Kiến tạo giá trị nông nghiệp Việt, tạo dựng vị thế toàn cầu

Sau 80 năm kể từ ngày đất nước độc lập và gần 40 năm đổi mới, ngành nông nghiệp Việt Nam đã qua một hành trình phát triển ấn tượng, ghi dấu nhiều thành tựu.

Từ cánh đồng nghèo đói đến mùa vàng bội thu; từ sản xuất tự cung tự cấp đến xuất khẩu vượt mốc 60 tỷ USD, nông nghiệp đang có những đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế quốc gia.

Tổng xuất siêu ngành nông nghiệp năm 2024 đạt kỷ lục 17,9 tỷ USD, tăng 46,8% so với năm 2023, trong khi xuất siêu toàn nền kinh tế Việt Nam năm 2024 khoảng 24,8 tỷ USD. Kết quả này cho thấy vai trò nổi bật của nông nghiệp trong cán cân thương mại.

Sức bật trên từng thửa đất, cánh đồng

Theo ông Trần Ngọc Thạch, Viện trưởng Viện lúa Đồng bằng sông Cửu Long, những năm qua, viện đã cùng các đơn vị, doanh nghiệp tham gia vào công tác chọn tạo giống và rất đỗi tự hào khi phần lớn giống lúa trong vùng hiện nay là từ lai tạo. Đến nay, toàn vùng đã có bộ giống tương đối tốt. Mới đây nhất, năm 2024, viện đã nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật công nghệ sinh học trong chọn tạo giống lúa tích hợp đa gen kháng (rầy nâu, đạo ôn, mặn…) thích ứng với điều kiện biến đổi khí hậu và phục vụ xuất khẩu; nghiên cứu chọn tạo giống lúa Japonica năng suất chất lượng cao thích nghi với điều kiện canh tác lúa các tỉnh trong vùng; nghiên cứu chọn tạo giống lúa chất lượng cao vùng Đồng bằng sông Cửu Long…

Tại miền bắc, ông Trần Mạnh Báo, Chủ tịch Hội đồng quản trị, Công ty cổ phần Tập đoàn ThaiBinh Seed (ThaiBinh Seed) cho biết, hiện tập đoàn sở hữu 30 giống cây trồng bản quyền. Các giống lúa của ThaiBinh Seed hiện diện tại nhiều tỉnh, thành phố, chiếm 20% diện tích sản xuất nông nghiệp cả nước…

Những bước phát triển về giống lúa từ nam ra bắc chính là “điểm tựa” vững chắc cho “thành tích vàng” của Việt Nam trong lĩnh vực lúa gạo với sản lượng lúa và lượng gạo xuất khẩu tăng nhanh theo từng năm; điển hình, năm 2024 sản lượng lúa đạt 43,7 triệu tấn, xuất khẩu gạo đạt mức kỷ lục 9,18 triệu tấn. Nhớ lại năm 1945, khi hơn 2 triệu đồng bào chết đói vì thiếu lương thực, thành tựu lúa gạo hôm nay không chỉ là niềm tự hào mà còn gợi lên nỗi xúc động rưng rưng.

Cùng với lúa gạo, ở nhiều vùng trên cả nước đã xuất hiện những giống cây trồng có thể rải vụ hoặc cho trái quanh năm. Khi bài toán mùa vụ có lời giải cũng là lúc trái cây Việt Nam đạt sản lượng ổn định và có thể cung cấp lượng lớn ra thị trường. Đối với ngành thủy sản, các sản phẩm tôm thẻ chân trắng, cá tra, cá rô phi với nguồn giống được kiểm soát chất lượng đã tạo nên những “thương hiệu tỷ đô” cho Việt Nam.

