Những đình, chùa gắn với Cách mạng Tháng Tám ở Quảng Ninh

Trong Cách mạng Tháng Tám 1945 ở Vùng mỏ, nhiều ngôi đình, ngôi chùa, công trình tín ngưỡng tôn giáo đã trở thành những địa điểm hội họp, vận động quần chúng và giữ gìn tài liệu, vũ khí của cán bộ cách mạng.

Trước thời khắc lịch sử năm 1945, đình làng và chùa tại Quảng Ninh không chỉ là nơi thờ tự, mà còn là điểm tựa tin cậy, là nơi cán bộ cách mạng nương mình, hoạt động. Từ việc bảo vệ cán bộ và dân sinh, đón tiếp che giấu cán bộ cách mạng đến nơi lưu trữ tài liệu, vũ khí, hậu cần; qua đó, các ngôi chùa, đình đã góp phần đưa phong trào cách mạng đến thắng lợi.

Chùa Bắc Mã (phường An Sinh) là nơi tiếp đón các nhà sư, cán bộ cách mạng, nơi hoạt động của đội tăng già cứu quốc. Tháng 6/1945, chùa được chọn làm nơi các cán bộ cách mạng bàn việc xây dựng Chiến khu Trần Hưng Đạo. Vào cuối tháng 4/1945, các đồng chí Trần Cung, Hải Thanh và Nguyễn Bình đã nhóm họp tại đây để hoạch định kế hoạch khởi nghĩa, mở lớp huấn luyện cán bộ và chuẩn bị lực lượng vũ trang cách mạng. Đêm ngày 7 rạng ngày 8/6/1945, nghĩa quân xuất kích từ chùa Bắc Mã.

Dưới sự chỉ huy của Tướng Nguyễn Bình, lực lượng khởi nghĩa giành thắng lợi vang dội tại Đông Triều, Chí Linh, Mạo Khê và Tràng Bạch. Hiện nay, tại di tích chùa Bắc Mã vẫn còn lưu giữ bia tưởng niệm chiến khu, nhà lưu niệm trưng bày hình ảnh, tài liệu, hiện vật phản ánh quá trình xây dựng và hoạt động của Đệ tứ chiến khu. Đến năm 1994, chùa Bắc Mã được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.

Gần chùa Bắc Mã là đình - chùa Hổ Lao (phường An Sinh). Chiều ngày 8/6/1945, tại sân đình Hổ Lao, Ban Chỉ huy quân khởi nghĩa đã tổ chức tuyên bố thành lập Chiến khu Trần Hưng Đạo, ra mắt Ủy ban Quân sự cách mạng. Năm 2001, đình - chùa Hổ Lao đã được xếp hạng là di tích lịch sử, văn hoá cấp quốc gia. Đình Hổ Lao cũng đã được tôn tạo, đặt bia tưởng niệm ghi danh những người con quê hương đã hy sinh trong các thời kỳ kháng chiến.

Chùa Bắc Mã và đình - chùa Hổ Lao không chỉ là công trình tâm linh, tôn giáo mà còn là không gian truyền sức mạnh tinh thần, kết nối nghĩa quân với nhân dân, từ khâu chuẩn bị, hội họp đến tuyên chiến và giành thắng lợi.

Tại miền Đông - khi ấy thuộc tỉnh Hải Ninh, nhiều ngôi đình, ngôi chùa cũng từng là nơi cán bộ cách mạng tổ chức hội họp, tuyên truyền, vận động cách mạng. Có thể kể như đình Cái Chiên ở xã Cái Chiên. Trước năm 1954, cán bộ hoạt động cách mạng thường hội họp để bàn về chủ trường đường lối, chính sách của Đảng trong giai đoạn mới. Có kẻ xấu báo nên địch đã vây bắt được 5 cán bộ Việt Minh. Chúng đưa lên phơi nắng tại sân đình một ngày rồi đem ra xử bắn ngay tại bãi biển. Đình Bầu, xưa gọi là đình Quảng Nghĩa, nay thuộc xã Hải Ninh. Thời kháng chiến chống Pháp, ngôi đình này đã từng là một nơi hội họp của cán bộ cách mạng. Đình thôn 3, trước đây vẫn gọi là đình Quang Lĩnh, thuộc xã Quảng Hà, là nơi che chở cho cán bộ hoạt động cách mạng. Ngôi đình đã đổ nát và đến nay đã được dân làng xây dựng lại, nhưng vẫn ở diện nhỏ hẹp.

Những công trình tín ngưỡng tôn giáo vừa kể trên đã góp phần mạnh mẽ vào phong trào kháng Nhật cứu nước và là một trong các tiền đề quan trọng đưa đến thành công Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945. Ngày nay, các di tích đình, chùa đã được gìn giữ, tôn tạo nhằm giáo dục truyền thống cách mạng. Nhiều đoàn đại biểu, cán bộ, học sinh đã đến dâng hương, tưởng niệm, tìm về nguồn cội cách mạng tại đây. Việc những ngôi đình, ngôi chùa ở Quảng Ninh trở thành căn cứ địa trong cao trào Cách mạng Tháng Tám đã thể hiện tinh thần văn hoá Việt và Phật giáo đồng hành cùng dân tộc, cùng cách mạng.

Khi hòa bình lập lại, người dân đã gìn giữ di tích như những chứng nhân văn hóa, lịch sử quý báu. Các đình, chùa này không chỉ là địa điểm cách mạng mà còn là nơi lưu giữ nếp sống văn hóa, tín ngưỡng, minh chứng cho sức sống bền bỉ của dân tộc trong nghìn năm lịch sử.