Về nguồn thời kháng chiến

Trong những năm trường kỳ kháng chiến đánh đuổi kẻ thù xâm lược, các thế hệ nhà báo tiền bối đã vững vàng bản lĩnh, đoàn kết vượt gian khó, đặt nền móng cho sự phát triển của nền báo chí Quảng Ninh như ngày hôm nay. Vượt lên những thiếu thốn, vất vả trăm bề về điều kiện làm việc, hào khí của những người làm báo cách mạng khi ấy càng thêm tỏa sáng.

Từ nơi khởi đầu phong trào thợ mỏ

Báo Than, cơ quan ngôn luận của chi bộ Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội đầu tiên ở Khu mỏ, chính là ngọn nguồn của báo chí cách mạng Quảng Ninh hôm nay. Ngược dòng lịch sử, vào năm 1928, nhóm đảng viên từ Hải Phòng, Thái Bình ra Cẩm Phả, Cửa Ông đã họp lại thành lập một chi bộ đầu tiên ở Quảng Ninh, trực thuộc Thành ủy Hải Phòng. Chi bộ đã quyết định cho ra một tờ báo lấy tên là Than để tuyên truyền giác ngộ cách mạng cho công nhân, do Bí thư Đặng Châu Tuệ là chủ bút. Tòa soạn báo là ngôi nhà tạm trú được thuê với giá rẻ, nằm tại phố Boóc-đô trước đây, nay là phố Quang Trung thuộc phường Cẩm Đông, TP Cẩm Phả. Đến hôm nay, căn nhà 2 tầng đơn sơ năm xưa vẫn còn đó, nép mình trong ngõ phố nhỏ, lặng lẽ hiện diện trong nhịp sống nhộn nhịp đương đại. Căn nhà như trở thành chứng nhân lịch sử xuyên suốt cả gần trăm năm biến động của phố Mỏ.

Phải nói thêm rằng, tờ báo Than được ra đời và đặt trụ sở tại Cẩm Phả mang ý nghĩa khá đặc biệt. Bởi vì đây là một trong những "cái nôi" ra đời sớm nhất của giai cấp công nhân Việt Nam. Cũng là nơi khởi đầu của phong trào đấu tranh yêu nước của thợ mỏ nói riêng, của đông đảo các tầng lớp nhân dân, các dân tộc tỉnh Quảng Ninh nói chung chống lại sự áp lực, bóc lột của bọn thực dân, chủ mỏ Pháp. Có lẽ chính bởi nét đặc biệt như vậy, nên dù phải thu gọn, ẩn mình giữa vùng địch chiếm đóng, cách in ấn thì đơn giản đến thô sơ..., tòa soạn nhỏ bé ấy vẫn bền bỉ cho ra đời những trang báo đầy ắp thông tin tuyên truyền cho cách mạng. Đó là vũ khí sắc bén vạch trần thủ đoạn đàn áp, bóc lột của bọn chủ mỏ, nêu lên bức tranh chân thực về nỗi cực khổ hàng ngày của người công nhân mỏ, kêu gọi họ vùng dậy đấu tranh. Tờ báo cũng là điểm tựa tinh thần để các phong trào đấu tranh của công nhân mỏ được lớn mạnh cả về số lượng và chất lượng, từng bước chuyển thành hình thức đấu tranh tự giác, có tổ chức, thu hút đông đảo người công nhân tham gia, đạt được quyền lợi cả về kinh tế và chính trị.

Tiếp nối báo Than, tiền thân của tờ Báo Quảng Ninh còn có nhiều cái tên được hợp nhất, thậm chí đứt đoạn, đình bản rồi lại được tái xuất bản... theo những lần thăng trầm của lịch sử cách mạng. Từ sau cách mạng tháng 8/1945 đến 1963, có một số tờ báo đã được ra đời, như tờ sóng Bạch Đằng được in tại Chiến khu Đông Triều; tờ Tin Hải Ninh được in trên đất Đình Lập; tờ Hải Ninh giải phóng báo được in tại Bình Liêu; tờ Báo Quảng Yên, tờ Vùng mỏ, tạp chí Thợ mỏ, tờ Tin tức, tờ Tin Hồng Quảng... Cho đến khi tỉnh Quảng Ninh được thành lập ngày 30/10/1963, Báo Quảng Ninh chính thức ra đời theo Quyết nghị số 03-NQ-TU của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh ngày 31/12/1963.

Chưa đầy một năm sau ngày thành lập tỉnh, toàn miền Bắc bước vào cuộc đánh trả chiến tranh phá hoại bằng không quân và hải quân của đế quốc Mỹ. Từ trụ sở của Báo Quảng Ninh khi đó đặt tại số 31, phố Hữu Nghị, thị xã Hòn Gai (sau này là địa điểm xây dựng Cung Văn hóa lao động Việt - Nhật), các tuyến bài tường thuật các trận đánh, các chiến công của quân - dân Vùng mỏ... vẫn được xuất bản đều đặn, không gián đoạn. Khi kẻ thù leo thang chiến tranh, bắn phá ngày càng ác liệt, tòa soạn phải sơ tán vào lò Hữu Nghị, mỏ Hà Lầm, sau đó chuyển đến khu vực núi đá Quang Hanh (Cẩm Phả). Núi rừng hiểm trở đã che chắn bom đạn, tạo điều kiện cho đội ngũ cán bộ, phóng viên của tờ báo tiếp tục duy trì hoạt động, là chiến sĩ kiên cường trên mặt trận thông tin tuyên truyền.

