Sau một hành trình dài bền bỉ, kiên trì và đầy nỗ lực, ngày 12/7/2025, Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc đã chính thức được Ủy ban Di sản Thế giới công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới của nhân loại tại Quyết định số 47 COM 8B.22. Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc là Di sản văn hóa thế giới dạng chuỗi đầu tiên, đồng thời là Di sản liên tỉnh thứ hai trong số 9 Di sản Thế giới của Việt Nam được UNESCO công nhận. Sự công nhận này không chỉ là niềm tự hào của ba tỉnh Quảng Ninh, Bắc Ninh và thành phố Hải Phòng mà còn khẳng định giá trị độc đáo, sống động và có tầm vóc toàn cầu của Phật giáo Trúc Lâm khởi nguồn từ dãy núi thiêng Yên Tử.

Quá trình xây dựng hồ sơ di sản là một minh chứng sống động cho tinh thần quyết tâm và sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa các cấp, các ngành, các địa phương, Giáo hội Phật giáo Việt Nam, các tổ chức, cá nhân, các nhà khoa học trong nước và quốc tế. Ngay từ khi Thủ tướng Chính phủ có ý kiến chỉ đạo bổ sung tỉnh Hải Dương vào địa bàn nghiên cứu lập hồ sơ Quần thể di tích Yên Tử vào năm 2020, ba địa phương Quảng Ninh, Bắc Giang, Hải Dương (nay là tỉnh Quảng Ninh, Bắc Ninh, thành phố Hải Phòng) đã phối hợp chặt chẽ để vượt qua nhiều khó khăn, đặc biệt là ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 và đặc thù địa hình rộng lớn, hiểm trở.

Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử, Quảng Ninh.

Để đảm bảo chất lượng và tiến độ, Ban Chỉ đạo và Tổ Công tác xây dựng Hồ sơ Yên Tử đã được thành lập dưới sự chủ trì của tỉnh Quảng Ninh và sự phối hợp của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Ngoại giao, Hội đồng di sản Quốc gia, Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam. Trong quá trình xây dựng Hồ sơ đề cử, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh chủ trì, triển khai đồng bộ các giải pháp nghiên cứu, diễn giải, thu thập thông tin, dữ liệu, xác định loại hình, lựa chọn tiêu chí đưa vào Hồ sơ đề cử; thẩm định, đánh giá chất lượng Hồ sơ đề cử trước khi trình Thủ tướng Chính phủ cho phép gửi Hồ sơ đề cử chính thức tới Trung tâm Di sản Thế giới (01/02/2024). UBND  tỉnh Quảng Ninh đã chủ trì tổ chức 08 cuộc hội nghị, hội thảo trong nước và quốc tế, hội thảo có sự tham gia của chuyên gia quốc tế nội bộ. Trong quá trình chuẩn bị đón tiếp, làm việc với Ủy ban Di sản Thế giới và ICOMOS thẩm định, đánh giá Hồ sơ Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử, UBND tỉnh Quảng Ninh, tỉnh Bắc Ninh và thành phố Hải Phòng đã tổ chức 11 cuộc họp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, một số vụ, viện cơ quan Trung ương, các chuyên gia, nhà khoa học trong nước; đồng thời tổ chức đối thoại trực tuyến, làm việc với lãnh đạo Ủy ban Di sản Thế giới và ICOMOS. Ngoài ra, đã tổ chức hơn 100 cuộc họp giữa Ban Điều hành xây dựng Hồ sơ Yên Tử với Sở VHTTDL 03 tỉnh; giữa VHTTDL 03 tỉnh với các sở, ngành, địa phương liên quan và Đơn vị tư vấn xây dựng Hồ sơ đề cử.

