Độ bền 20 năm, vì sao Sanyo, Toshiba, Sharp thất bại?

Nhật Bản từng là cường quốc trong lĩnh vực điện tử tiêu dùng giai đoạn thập niên 1970-1990. Đặc biệt vào thập niên 1980, hơn 40% thị phần điện tử tiêu dùng thế giới đều do các công ty Nhật nắm giữ.

Sony, Panasonic, Toshiba, Sharp, JVC từng là những tên tuổi dẫn đầu thế giới về TV, máy nghe nhạc, máy quay phim, đầu đĩa, radio, máy ảnh. Đây là nơi sản xuất ra các sản phẩm chất lượng cao nhất lúc bấy giờ, khiến người tiêu dùng toàn cầu tin tưởng tuyệt đối.

Tuy nhiên, những năm sau đó vị thế thống trị của Nhật Bản dần suy yếu với sự cạnh tranh từ các đối thủ Hàn Quốc, Trung Quốc và Đài Loan. Sự dịch chuyển trong chuỗi cung ứng toàn cầu và chi phí sản xuất ngày càng tăng đã dẫn đến xu hướng chuyển nhà máy ra nước ngoài, cũng như làm giảm thị phần của nước này xuống còn 8% trong năm 2024, theo báo cáo của B&FT.

Khi văn hoá trở thành con dao hai lưỡi

Nhật Bản nổi tiếng với văn hoá làm việc tỉ mỉ, chú trọng chất lượng, tạo lợi thế cạnh tranh bền vững trong sản xuất và công nghệ. Các công ty như Sony, Sanyo, Panasonic tạo danh tiếng toàn cầu nhờ sản phẩm bền, chất lượng cao, và cải tiến liên tục theo triết lý “kaizen”.

Đây là một trong những tinh thần cốt lõi tạo nên kỳ tích công nghiệp Nhật Bản sau Thế chiến II, hướng đến thay đổi tiên tiến, tối ưu từng bước một. Tuy nhiên, trong thời đại điện thoại thông minh, AI đòi hỏi phát triển vượt bậc, triết lý này cũng khiến các công ty Nhật ít có xu hướng mạo hiểm, đột phá nhanh như các đối thủ.

Nhật Bản là nước tiên phong với sản phẩm TV màn hình phẳng. Tuy vậy, các hãng Hàn Quốc như Samsung, LG hay gần đây là Trung Quốc với TCL, HiSense lại dần thắng thế nhờ chiến lược sản xuất quy mô lớn, giá rẻ, marketing mạnh và theo đuổi công nghệ LCD, OLED sát với nhu cầu người dùng.

Đất nước Mặt trời mọc có xu hướng bỏ quên các thị trường khác, do quá chú trọng chất lượng cho người dùng nội địa. Một nghiên cứu của Học viện Brookings cho thấy nhà phát minh Nhật Bản có xu hướng tham gia vào GCP (bằng sáng chế hợp tác toàn cầu) ít hơn nhiều so với các quốc gia có trình độ tương đương như Mỹ, Đức.

Các công ty Nhật chiếm ưu thế trong việc sản xuất bằng sáng chế trong nước, trong khi hoạt động đổi mới sáng tạo từ các công ty nước ngoài lại rất hạn chế. Điều này ảnh hưởng đến năng lượng cạnh tranh dài hạn của quốc gia.

Một lý do khác dẫn đến sụt giảm thị phần sản xuất điện tử là vì ngành này không còn nằm trong ưu tiên của các doanh nghiệp Nhật nữa. Phần vị họ đã chậm trong toàn cầu hoá, hay việc chuyển đổi sang công nghệ số, nên muốn tìm ngách cạnh tranh phù hợp với kỹ thuật của mình.

Theo B&FT, các công ty này đang chuyển hướng chiến lược khỏi các sản phẩm điện tử tiêu dùng có biên lợi nhuận thấp, để tập trung vào những lĩnh vực chuyên biệt như cảm biến tiên tiến, linh kiện bán dẫn và điện tử công nghiệp. Hoạt động sản xuất các mặt hàng điện tử tiêu dùng truyền thống đã dịch chuyển mạnh sang các khu vực có chi phí thấp hơn như Trung Quốc, Đông Nam Á.

Cơ hội và rào cản trong tương lai

Từng là biểu tượng toàn cầu, Nhật Bản đang tái định vị mình trong các lĩnh vực công nghệ có hàm lượng kỹ thuật cao như trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật, robot thông minh, xe tự lái và thiết bị y tế hiện đại. Trong vòng 10 năm tới, nhiều dự án thú vị như robot có cảm xúc, xe bay khai thác thương mại hay AI giúp chẩn đoán bệnh sẽ được triển khai tại đây.

Theo Báo cáo Kinh tế và Tài khóa năm 2024, xứ sở hoa anh đào sẽ tăng đầu tư vào nghiên cứu phát triển nội địa cũng như chuyển đổi số và công nghiệp 5.0, nhấn mạnh vào “xã hội siêu thông minh” (Society 5.0). Chiến lược đổi mới cũng bao gồm cởi mở hơn với nhân tài toàn cầu, nhằm thay đổi điểm yếu cố hữu.