Riêng mặt hàng đang “hái ra tiền” là cà-phê, ông Phan Việt Hà, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên chia sẻ: Những năm trước đây, giống cà-phê vối của Việt Nam đều được nhập từ Bờ Biển Ngà, Pháp và Nam Mỹ; cà-phê chè được nhập từ Pháp. Tuy nhiên, qua quá trình canh tác đã bộc lộ nhiều hạn chế như năng suất thấp, chống chịu sâu bệnh kém…

Để giải quyết thách thức đó, trong gần 50 năm qua, viện đã nỗ lực nghiên cứu giống cà-phê và tạo ra bộ giống mới, đưa năng suất và sản lượng cà-phê Việt Nam vươn lên đứng đầu thế giới, trong đó các giống cà-phê vối đều có năng suất 4-7 tấn/ha, có giống tiềm năng năng suất đạt tới 10 tấn/ha. Hiện nay khoảng hơn 90% diện tích cà-phê trồng mới, tái canh sử dụng các giống cà-phê được nghiên cứu từ Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên.

Tao dựng vị thế toàn cầu

Vừa canh tác 2 ha lúa theo tiêu chuẩn bền vững, vừa chăm sóc 1,5 ha cây ăn trái, anh Nguyễn Văn Sỹ Em (ấp Tân Phú B, xã Tân Long, tỉnh Đồng Tháp) cho rằng, nhờ làm nông có hiệu quả kinh tế cao mà đời sống nông dân giờ đây đã khấm khá hơn rất nhiều. Trong trồng lúa, các công đoạn đều được cơ giới hóa, có máy móc thay sức người, ứng dụng sản xuất “1 phải, 5 giảm”, tưới ngập khô xen kẽ góp phần giảm phát thải khí nhà kính; còn trồng cây ăn trái thì theo tiêu chuẩn của nhà thu mua, có nhật ký sản xuất và kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật suốt quá trình canh tác. “Nông dân có thu nhập; đồng ruộng, môi trường hạn chế được ô nhiễm nhờ đổi mới phương thức canh tác cho nên chúng tôi rất phấn khởi”, anh Sỹ Em vui vẻ.

Khi sức bật trên đồng ruộng mang lại nguồn nông sản dồi dào cho tiêu dùng trong nước và xuất khẩu, song hành với sự thay đổi trong tư duy sản xuất của nông dân khắp mọi miền, ngành nông nghiệp có nhiều động lực để “cất cánh” và tạo dựng vị thế toàn cầu.

Tại Đồng bằng sông Cửu Long hiện nay, nhiều địa phương đang triển khai mô hình lúa chất lượng cao phát thải thấp với sự tham gia nhiệt tình của rất nhiều nông dân, doanh nghiệp, mở ra cơ hội mới về xuất khẩu gạo Việt xanh. Trong khi đó, diện tích cà-phê Việt Nam đạt các chứng nhận bền vững như Rainforest Alliance, 4C nhanh chóng được nhân rộng, mở đường cho các sản phẩm cà-phê carbon thấp chinh phục nhu cầu tiêu dùng mới của nhiều thị trường. Đây chính là “chìa khóa” cho tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu trong bối cảnh cả thế giới quan tâm đến sản xuất xanh.

Khẳng định giá trị to lớn của nông nghiệp trong sự phát triển và hội nhập của đất nước thời kỳ mới, Thứ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho rằng, vị thế nông nghiệp Việt Nam đang không ngừng được tạo dựng và củng cố khi các sản phẩm nông, lâm, thủy sản hiện đã có mặt tại hơn 200 quốc gia và vùng lãnh thổ; đặt những bước chân vững chắc vào nhiều thị trường lớn như Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, EU và Trung Đông…

Định hướng xuyên suốt trong chiến lược phát triển ngành giai đoạn mới vẫn là phát triển theo chuỗi giá trị kinh tế từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ; trong đó, chú trọng nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng thị trường xuất khẩu trên cơ sở quản lý chặt chẽ chất lượng, chứng nhận sản phẩm, truy xuất nguồn gốc... Tất cả nhằm xây dựng thương hiệu toàn cầu cho nông sản và đưa nông nghiệp Việt Nam lên vị trí cao hơn trên bản đồ nông nghiệp thế giới.