Đặc biệt, trong quá trình tiếp nhận khuyến nghị từ Trung tâm Di sản Thế giới (UNESCO) và Hội đồng Di tích và Di chỉ (ICOMOS), tỉnh Quảng Ninh đã chủ động xây dựng và gửi Báo cáo giải trình, bổ sung thông tin tới 04 lần vào tháng 11/2024, tháng 02/2025, tháng 4/2025 và tháng 6/2025. Sự kiên trì, kiên định và tinh thần cầu thị này đã góp phần quan trọng thuyết phục các tổ chức quốc tế công nhận giá trị đặc biệt, nổi bật toàn cầu của di sản.

Quần thể Di tích và Danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc, với nội dung trọng tâm là về Phật giáo Trúc Lâm vốn được các vua Trần, đặc biệt là Phật hoàng Trần Nhân Tông sáng lập vào thế kỷ 13 - mang đến một đóng góp độc đáo và bền bỉ cho di sản văn hóa và tâm linh của nhân loại. Được khởi nguồn từ vùng núi thiêng Yên Tử, Phật giáo Trúc Lâm đại diện cho một hệ thống triết lý và tâm linh tổng hòa, dung hợp Phật giáo Đại thừa với đạo lý Nho giáo, vũ trụ quan Lão giáo và tín ngưỡng bản địa của người Việt. Điều này hoàn toàn phù hợp với mục tiêu cốt lõi của UNESCO trong việc đề cao những giá trị chung của nhân loại về hòa bình, hòa giải, hòa hợp và chung sống hài hòa - đặc biệt trong bối cảnh khủng hoảng toàn cầu hiện nay.

Thông qua hệ thống các chùa chiền, am thất, tuyến hành hương, văn bia, mộc bản và các địa điểm linh thiêng được bảo tồn tốt trải dài từ Yên Tử đến Vĩnh Nghiêm và Côn Sơn - Kiếp Bạc, quần thể di sản chuỗi này phản ánh đầy đủ các giai đoạn phát triển của Phật giáo Trúc Lâm: từ khi sáng lập đến khi được thể chế hóa, rồi đến các giai đoạn phục hưng và truyền thừa tiếp nối. Những địa điểm này, được hình thành qua hàng thế kỷ tu tập và hưởng những nhiệt thành của con người, vẫn là những trung tâm tôn giáo đầy sức cuốn hút và điểm đến hành hương quan trọng, khẳng định giá trị văn hóa và tâm linh sống động của truyền thống này của cộng đồng người Việt Nam cả ở trong nước và hải ngoại.

Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới theo các tiêu chí (iii) và (vi), là bằng chứng cho sự kết hợp độc đáo giữa nhà nước, tôn giáo và nhân dân trong việc hình thành bản sắc dân tộc Việt Nam; cùng cảnh quan linh thiêng được hình thành thông qua mối tương tác thường xuyên, mật thiết với thiên nhiên và một hệ thống đạo đức dựa trên lòng yêu chuộng hòa bình, tu dưỡng bản thân, lòng khoan dung, nhân ái và sự giao hòa giữa con người và thiên nhiên.

Tiêu chí (iii): Một liên minh chiến lược giữa nhà nước, tôn giáo và người dân hình thành từ quê hương vùng núi Yên Tử đã tạo nên một truyền thống văn hóa độc đáo có tầm vóc toàn cầu, góp phần hình thành bản sắc dân tộc và thúc đẩy hòa bình, an ninh trong khu vực rộng lớn hơn.

Di sản là minh chứng đặc biệt cho Phật giáo Trúc Lâm được hình thành vào thế kỷ 13 bởi các vua và hoàng tộc nhà Trần, cùng các vị cao tăng, đặc biệt là Phật hoàng Trần Nhân Tông - vị vua duy nhất được biết đến ở châu Á đã tự nguyện rời bỏ ngai vàng để xuất gia tu hành. Bằng cách tích hợp Phật giáo Đại thừa với Nho giáo, Lão giáo và tín ngưỡng bản địa, Phật giáo Trúc Lâm đã góp phần tạo dựng nền tảng tinh thần cho sự ra đời và phát triển của một nhà nước độc lập, sự cố kết kiên cường của cộng đồng người Việt qua thời gian, đồng thời góp phần duy trì hòa bình trong bối cảnh khủng hoảng toàn cầu trong thế kỷ 13. Quần thể di sản vẫn tiếp tục là nơi thực hành truyền thống văn hóa - tôn giáo tín ngưỡng lâu đời và truyền cảm hứng cho cộng đồng trong nước cũng như quốc tế.

