Gia đình thời công nghệ số

Trong nhịp sống của kỷ nguyên số phát triển mạnh mẽ, công nghệ hiện hữu ngày càng nhiều trong cuộc sống của mỗi gia đình, mang lại vô vàn tiện ích, mở ra cơ hội mới cho học tập, làm việc, giải trí và giao tiếp. Song nếu không tỉnh táo, nó cũng có thể trở thành “bức tường” vô hình ngăn cách các thành viên trong gia đình. Điều quan trọng là mỗi gia đình cần làm chủ công nghệ, không để công nghệ “dẫn dắt” mà phải biết sử dụng nó như một công cụ để nuôi dưỡng tình thân, vun đắp yêu thương, gìn giữ những giá trị truyền thống, cốt lõi của gia đình cho mỗi thành viên, nhất là thế hệ trẻ.

Tiện ích công nghệ gắn kết gia đình

Thiết bị công nghệ và internet đã trở thành một phần quan trọng trong cuộc sống ngày nay. Nhờ vậy, các thành viên trong nhiều gia đình dù sống xa nhau hàng trăm kilomet nhưng vẫn nắm bắt được thông tin của nhau, vẫn gần gũi, thân thuộc. Bởi chỉ cần điện thoại thông minh có kết nối mạng, hai người cách xa nhau vẫn có thể thấy nhau, trò chuyện, tâm sự với nhau bất cứ lúc nào và bao lâu tùy thích.

Đơn cử như anh Nguyễn Văn Dũng (phường Bãi Cháy, TP Hạ Long), do công việc đặc thù trong ngành xây dựng, phải di chuyển đến nhiều tỉnh, thành nên anh không có nhiều thời gian để gần bên gia đình riêng cũng như về thăm bố mẹ ở quê. Tuy nhiên, mỗi ngày, anh Dũng đều gọi điện thoại qua ứng dụng zalo để trò chuyện cùng người thân. Anh Dũng chia sẻ: Dù điều kiện công tác phải xa gia đình, song nhờ có chiếc điện thoại thông minh làm phương tiện kết nối nên tôi vẫn có thể dễ dàng nhìn thấy bố mẹ, vợ con, cùng trò chuyện, hỏi han, chia sẻ với nhau mọi chuyện sau một ngày làm việc. Nhờ đó giúp tôi khuây khỏa nỗi nhớ, cũng như an tâm hơn khi xa nhà.

Không chỉ là công cụ liên lạc, thiết bị công nghệ còn là “người bạn” đồng hành hữu ích trong sinh hoạt gia đình. Nhiều bà nội trợ có thể dễ dàng tìm kiếm công thức nấu ăn, cách trang trí nhà cửa, mẹo vặt cuộc sống chỉ với vài thao tác tìm kiếm trên Youtube, Facebook, Tiktok… Từ đây, bữa cơm gia đình trở nên phong phú, hấp dẫn, đầy đủ dinh dưỡng hơn, căn nhà trở nên xinh xắn, gọn gàng hơn, góp phần tăng sự gắn kết, sẻ chia giữa các thành viên.

Bên cạnh đó, các ứng dụng công nghệ còn giúp cha mẹ theo dõi quá trình học tập của con thông qua sổ liên lạc điện tử, trao đổi nhanh chóng với giáo viên khi cần thiết. Những lớp học trực tuyến ngày càng nở rộ đáp ứng tốt hơn nhu cầu học tập, hỗ trợ cha mẹ trong việc kèm cặp con cái.

Chị Nguyễn Thị Vân (thị trấn Cô Tô, huyện Cô Tô), chia sẻ: Thật sự nếu sử dụng đúng cách, hiệu quả thì công nghệ số giúp ích rất nhiều trong cuộc sống gia đình ngày nay. Đơn giản chỉ cần qua hệ thống camera hay video call thì bố mẹ đã có thể kiểm tra, nắm bắt tình hình con cái ở nhà như thế nào, nhất là trong những ngày nghỉ hè này. Hay như gia đình tôi, điều kiện sinh sống tại đảo xa, việc cho con tham gia các khóa học ngoại ngữ cũng có phần hạn chế hơn, song tôi đăng ký cho con học những khóa học online rất thuận tiện, hiệu quả.

Nhanh chóng thích nghi với nhịp sống số, những người lớn tuổi như ông bà trong gia đình cũng dần làm quen với điện thoại thông minh để cập nhật tin tức thời sự, tham gia nhóm bạn bè đồng niên để giao lưu, trò chuyện, hay chia sẻ hình ảnh gia đình, con cháu vui vẻ, hạnh phúc trên các trang mạng xã hội.

Không thể phủ nhận công nghệ không chỉ giúp cuộc sống hiện đại trở nên tiện ích hơn mà còn mang đến những giá trị tinh thần to lớn, làm nhịp cầu nối yêu thương giữa các thế hệ trong gia đình. Qua đó, góp phần định hình một “nếp sống số” trong mỗi gia đình, nơi mà yêu thương không bị giới hạn bởi không gian hay thời gian.

