hàng ngàn, hàng vạn người”, làm cho “hàng ngàn, hàng vạn” người dân Việt Nam có “cùng một ý chí như nhau”, “theo đuổi cùng một mục đích như nhau”. Ý chí đó là niềm tự hào dân tộc, quyết không chịu mất nước, quyết không cam chịu làm thân nô lệ cho giặc ngoại bang, mục đích đó là đánh đuổi thực dân, đế quốc xâm lăng, đánh đổ phong kiến phản động, giành độc lập, tự do cho dân tộc, mang lại ấm no, hạnh phúc cho nhân dân.

Trong quá trình phát triển suốt 100 năm qua, báo chí cách mạng Việt Nam đã trung thành với tôn chỉ mục đích đặt ra từ ban đầu, trở thành vũ khí sắc bén, đồng hành với dân tộc từ trong cuộc đấu tranh gian khổ, hy sinh, lật đổ ách thống trị của thực dân Pháp, đánh đuổi các đội quân xâm lược hùng mạnh của phát xít Nhật, đế quốc Mỹ, vì độc lập, tự do của Tổ quốc, cũng như trong công cuộc xây dựng, phát triển đất nước vì hạnh phúc của nhân dân, làm nên những trang sử vẻ vang, rất đỗi tự hào. Báo chí cách mạng đã trở thành vũ khí chiến đấu, “công cụ tuyên truyền, cổ động, tổ chức và lãnh đạo” cách mạng của Đảng, như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định.

Đó là những năm tháng sự nghiệp cách mạng còn trong trứng nước, Báo Thanh Niên, Tạp chí Đỏ do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập và xuất bản từ nước ngoài, bí mật chuyển về trong nước. Mỗi tờ báo, tạp chí thô sơ, ít ỏi, vượt qua được hàng rào mật thám, cảnh sát Pháp và cả những tên tay sai chỉ điểm để về được đất nước, đến được với những người yêu nước, cán bộ, đảng viên thực sự là một tờ hịch cách mạng, có ý nghĩa vô cùng quý báu.

Chính Giám đốc Sở Mật thám Đông Dương Louis Marty đã nhận xét trong một bản báo cáo gửi Bộ Thuộc địa Pháp, qua đó cho thấy chính quyền thực dân Pháp hiểu rõ và đánh giá rất cao sức mạnh tư tưởng của Báo Thanh Niên: “Những tờ Thanh Niên đầu tiên nhấn mạnh về sự đoàn kết nội bộ, nhờ đó mà đoàn thể có sức mạnh và những cá nhân trong đoàn thể làm việc có kết quả hơn. Đồng thời, báo cũng cổ vũ tinh thần độc lập dân tộc và lòng yêu nước mà người Việt Nam lúc bấy giờ đang háo hức chờ dịp để thi thố. Sau đó, tờ báo giúp bạn đọc nhận định về tình hình thế giới, đặc biệt là những biến chuyển vừa xảy ra trong lịch sử các cường quốc... Tờ báo hướng dẫn từ từ cho mọi người hiểu rằng hiện nay trên thế giới đã có nước Nga theo chế độ xô viết, dân ở nước Xô viết ấy sống tự do, hạnh phúc. Nguyễn Ái Quốc người chủ biên báo Thanh Niên tỏ ra kiên nhẫn suốt trong 60 số báo đầu để cho bạn đọc chuẩn bị tinh thần và tình cảm, rồi sau cùng mới bày tỏ công khai chủ trương của mình: Chỉ có Đảng Cộng sản mới có thể đem lại hạnh phúc cho dân tộc Việt Nam”.

