Dữ liệu cá nhân của bạn đang 'trôi' đi đâu khi dùng AI miễn phí?

Khi dùng AI miễn phí bạn không trả tiền bằng ví, mà bằng chính dữ liệu cá nhân. Nhưng dữ liệu ấy đang đi đâu, được dùng thế nào và liệu có an toàn?

Trong thời đại số, AI đã trở thành công cụ quen thuộc từ viết email, dịch văn bản cho đến tạo hình ảnh chỉ trong vài giây. Nhiều nền tảng "tặng" cho người dùng trải nghiệm miễn phí, nhưng câu hỏi lớn ít ai đặt ra: cái giá của sự miễn phí ấy là gì? Và liệu dữ liệu cá nhân từ những dòng chữ bạn nhập đến cảm xúc khi trò chuyện có đang bị khai thác theo cách bạn không ngờ tới?

Cái giá của AI "miễn phí"

AI không tồn tại trong chân không. Để cải thiện, các mô hình cần học từ chính dữ liệu mà người dùng cung cấp.

Khi bạn nhập một văn bản, một bản CV hay thậm chí dán tài liệu công việc, rất có thể chúng trở thành nguyên liệu để AI huấn luyện. Điều đó đồng nghĩa với việc khi không trả tiền bằng tiền mặt, bạn thực chất đang trả bằng dữ liệu cá nhân.

Dữ liệu cá nhân đi đâu sau khi nhập vào AI?

Trong hầu hết trường hợp, dữ liệu được chuyển thẳng đến máy chủ của nhà cung cấp như OpenAI, Google hay Anthropic để lưu trữ, phân tích và cải thiện mô hình. Một phần dữ liệu có thể được chia sẻ với các đối tác thứ ba, thường dưới dạng phân tích hành vi, phục vụ quảng cáo hoặc nghiên cứu.

Một số công ty khẳng định chỉ lưu trữ tạm thời và không ghi lại nội dung hội thoại, nhưng thực tế khó ai kiểm chứng được mức độ minh bạch.

Điều đáng lo ngại hơn cả là nguy cơ rò rỉ. Năm 2023, ChatGPT Plus từng gặp sự cố để lộ thông tin thẻ tín dụng của người dùng, cho thấy rủi ro luôn hiện hữu.

Những sự thật ít người biết

Điều đáng sợ không chỉ nằm ở dữ liệu bạn chủ động nhập vào. Một số nền tảng AI còn phân tích cả cách bạn gõ bàn phím, tốc độ, độ trễ, lỗi chính tả để suy đoán tuổi, thói quen hay tâm trạng.

Dữ liệu được quảng bá là "ẩn danh" thực chất cũng không an toàn, bởi các nghiên cứu cho thấy chỉ cần vài thông tin cơ bản như tuổi, giới tính và vị trí, hệ thống có thể nhận dạng lại tới 90% cá nhân.

Một thực tế khác ít người biết đến là nhiều ứng dụng AI miễn phí thực chất được "nuôi" bằng chính dữ liệu công khai trên mạng xã hội. Không ít app có thể tự động gợi ý dựa trên bài đăng Facebook hay TikTok cá nhân, dù bạn chưa bao giờ cho phép.

Dữ liệu còn có thể vượt biên giới chỉ trong tích tắc. Một đoạn văn bạn nhập tại Việt Nam có thể được lưu giữ ở máy chủ đặt tại Mỹ hay Trung Quốc, nằm ngoài tầm quản lý của pháp luật trong nước.

Xu hướng khai thác dữ liệu cảm xúc cũng đang nổi lên, khi một số AI trò chuyện không chỉ phân tích chữ viết, mà còn "đọc vị" giọng điệu và tốc độ phản hồi để xác định trạng thái tinh thần của người dùng.

Những câu chuyện thật gây tranh cãi

Các tranh cãi quốc tế đã cho thấy mức độ nhạy cảm của vấn đề. Năm 2023, Zoom từng hứng chịu làn sóng phản đối dữ dội khi điều khoản dịch vụ tiết lộ công ty có thể sử dụng dữ liệu cuộc gọi để huấn luyện AI.

Trước đó, Samsung đã gặp sự cố khi nhân viên vô tình làm rò rỉ tài liệu mật bằng cách nhập chúng vào ChatGPT. Vụ việc buộc tập đoàn phải ban hành lệnh cấm tuyệt đối với ứng dụng này.

Ngân hàng JPMorgan Chase, một trong những tổ chức tài chính lớn nhất thế giới, cũng chặn toàn bộ quyền truy cập ChatGPT đối với nhân viên, nhằm ngăn ngừa rủi ro rò rỉ dữ liệu khách hàng.

Tại sao người Việt dễ bị "hút dữ liệu"?

Tại Việt Nam, người dùng thường có xu hướng ưa chuộng các ứng dụng "free 100%", thậm chí tải app clone hoặc truy cập vào những trang web giả mạo các nền tảng nổi tiếng.

Những ứng dụng này hầu như không có chính sách bảo mật rõ ràng, dữ liệu cá nhân vì thế dễ dàng bị "hút" về máy chủ lạ. Thực tế này tạo ra một khoảng trống an ninh mạng mà tội phạm công nghệ cao có thể tận dụng để trục lợi.

Người dùng có thể làm gì để tự bảo vệ?

Người dùng cá nhân có thể giảm thiểu rủi ro bằng cách đọc kỹ chính sách bảo mật trước khi sử dụng, dù điều này thường bị bỏ qua vì độ dài và tính phức tạp.

Quan trọng hơn, bạn không nên nhập bất kỳ thông tin nhạy cảm nào như số căn cước, thẻ tín dụng hay tài liệu nội bộ.

Với những công việc quan trọng, phiên bản AI trả phí hoặc gói doanh nghiệp có cam kết bảo mật rõ ràng là lựa chọn an toàn hơn.

Ngoài ra, cần tách biệt tuyệt đối giữa việc sử dụng AI miễn phí cho nhu cầu cá nhân và việc xử lý công việc chuyên môn, để tránh nguy cơ rò rỉ dữ liệu.

Quyền riêng tư trong kỷ nguyên AI

Trên thế giới, quyền bảo vệ dữ liệu cá nhân đã được coi là trọng tâm trong việc kiểm soát AI. Liên minh châu Âu đang dẫn đầu với các quy định chặt chẽ như GDPR và AI Act.

Ở Việt Nam, Nghị định 13/2023 về bảo vệ dữ liệu cá nhân đã có hiệu lực từ năm 2023, nhưng phần lớn người dùng vẫn ít quan tâm khi cài đặt hay sử dụng ứng dụng AI miễn phí.

Trong tương lai, "AI an toàn" và "AI bảo mật" sẽ trở thành điểm cạnh tranh quan trọng, bởi khi quyền riêng tư ngày càng được coi trọng, người dùng sẽ sẵn sàng rời bỏ nền tảng nào coi nhẹ nó.

Miễn phí không bao giờ thực sự miễn phí. Trong kỷ nguyên AI, dữ liệu cá nhân chính là đồng tiền mới. Người dùng càng sớm ý thức điều này, càng có khả năng tự bảo vệ khỏi nguy cơ để lại dấu vết số không mong muốn.

Và có lẽ, mỗi khi mở một ứng dụng AI miễn phí, câu hỏi quan trọng nhất mà bạn cần tự đặt ra là: bạn sẵn sàng trả bằng dữ liệu gì?