Sử dụng thông thái

Lợi ích của thiết bị công nghệ và internet là không thể phủ nhận. Chúng mở rộng tri thức, rút ngắn khoảng cách địa lý và tạo cơ hội giải trí. Song hiện nay, không ít gia đình lại đang để thiết bị công nghệ lấn sâu, chi phối đời sống của từng thành viên, khiến sự gắn kết trong mối quan hệ gia đình trở nên lỏng lẻo, rời rạc. Chị Phạm Thị Hoa Mai (phường Cao Xanh, TP Hạ Long), chia sẻ: "Mặc dù biết cho con xem điện thoại nhiều là không tốt, nhưng nhiều lúc quá bận công việc hoặc muốn con ăn nhanh, tôi lại nhờ tới chiếc điện thoại như một “cứu cánh”. Dần dần, con hình thành thói quen đòi điện thoại mọi lúc".

Câu chuyện của chị Mai không phải cá biệt. Từ thành thị tới nông thôn, không khó để bắt gặp hình ảnh bố mẹ, con cái dù ở nhà hay đi chơi cùng nhau vẫn mỗi người một thiết bị thông minh trên tay để xem phim, lướt facebook, chơi game... Các thành viên vẫn quây quần bên nhau sau mỗi ngày làm việc, nhưng thay vì giao tiếp, chuyện trò, tâm sự, chia sẻ trực tiếp để hiểu và đồng cảm với nhau thì mỗi người lại sa đà vào thế giới ảo. Sự thiếu tương tác trực tiếp khiến mối quan hệ trở nên xa cách, đánh mất sự gắn bó, thấu hiểu vốn là nền tảng tinh thần quan trọng của một gia đình hạnh phúc.

Việc chìm đắm quá mức vào công nghệ còn kéo theo hàng loạt hệ lụy, không chỉ ảnh hưởng về tinh thần mà còn gây nguy hại cho sức khỏe, tâm lý con người. Tiếp xúc với màn hình quá nhiều dễ gây rối loạn giấc ngủ, cận thị, béo phì do ít vận động, thoái hóa cột sống do tư thế sai.

Đặc biệt, với trẻ dưới 6 tuổi, khi não bộ chưa hoàn thiện, việc tập trung cao độ vào màn hình trong thời gian dài có thể gây tổn thương hệ thần kinh, ảnh hưởng đến sự phát triển trí tuệ và cảm xúc.

Mặt khác, trẻ em và thanh thiếu niên dễ rơi vào trạng thái thụ động, giảm khả năng tập trung, hình thành xu hướng “nghiện” thiết bị số - một dạng rối loạn hành vi đã được các tổ chức y tế cảnh báo. Khi bị tách khỏi điện thoại hay internet, nhiều người có biểu hiện lo lắng, cáu gắt, thậm chí trầm cảm, mất kiểm soát hành vi... 

Thêm nữa, việc say mê công nghệ dễ dẫn tới tâm lý chạy theo xu hướng, liên tục nâng cấp điện thoại, mua sắm thiết bị, đồ dùng mới không kiểm soát dù chưa thực sự cần thiết. Những khoản chi tiêu tưởng nhỏ song có thể gây áp lực không nhỏ đến ngân sách gia đình, ảnh hưởng đến kế hoạch tài chính dài hạn như tiết kiệm, đầu tư cho học hành của con cái hay chăm lo người lớn tuổi trong nhà.

Với những nguy hại của việc lạm dụng thiết bị thông minh và internet hiện nay, thiết nghĩ trước hết mỗi người cha, người mẹ hãy chủ động thay đổi để làm gương cho con trẻ. Theo một số chuyên gia, cha mẹ cần dành nhiều thời gian cho các hoạt động chung với gia đình như ăn cơm tối, chia sẻ những câu chuyện thường nhật, cùng tập thể dục, vui chơi... Song song với đó, cha mẹ cần hướng dẫn con cái cách sử dụng internet an toàn, lành mạnh; trò chuyện cởi mở về những rủi ro, cạm bẫy trên mạng; đồng thời quản lý chặt chẽ nội dung mà con được tiếp cận như phim ảnh, trò chơi, các nền tảng mạng xã hội…

Để làm được điều đó, mỗi gia đình có thể xây dựng một “văn hóa công nghệ” riêng, tức là đề ra những nguyên tắc chung để sử dụng thiết bị số một cách có kiểm soát, như: Không dùng điện thoại trong bữa ăn; không làm việc hay học tập trong không gian sinh hoạt chung vào thời gian nghỉ ngơi; dành thời gian cuối tuần để cả nhà cùng tham gia các hoạt động không công nghệ; không mang thiết bị công nghệ vào phòng ngủ của trẻ nhỏ; cùng sáng tạo nội dung số như thực hiện vlog nấu ăn, trang trí nhà cửa, album ảnh kỷ niệm của gia đình… để biến công nghệ thành cầu nối gắn kết các thế hệ.

Thế giới số làm xã hội thay đổi từng ngày. Theo đó, những giá trị của gia đình truyền thống, lối ứng xử, cách giao tiếp giữa các thành viên trong gia đình, dòng họ dần mất đi sự gần gũi. Chính vì thế, gia đình thời công nghệ số cần có sự thích nghi phù hợp để điều chỉnh, giữ lại những giá trị nhân văn trong quan hệ gia đình truyền thống. Ngọn lửa yêu thương trong mỗi mái ấm không tự cháy mãi mà cần được nuôi dưỡng bằng sự quan tâm chân thành, bằng thời gian thực sự của các thành viên trong gia đình dành cho nhau.