Trong thời kỳ từ năm 1925 đến trước khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, nhiều tờ báo đã bí mật xuất bản trong nước như: Búa liềm, Cờ Cộng sản, Nhân loại; báo tại các địa phương: Sao Đỏ ở Hải Phòng, Mỏ Than ở Hồng Quảng, Tia Sáng ở Nam Định, Bôn sơ vich ở Trung Kỳ... và một số tờ báo khác xuất bản ở nước ngoài như Công Nông, Lính cách mệnh, Đồng thanh, Thân ái... Cùng với Báo Thanh Niên, các ấn phẩm, các tờ báo cách mạng trong thời kỳ này đã góp phần quan trọng truyền bá tư tưởng cách mạng, giáo dục tinh thần yêu nước, huấn luyện đội ngũ cán bộ, chuẩn bị cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Trong giai đoạn 1930-1939, nhất là từ năm 1936 khi Mặt trận Bình dân thắng cử cầm quyền ở Pháp đến năm 1939, báo của các tổ chức của Đảng được xuất bản khắp các địa phương, khu vực trong cả nước, trong đó, Le Travail, Notre voix, Tin tức, Đời nay... ở Bắc kỳ; La Lutte, L’Anvant garde, Dân chúng... ở Nam kỳ và Nhành lúa, Dân... ở Trung kỳ. Đây là thời kỳ báo chí cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng hoạt động công khai kết hợp bán công khai, mở rộng tầm ảnh hưởng trong xã hội, phát động nhiều hình thức đấu tranh phong phú, chuẩn bị lực lượng cho cao trào cách mạng 1941-1945, tiến tới giành thắng lợi trong cuộc cách mạng tháng Tám.

Giai đoạn 1941-1945 lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng, đã chỉ đạo xuất bản tờ Việt Nam độc lập. Cùng với Việt Nam độc lập, nhiều tờ báo khác như: Giải phóng, Cứu quốc, Cờ Giải phóng, Tạp chí Cộng sản, Lao động, Bẻ xiềng... được xuất bản, đáp ứng yêu cầu chuẩn bị tổng khởi nghĩa. Các cơ quan báo chí như: Sự thật, Nhân Dân, Tiền phong, Văn nghệ, Sao vàng, Lao động, Quân đội nhân dân, Nhân dân miền Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Đài Tiếng nói Nam Bộ... trở thành một hệ thống các phương tiện phục vụ công tác giáo dục chính trị tư tưởng, chỉ đạo và tổ chức thực hiện các nhiệm vụ chiến đấu, sản xuất trong kháng chiến chống thực dân Pháp.

Đặc biệt, trong chiến dịch Điện Biên Phủ, báo Quân đội nhân dân được tổ chức biên tập xuất bản ngay tại Sở chỉ huy chiến dịch ở Mường Phăng. 33 số báo xuất bản từ ngày 28/12/1953 đến 16/5/1954 được phát đến từng trung đội, trở thành báu vật giữa chiến trường đỏ lửa, truyền đi quyết tâm chính trị, sự động viên kịp thời của Bác Hồ, Trung ương Đảng, Đại tướng Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp và Bộ Chỉ huy chiến dịch, cổ vũ, biểu dương tinh thần chiến đấu dũng cảm của cán bộ, chiến sĩ các đơn vị bộ đội ngay trong các chiến hào. Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, dòng báo chí “giải phóng” như: Quân Giải phóng, Văn nghệ Giải phóng, Phụ nữ Giải phóng, Đài Phát thanh Giải phóng... là nguồn thông tin chính yếu, quan trọng, công cụ tuyên truyền, vận động và lãnh đạo của cách mạng miền Nam.

Sau Hiệp định Giơnevơ 1954, miền Bắc giải phóng, bước vào xây dựng chủ nghĩa xã hội. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, hệ thống báo chí phát triển nhanh chóng. Đến năm 1962, ở miền Bắc đã có hơn 1.500 nhà báo làm việc trong khoảng 120 cơ quan báo chí các loại. Sau ngày 5/8/1964, đế quốc Mỹ phát động cuộc chiến tranh phá hoại, trên thực tế báo chí miền Bắc cũng trải qua những thử thách khắc nghiệt để giữ vững vai trò cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân, phục vụ nhiệm vụ vừa chiến đấu, vừa sản xuất, vừa là tiền tuyến chống chiến tranh bắn phá, vừa là hậu phương cho mặt trận miền Nam.

Có thể khẳng định rằng, ở mọi thời kỳ đấu tranh cách mạng, trong mọi điều kiện, môi trường xã hội, báo chí cách mạng đều có mặt trên hàng đầu của trận tuyến tư tưởng của Đảng, truyền bá chủ nghĩa Mác-Lênin, thức tỉnh quần chúng nhân dân trong đấu tranh, hay tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách của Chính phủ, vận động nhân dân thực hiện nhiệm vụ chính trị, mang tới những thắng lợi vĩ đại trong đấu tranh cách mạng vì độc lập, tự do, thống nhất đất nước và bảo vệ Tổ quốc.

Trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội sau khi đất nước thống nhất năm 1975, nền báo chí cách mạng thực sự đóng vai trò là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân; là công cụ lãnh đạo, tổ chức thực hiện các mục tiêu, chiến lược; là vũ khí đấu tranh phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; là vũ khí đấu tranh chính trị, tư tưởng, bảo vệ Đảng, bảo vệ Nhà nước, bảo vệ nhân dân, bảo vệ chế độ. Trong bất cứ lĩnh vực nào, nhiệm vụ chiến lược nào, báo chí cũng có những đóng góp to lớn, để lại những dấu ấn không thể phai mờ.

Quá trình mày mò tìm tòi con đường, phương thức tổ chức sản xuất phát triển kinh tế, xây dựng chủ nghĩa xã hội trong điều kiện đất nước vừa bước ra khỏi cuộc chiến tranh tàn khốc suốt 30 năm, báo chí trở thành tiếng nói đầy trách nhiệm, theo dõi phản ánh kịp thời từng sáng kiến, cách làm sáng tạo của nhân dân các địa phương, cung cấp kịp thời cho Trung ương Đảng bức tranh toàn cảnh của cả nước, những tâm tư, nguyện vọng và những ý kiến của nhân dân về chủ trương, chính sách cần thiết để khôi phục, phát triển sản xuất, ổn định đời sống nhân dân.

2 cuộc vận động đổi mới quản lý thị trường “giá - lương - tiền” và cải tiến quản lý sản xuất nông nghiệp là 2 cuộc vận động trong đó thể hiện rõ nhất, đặc sắc nhất vai trò của báo chí là cầu nối giữa ý Đảng với lòng dân, là nguồn cung cấp cơ sở thực tiễn vô cùng quý báu cho những chủ trương sáng tạo trong phát triển kinh tế của Đảng. Hàng loạt bài báo, chương trình phát thanh, truyền hình trong chủ đề chung: Xóa bỏ cơ chế quan liêu bao cấp, chuyển sang hạch toán kinh doanh xã hội chủ nghĩa đã hằng ngày, hằng giờ cho thấy những chuyển động trong thực tiễn theo hướng đổi mới. Đặc biệt, trong thông tin, tuyên truyền về khoán trong sản xuất nông nghiệp ghi đậm dấu ấn đóng góp của hệ thống báo chí nước nhà. Từ phương thức khoán trong Chỉ thị 100 năm 1981 của Ban Bí thư, đến khoán trong Nghị quyết 10 năm 1988 của Bộ Chính trị đã mở ra sự phát triển thần kỳ của nông nghiệp Việt Nam trong gần 40 năm qua.

Nói đến thành tựu phát triển nông nghiệp Việt Nam không thể không nói đến những tác phẩm, sản phẩm báo chí phản ánh những phát hiện về phương thức tổ chức sản xuất khoán sản phẩm, khoán hộ của một số địa phương mang lại hiệu quả tích cực trên thực tế; phản ánh tấm lòng người dân mong muốn phát triển sản xuất nông nghiệp để cải thiện cuộc sống của chính mình và góp phần giải quyết những khó khăn chung của xã hội về tình trạng thiếu lương thực trầm trọng.

Đó là những mô hình “khoán chui” ở Đồ Sơn (Hải Phòng), khoán hộ ở Vĩnh Lạc, Lâm Thao (Vĩnh Phú). Với sự ra quân đồng loạt, báo chí đã góp phần to lớn tạo nên những chuyển biến kinh tế tích cực, đóng góp vào sự hình thành một phương pháp tư duy mới trong đời sống kinh tế - xã hội “nhìn thẳng vào sự thật, phản ánh đúng sự thật”. Và cũng từ đó ra đời một khái niệm mới trong chính trị của nước ta, khái niệm “Đổi mới”. Quá trình thay đổi nhận thức về chủ nghĩa xã hội, hoàn thiện đường lối, chủ trương, chính sách về phát triển kinh tế - xã hội trong 40 năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng không tách rời vai trò của hệ thống báo chí Việt Nam với vai trò là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân, vai trò tham gia hoạch định, phản biện và tổ chức thực hiện các đường lối, chủ trương, chính sách xây dựng, phát triển đất nước, bảo vệ Tổ quốc.