Tuy nhiên, Báo Quảng Ninh chỉ lưu lại vùng Quang Hanh gần 1 năm rồi phải tiếp tục sơ tán về khu vực Hoành Bồ (nay là TP Hạ Long) để đảm bảo duy trì hoạt động an toàn, bí mật, tránh vùng bị máy bay đánh phá dữ dội. Nhất là xã Sơn Dương có địa hình đồi núi cao, nhiều hang động, xen kẽ là đồng bằng, lại nằm tương đối gần trung tâm Hòn Gai, nên được chọn làm khu căn cứ cách mạng và khu sơ tán của nhiều cơ quan, nhà máy, bệnh viện... của tỉnh Quảng Ninh trong thời kháng chiến. Cụ thể, nơi đây là căn cứ cách mạng của huyện Hoành Bồ trong suốt 9 năm trường kỳ chống thực dân Pháp cho đến ngày thắng lợi; sau đó lại là điểm sơ tán an toàn của Tỉnh uỷ, các sở, ban, ngành của tỉnh và của huyện Hoành Bồ và Bộ Tư lệnh quân chủng Hải quân, Quân khu Đông Bắc trong cuộc kháng chiến chống Mỹ từ 1964-1968. Những năm tháng ấy, nhân dân xã tích cực tham gia nuôi giấu cán bộ, đóng góp sức người, sức của phục vụ cách mạng. Với những đóng góp ấy, năm 2005, xã Sơn Dương được UBND tỉnh cấp bằng di tích lịch sử Khu căn cứ cách mạng cấp tỉnh; đến năm 2010 thì xã vinh dự được đón nhận danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân.

Vào những năm 1968-1969, trụ sở Báo Quảng Ninh nằm tại khu núi đá xã Sơn Dương đối diện với xóm Cây Thị, nhà in cũng ở gần đó. Những năm 1970-1972, trụ sở báo sơ tán lên khu rừng phía Tây xã Dân Chủ, còn nhà in chuyển vào sâu trong cánh rừng Đồng Dinh, cách trụ sở khoảng 3km. Đi lại khó khăn, không có điện, mọi điều kiện sinh hoạt và làm việc đều thiếu thốn, nhưng đội ngũ cán bộ, phóng viên vẫn vượt lên muôn vàn thử thách. Nhận thức rõ nhiệm vụ quan trọng của cách mạng giao phó, lại được bà con nhân dân Sơn Dương hết lòng chở che đùm bọc, nên trong những ngày mưa đạn ấy, báo Quảng Ninh vẫn ra đều, không ngừng số nào, đăng tải những tin bài thời sự về tình hình các vùng trọng điểm đầy bom đạn, cổ vũ các điển hình sản xuất giỏi, chiến đấu giỏi... 

Chẳng nề hiểm nguy, không ngừng vượt khó

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, tiếng nói phát thanh đóng vai trò hết sức quan trọng, trở thành người bạn gần gũi của quân và dân ta. Nhờ làn sóng truyền thanh lan rộng, các tin tức chiến thắng, thông cáo quân sự nhanh chóng được chuyển đến từng đơn vị, địa phương, cán bộ chiến sĩ. Tiếng nói ấy vang lên cũng giúp cho nhân dân hiểu âm mưu, thủ đoạn chiến tranh mới của địch, hết lòng tin theo cách mạng, góp hết sức mình vào công cuộc chiến đấu đẩy lùi ngoại xâm, giành lấy hòa bình, thống nhất Tổ quốc.

Tháng 4/1956, tức là một năm sau ngày giải phóng Khu mỏ, Đài Truyền thanh Hòn Gai và Đài Truyền thanh Cẩm Phả lần lượt được Liên Xô giúp đỡ xây dựng. Đây là hai trong số 11 đài truyền thanh của cả miền Bắc được nước bạn giúp đỡ xây dựng khi ấy, và vì là khu công nghiệp nên Khu mỏ được ưu tiên xây dựng 2 đài truyền thanh. Theo lời kể của những nhà báo lão thành, trụ sở của Đài Truyền thanh Hòn Gai khi đó đặt tại Bến Đoan. Vì điều kiện khó khăn, thiếu thốn nên máy móc chỉ có vài chiếc, gồm 2 máy tăng âm công suất 600W/máy, một máy chuyên dùng, một máy ghi âm Mac8, làm chương trình vào băng “cối”, phòng bá âm và hệ thống đường dây, kéo từ trung tâm Đài ở Bến Đoan đi bến phà Bãi Cháy, Hà Lầm, Cọc 5, Hà Tu. Hệ thống loa truyền thanh lúc đầu gồm 16 loa to và 95 loa con 1/4W, với hệ thống dây được chăng theo các tuyến phố lớn, nhằm tận dụng các cột điện sẵn có từ trước.

