“Hành trình di sản Vùng mỏ”

Tại Quảng Ninh, hệ thống di sản văn hoá không chỉ được bảo tồn mà còn được nghiên cứu và phát huy giá trị xây dựng những hành trình du lịch, mở ra cơ hội để biến lịch sử thành tài sản, góp phần hình thành chuỗi điểm đến hấp dẫn.

Theo thống kê của Sở VH-TT&DL, Quảng Ninh hiện có 636 di tích/cụm di tích với 8 di tích quốc gia đặc biệt, 56 di tích quốc gia, 101 di tích cấp tỉnh, 471 di tích kiểm kê. Về di sản văn hoá phi vật thể, Quảng Ninh có 362 di sản được xếp vào 7 loại hình, trong đó có 19 di sản văn hoá phi vật thể quốc gia. Quảng Ninh cũng là tỉnh đồng sở hữu 3 di sản thế giới gồm: Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà, Quần thể di tích - danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc và Then nghi lễ các dân tộc Tày - Nùng - Thái. Điểm đặc biệt là nhiều di sản ở Quảng Ninh hình thành theo chuỗi, theo không gian sáng tạo với sự liên kết rất chặt chẽ.

Từ giữa năm 2020, UBND tỉnh đã có văn bản đồng ý về mặt chủ trương và giao cho Hội VHNT Quảng Ninh chủ trì, phối hợp với các địa phương nghiên cứu ý tưởng lập dự án trang trí, tạo dựng "Con đường di sản" thông qua các tác phẩm nghệ thuật tạo hình trên tuyến đường bao biển Hạ Long - Cẩm Phả - Vân Đồn. Tuy nhiên, sau 5 năm đến nay ý tưởng về con đường di sản xoay quanh câu chuyện Vịnh Hạ Long đã không được thực hiện.

Cũng từ cuối năm 2020, công trình Khu lưu niệm Vùng than Cẩm Phả đã được khánh thành trên cơ sở trùng tu trụ sở làm việc của các quan Pháp và dinh thự của chủ mỏ cũ. Công trình lưu giữ hàng trăm hình ảnh, hiện vật, phù điêu, văn bản tư liệu giới thiệu truyền thống công nhân Vùng mỏ. Công trình không chỉ có ý nghĩa về mặt kiến trúc hay điêu khắc mà còn mang giá trị lịch sử như chứng nhân cho một vùng đất.

Quảng Ninh đã từng có những tour du lịch độc đáo như Free Walking tour Hạ Long diễn ra vào thời điểm từ 16-18 giờ các ngày thứ Bảy trong tuần dành cho mọi du khách trong nước và quốc tế. Hành trình này đi từ Cung Văn hoá lao động Việt - Nhật, tham quan núi Bài Thơ dọc đường qua cầu Bài Thơ, thăm di chỉ bài thơ cổ, ngắm hoàng hôn trên Vịnh Hạ Long, thăm Bảo tàng Quảng Ninh, Cung Quy hoạch, Hội chợ và Triển lãm tỉnh và kết thúc ở hồ Hải Thịnh.

Gần đây nhất vào năm 2024, Việt Thuận Group xây dựng sản phẩm du lịch "Hành trình di sản" là hải trình đầu tiên kết nối du lịch Vịnh Hạ Long và Vịnh Bái Tử Long, mang đến cho du khách trong và ngoài nước những trải nghiệm mới mẻ và hấp dẫn.  

Ngày 8/8/2025, tại Bảo tàng Quảng Ninh, Tọa đàm “Di sản và Tư liệu: Tiềm năng hợp tác và phát triển bền vững”, nhiều nhà nghiên cứu lại đặt ra vấn đề hành trình di sản. Một trong những nội dung nổi bật được các chuyên gia đề xuất là xây dựng tuyến du lịch “Di sản Vùng mỏ”. Tham gia vào tour này, khách tham quan sẽ trải nghiệm hành trình qua các di tích kiến trúc Pháp, tạo cảm giác “sống lại” không khí Vùng mỏ xưa. Đồng thời, có thể số hóa toàn bộ tư liệu, tổ chức triển lãm trực tuyến, tái dựng phố cổ Hạ Long, cảng Hòn Gai bằng công nghệ thực tế ảo; xây dựng thành các bộ sách ảnh, bưu thiếp, mô hình, phim tài liệu dựa trên tư liệu tiếng Pháp vừa quảng bá du lịch, vừa lan tỏa giá trị lịch sử.

Theo TS. Nguyễn Hương Giang, Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp tại Hà Nội, cần nghiên cứu để phục dựng lại các địa danh, di sản kiến trúc và sự kiện lịch sử của Quảng Yên, Hải Ninh, Hòn Gai, Đông Triều, Vân Đồn, Bình Liêu… dựa trên tài liệu gốc. Trong việc xây dựng tuyến du lịch “Di sản Vùng mỏ”, cần quan tâm xây dựng các tour du lịch chuyên đề khám phá lịch sử ngành than, các di tích kiến trúc Pháp còn sót lại ở một số địa phương kết hợp với các câu chuyện lịch sử chân thực từ tài liệu tiếng Pháp.

Đồng thời, Quảng Ninh cũng cần phát triển các điểm đến dựa trên nghiên cứu khảo cổ về văn hóa Hạ Long, di tích Vân Đồn, kết hợp với du lịch khám phá văn hóa các dân tộc thiểu số tại vùng cao. Bên cạnh đó, đối với các sản phẩm du lịch sáng tạo, nên phát triển các sản phẩm lưu niệm, ẩm thực, hoặc trải nghiệm dựa trên thông tin về đời sống và văn hóa của người dân Quảng Ninh trong quá khứ được ghi chép trong tài liệu.

Còn theo PGS.TS. Đặng Vũ Khắc, Khoa Địa lý, Trường Đại học Quốc gia Hà Nội, để hình thành hành trình di sản cần xây dựng nội dung chuyên đề theo dữ liệu thuộc tính (ví dụ loại, hành trình) theo phân bố không gian (mật độ di sản). Đồng thời, cần kết nối với các thông tin trong bản đồ, thông tin văn bia, các loại hình di sản, các thông tin tham chiếu về địa lý, thuỷ văn, di sản địa danh...