Vai trò đó thể hiện qua những chiến dịch truyền thông chính sách của báo chí, giải thích, phân tích cơ sở khoa học, thực tiễn, tạo sự đồng thuận, đồng lòng ủng hộ và quyết tâm thực hiện của đông đảo nhân dân, các tổ chức kinh tế - xã hội. Vai trò đó thể hiện qua việc phản ánh kịp thời các mô hình tiên tiến, các kinh nghiệm tốt, bài học hay của các cá nhân, đơn vị, địa phương, mở ra khả năng truyền bá, phổ biến, hiện thực hóa các kinh nghiệm, bài học để phát triển kinh tế - xã hội trên phạm vi cả nước.

Trong sự nghiệp xây dựng đất nước, bảo vệ Tổ quốc thời kỳ hòa bình, báo chí là cầu nối giữa Việt Nam với thế giới, góp phần lan tỏa các giá trị văn hóa dân tộc ra thế giới; đồng thời giao lưu và tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa của dân tộc trên thế giới. Với sự phát triển nhanh chóng của hệ thống báo chí truyền thông, nhất là sự phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin và việc nước ta khai thông kết nối Internet từ năm 1997, báo chí truyền thông nước ta hội nhập rất nhanh chóng, trở thành một bộ phận gắn bó chặt chẽ với mạng truyền thông toàn cầu.

Nhờ báo chí truyền thông, người dân nước ta được tiếp nhận các giá trị văn hóa của thế giới, qua đó chọn lọc tiếp thu những điều tốt đẹp, phù hợp với văn hóa dân tộc. Cũng qua báo chí truyền thông, cả thế giới biết đến những thành tựu to lớn của công cuộc đổi mới, những giá trị văn hóa nhân văn, thân thiện, văn minh của dân tộc ta, biết đến những cổ thành Thăng Long, cố đô Huế, hang động Sơn Đoòng, vịnh Hạ Long, văn hóa Tràng An, văn hóa sông nước miền Tây... tăng cường sức mạnh mềm, tạo điều kiện hỗ trợ phát triển quan hệ ngoại giao và kinh tế với các quốc gia trên thế giới.

Trong môi trường chính trị thế giới vô cùng phức tạp sau khi hệ thống xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, cuộc đấu tranh chính trị, tư tưởng nhằm bảo vệ Đảng, bảo vệ chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và nền tảng tư tưởng của Đảng, bảo vệ Nhà nước, bảo vệ chế độ và định hướng xã hội chủ nghĩa trở nên vô cùng khó khăn. Các thế lực thù địch lợi dụng sự thất bại của mô hình chủ nghĩa xã hội hiện thực Xô viết để tấn công chủ nghĩa Mác - Lênin, xuyên tạc và phê phán tính quy luật của con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, tấn công các nước theo đường lối xây dựng chủ nghĩa xã hội. Báo chí trở thành vũ khí đấu tranh chính trị, tư tưởng vô cùng quan trọng, có sức mạnh to lớn trong vạch mặt, chỉ tên những âm mưu thâm độc, vu khống xuyên tạc vô lý, phi thực tế của các thế lực phản động đối với Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội, đối với công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội, bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

Ở trong nước, báo chí truyền thông là vũ khí sắc bén, mạnh mẽ đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. Theo nhiều tài liệu được công bố, có khoảng 70% vụ việc tham nhũng, lãng phí, tiêu cực được hệ thống báo chí phát hiện, đưa ra chứng cứ thuyết phục làm manh mối cho các cơ quan có trách nhiệm của Nhà nước vào cuộc, điều tra, xử lý. Không chỉ phát hiện phần lớn các vụ tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, báo chí còn theo đuổi suốt quá trình xử lý các vụ việc, thông tin kịp thời tình hình về mức độ, cách thức xử lý, tạo dư luận xã hội rộng rãi, góp phần thúc đẩy giải quyết đến cùng các vụ việc. Với hoạt động này, báo chí trở thành công cụ giám sát, cảnh báo, góp phần quan trọng vào nhiệm vụ xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước trong sạch, vững mạnh, củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, tình yêu và ý thức trách nhiệm của nhân dân đối với chế độ, với dân tộc.