Tiếng loa truyền thanh đầu tiên vang lên trên Đất mỏ là vào đúng 7h ngày 2/9/1956. Đó là một buổi tiếp âm Đài Tiếng nói Việt Nam bắt đầu, trên hệ thống loa truyền thanh Hòn Gai vang lên tiếng nói tường thuật trực tiếp buổi lễ kỷ niệm Quốc khánh 2/9 tại Thủ đô Hà Nội. Người dân Hòn Gai đứng nghe tiếng nói của Bác Hồ truyền đi từ Quảng trường Ba Đình lịch sử, ấm áp và thiêng liêng. Buổi truyền thanh đầu tiên ấy đã đặt nền móng cho sự nghiệp phát thanh của Quảng Ninh. Tiếp nối thành công ấy, các Đài truyền thanh tại Cẩm Phả, Quảng Yên, Tiên Yên, Móng Cái cũng khẩn trương đi vào hoạt động trên cơ sở tận dụng hệ thống thiết bị của Trung Quốc hỗ trợ ta xây dựng. Sau này, 3 đài Hòn Gai, Cẩm Phả, Quảng Yên được hợp nhất thành Đài Truyền thanh khu Hồng Quảng trực thuộc Ủy ban Hành chính Hồng Quảng. Cho đến ngày 30/10/1963, tỉnh Quảng Ninh được thành lập, Đài truyền thanh của 2 địa phương Hải Ninh, Hồng Quảng cũng được hợp nhất dưới cái tên Đài Truyền thanh Quảng Ninh.

Khi cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước ngày càng quyết liệt, trụ sở Đài Truyền thanh nhiều lần thay đổi; nhân lực và trang thiết bị của Đài phải sơ tán nhiều nơi để đảm bảo an toàn hoạt động. Ban đầu là núi Hạm Cột 8, Núi Béo, sau là hang Đèo Bụt (Cẩm Phả), rồi lại chuyển về Đồng Dinh (Hoành Bồ), dốc Bồ Hòn, núi Bài Thơ... Tuy nhiên, do đặc thù công việc phụ thuộc phần nhiều vào máy móc thiết bị, nên không thể sơ tán toàn bộ đội ngũ của nhà Đài. Lúc ấy, vẫn có một bộ phận nhỏ nhận nhiệm vụ lại trụ sở trung tâm, kiên cường bám trụ để phục vụ sản xuất chương trình và chiến đấu. Dù trong hoàn cảnh nào, điều kiện khó khăn đến mấy, các bản tin phát thanh vẫn được ra đời. Giữa nhiều đợt máy bay tấn công đánh phá, những phóng viên truyền thanh cùng với các chiến sĩ pháo cao xạ canh giữ bầu trời, luôn bình tĩnh và dũng cảm, kịp thời nắm bắt diễn biến của địch để thông tin tới các đơn vị bộ đội, đơn vị tự vệ, thông báo cho nhân dân. Ngày 9/6/1972, máy bay Mỹ ném 4 quả bom trúng trụ sở Đài ở Bến Đoan, khiến cơ sở vật chất bị phá hủy toàn bộ, 3 cán bộ nhân viên anh dũng hy sinh.

Địa điểm được lựa chọn làm trụ sở mới cho Đài Truyền thanh Quảng Ninh là trụ sở của Tỉnh ủy cũ tại bến phà Bãi Cháy. Với sự quan tâm của tỉnh, tập thể cán bộ, phóng viên, nhân viên của Đài càng thêm yêu nghề, say mê với nhiệm vụ thông tin tuyên truyền. Nhiều dấu mốc quan trọng ghi lại sự phát triển lớn mạnh của Đài vẫn còn được lưu lại. Cụ thể như vào năm 1976, Đài Truyền thanh chính thức mang tên là Đài Phát thanh Quảng Ninh, được Trung ương chuyển giao máy phát sóng trung GZ-10-2 với công suất 10KW, tần số KHZ. Đồng thời nhờ chủ động nghiên cứu, khảo sát, lập các phương án xây dựng truyền hình, đến ngày 2/9/1983, buổi phát sóng truyền hình Quảng Ninh đầu tiên được thực hiện, là dấu mốc quan trọng cho sự phát triển của báo chí Quảng Ninh. Với sự kiện này, tỉnh Quảng Ninh trở thành địa phương đầu tiên của toàn khu vực miền Bắc có đài phát hình độc lập ngoài Truyền hình Việt Nam tại Thủ đô Hà Nội. Cơ quan cũng chính thức có tên mới là Đài Phát thanh -Truyền hình Quảng Ninh từ đó, mở ra thời kỳ bứt phá mạnh mẽ toàn diện đến ngày hôm nay.

Nhớ về quá khứ hào hùng để trân trọng thành tựu hôm nay. Đội ngũ người làm báo Quảng Ninh đang nỗ lực phát huy truyền thống cách mạng từ thế hệ tiền bối, xứng đáng với sự tin tưởng của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc trong tỉnh, đồng hành với sự phát triển của quê hương Vùng mỏ.