Tiêu chí (vi): Phật giáo Trúc Lâm là minh họa có ý nghĩa toàn cầu cho cách một tôn giáo - được hình thành từ nhiều tín ngưỡng khác nhau - khởi nguồn và phát triển từ vùng đất tâm linh Yên Tử, đã ảnh hưởng sâu sắc đến xã hội thế tục, góp phần xây dựng một quốc gia vững mạnh, đảm bảo hòa bình và hợp tác khu vực.

Di sản gắn liền với sự hình thành và lan tỏa của Phật giáo Trúc Lâm. Việc các nghi lễ, lễ hội, kinh sách và hành hương tới các địa điểm linh thiêng liên tục được duy trì – cả ở Việt Nam và các cơ sở Phật giáo Trúc Lâm ở nước ngoài – Là minh chứng cho tính thời sự và sức sống bền vững của triết lý tâm linh đề cao sự tự giác, tu dưỡng, sống hài hòa với thiên nhiên, yêu chuộng hòa bình và lòng nhân ái. 

Sau nhiều năm nỗ lực, Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc đã chính thức được UNESCO công nhận là Di sản văn hoá thế giới. Việc ghi danh này khẳng định sự đánh giá cao của quốc tế đối với giá trị nổi bật toàn cầu của di sản và những tư tưởng nhân văn tốt đẹp của Phật giáo Trúc Lâm do Phật Hoàng Trần Nhân Tông sáng lập, cũng như những nỗ lực của các địa phương trong gìn giữ, bảo vệ di sản. Vai trò, vị thế của di sản được nâng cao trên trường quốc tế cũng đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để bảo tồn và phát huy giá trị di sản một cách bền vững.

Sau 11 năm kể từ Quần thể danh thắng Tràng An, đến nay Việt Nam mới có được di sản thế giới thứ 9. Sự công nhận của UNESCO là sự ghi nhận xứng đáng cho một hành trình đầy nỗ lực, đồng thời là lời khẳng định về một di sản văn hóa và tâm linh sống động, mang đến những đóng góp độc đáo và bền bỉ cho di sản văn hóa và tâm linh của nhân loại. Đây là cơ hội đặc biệt để Yên Tử được cả thế giới biết đến, chiêm ngưỡng, tôn vinh và bảo vệ, đồng thời cũng sẽ mang đến rất nhiều cơ hội bảo tồn, tôn tạo và phát huy; trong đó có phát triển du lịch văn hoá một cách bền vững, có trách nhiệm cao.

“Chúng tôi nhận thức rõ rằng, niềm vinh dự, tự hào luôn đi cùng với trách nhiệm. Quảng Ninh sẽ tiếp tục xây dựng và triển khai Đề án bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di sản, nhằm bảo đảm tính bền vững, lan tỏa sâu rộng giá trị di sản. Cùng với đó, sẽ tăng cường liên kết, phối hợp với Hải Phòng, Bắc Ninh nhằm xây dựng một không gian di sản thống nhất, triển khai đồng bộ các biện pháp để bảo tồn và phát huy giá trị của Quần thể di tích và danh thắng  Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc theo đúng tinh thần Công ước Di sản thế giới gắn với phát triển bền vững, góp phần tích cực trong quảng bá vẻ đẹp đất nước và con người Việt Nam đến với thế giới.” - Đồng chí Nguyễn Thị Hạnh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh nhấn mạnh.