Trong lịch sử 100 năm báo chí cách mạng Việt Nam, đội ngũ nhà báo thực sự là những “chiến sĩ cách mạng” sử dụng “cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén” để “phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng” như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn. Bác Hồ là người đã khai sinh ra nền báo chí cách mạng Việt Nam, Người xem hoạt động báo chí như một “duyên nợ”, trực tiếp tổ chức hoạt động hàng chục tờ báo và đã viết báo trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình với “chỉ có một “đề tài” là: Chống thực dân đế quốc, chống phong kiến địa chủ, tuyên truyền cho độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội”. Chính Người là nhà báo cách mạng số 1 của nền báo chí Việt Nam, một cây bút tài hoa, nghiêm cẩn, sáng tạo không mệt mỏi. Cũng chính Người là nhà lãnh đạo báo chí thực thụ, người thầy của nhiều nhà báo cách mạng, Người để lại một di sản báo chí to lớn, vô giá về các tờ báo, tác phẩm báo chí và tư tưởng về báo chí cách mạng.

Cùng với lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh, nhiều chiến sĩ cách mạng, nhà lãnh đạo của Đảng, Nhà nước là những nhà báo, người tổ chức hoạt động báo chí phục vụ cho cách mạng kiên cường và sáng tạo trong thời kỳ cách mạng dân tộc, dân chủ, như: Nguyễn Văn Cừ, Hà Huy Tập, Lê Duẩn, Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Nguyễn Văn Linh, Nguyễn Văn Tạo, Phan Đăng Lưu, Xuân Thủy, Dương Bạch Mai, Huỳnh Tấn Phát, Hải Triều, Trần Văn Giàu, Trần Huy Liệu... Nhiều nhà báo đã ngã xuống trong chiến tranh cách mạng, cống hiến cuộc đời mình cho độc lập, tự do của dân tộc, hạnh phúc của nhân dân. Đó là các nhà báo: Trần Kim Xuyến, Nguyễn Văn Nguyễn, Dương Tử Giang, Trần Đăng, Nam Cao, Trần Mai Ninh, Thâm Tâm, Thôi Hữu, Lê Anh Xuân, Lê Đoan, Dương Thị Xuân Quý, Chu Cẩm Phong... Đó còn là gần 500 nhà báo liệt sĩ, những người làm báo trên những cương vị khác nhau, hy sinh trong nhà tù thực dân, đế quốc, trên chiến hào hay trong khi đang làm nhiệm vụ trên các mặt trận thầm lặng.

Ngay trong điều kiện hòa bình, nhiều nhà báo cũng đã chấp nhận thách thức, đối mặt với những nguy hiểm cả về tính mạng để điều tra, phát hiện những sai trái, ung nhọt trong đời sống xã hội, bảo vệ sự trong sáng của cuộc sống xã hội, nghiêm minh của luật pháp, kỷ cương, bảo vệ sự trong sạch, vững mạnh của hệ thống chính trị, của chế độ xã hội chủ nghĩa. Nhiều người làm báo đã có những cống hiến xuất sắc trong sự nghiệp xây dựng đất nước, bảo vệ Tổ quốc. Sự lao động sáng tạo, cống hiến hết mình vì tình yêu nghề nghiệp, sự đấu tranh không mệt mỏi, chấp nhận hy sinh vì lý tưởng cách mạng của các nhà báo trong 100 năm lịch sử báo chí cách mạng đã trở thành dấu son sáng chói trong những trang lịch sử chung của dân tộc, trở thành tấm gương sáng cho các thế hệ hoạt động báo chí truyền thông học tập và noi theo.

100 năm đồng hành với dân tộc, trải qua nhiều khó khăn, thử thách khắc nghiệt, báo chí cách mạng không chỉ là chứng nhân lịch sử, mà thực sự là cầu nối giữa Đảng với nhân dân; là vũ khí sắc bén trong đấu tranh vì độc lập, tự do của dân tộc; là công cụ hữu hiệu của công cuộc xây dựng, phát triển đất nước; là một bộ phận tạo thành, không thể tách rời của toàn bộ sự nghiệp cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng. Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng lớp lớp các thế hệ người làm báo cách mạng đã dày công lao động sáng tạo, bằng mồ hôi, công sức và cả máu xương của mình để viết nên lịch sử vẻ vang của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Đó chính là vốn liếng, hành trang vô cùng quý giá để báo chí cách mạng Việt Nam đồng hành cùng đất nước, viết tiếp những thành công trong kỷ nguyên phát triển mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc!