Gìn giữ “mắt sáng, lòng trong, bút sắc”

Trong 100 năm qua, những người làm báo Việt Nam đã là làm tròn sứ mệnh vẻ vang của người chiến sĩ kiên trung trên mặt trận tư tưởng, văn hóa; giữ vững phẩm chất của người chiến sĩ thông tin “mắt sáng, lòng trong, bút sắc”, luôn đồng hành cùng Đảng, Nhà nước và nhân dân trong những chặng đường lịch sử. Đặc biệt, trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên mới, báo chí cách mạng Việt Nam đứng trước nhiều cơ hội, điều kiện thuận lợi để không ngừng trưởng thành, lớn mạnh, phát triển, song cũng đặt ra những thách thức mà đội ngũ những người làm báo phải vượt qua. Mỗi người cầm bút phải thật sự “mắt sáng, lòng trong, bút sắc” để giữ sứ mệnh tiên phong trên lĩnh vực tư tưởng - văn hóa, mỗi tờ báo cách mạng phải thật sự trở thành “một pháo đài” chính trị tư tưởng vững chắc.

Cùng nhau suy nghĩ mà “giữ đạo nhà”

Nhiều người làm báo và cả nhiều người hoạt động ở lĩnh vực khác, nhớ và thường dẫn câu nói nổi tiếng “Mắt sáng - Lòng trong - Bút sắc”, mỗi khi nói, viết về nhà báo, nghề báo. Đây là câu nói nổi tiếng của cố nhà báo Hữu Thọ khi nói về nghề báo cao quý, vinh quang và nhọc nhằn: “Làm cái nghề này phải Mắt sáng, Lòng trong, Bút sắc thì mới nên nghề”. Ông coi đó là “Mấy lời tâm sự xin bộc bạch với các bạn mới vào nghề để cùng nhau suy nghĩ mà “giữ đạo nhà”.

Mắt sáng là yêu cầu, là kết tinh của nhận thức, trí tuệ, tầm nhìn, bản lĩnh, thế giới quan, nhân sinh quan của nhà báo. Muốn mắt sáng, nhà báo phải có kiến thức rộng, để có thể phát hiện thấy những cái mới, cái đẹp - dù chỉ mới manh nha trong đời sống - để mà ca ngợi, cổ vũ, động viên, nhân rộng, những điều mà người khác có thể nhìn thấy nhưng không nhận ra. Muốn mắt sáng “phải có bản lĩnh chính trị để mà xem xét, đánh giá những vấn đề đặt ra trong cuộc sống”. “Kiến thức mà người làm báo sử dụng là kiến thức từ cuộc sống, cuộc sống cụ thể trong từng lĩnh vực cụ thể với bề dày cuộc sống của mình đã được tích lũy từ nhiều năm. Đó là một đặc điểm rất quan trọng của người làm báo”; “Anh mang cuộc sống ra phân tích cuộc sống, tất nhiên là phải kết hợp với những quan điểm, đường lối nhưng là quan điểm, đường lối đã nhuần nhuyễn trong cuộc sống… Phải có hiểu biết rất dày về cuộc sống. Nếu không đi vào cuộc sống thì làm sao hiểu được, do đó làm sao phân tích sự kiện có lý có tình trong các bài báo” (Bài nói chuyện của cố nhà báo Hữu Thọ với lớp phóng viên trẻ Báo Nhân Dân, ngày 6/1/1996).

Phải mắt sáng mới dự cảm, dự báo được những điều tốt đẹp có thể trở thành xu thế vận động, thành lẽ sống cao đẹp, từ những việc nho nhỏ, tưởng như rất bình thường, lẫn khuất trong xô bồ của cuộc sống thường ngày. Phải mắt sáng, nhà báo mới có thể phán đoán, để sớm quyết đoán đi đến tìm hiểu, điều tra, viết bài, kịp thời ngăn chặn những cái xấu, cái tiêu cực, cái ác… từ trong mầm mống những suy nghĩ, những hành vi mà người khác có thể bỏ qua. Phải mắt sáng, mới có thể dự cảm thấy trước một mô hình, một phong trào, một tất yếu… từ một việc tử tế nho nhỏ, một sáng kiến hay, một việc làm hiệu quả của một người lao động bình thường. Mắt sáng là con mắt tinh đời, để nhà báo nhìn ra cái bất thường trong những điều tưởng như bình thường, cũng như cái “bất biến” trong sự “vạn biến”. Giống như một ngư dân, phải “hiểu biết rất dày về cuộc sống” trải qua kinh nghiệm “ăn sóng nói gió” trên ngư trường, mắt sáng mới có thể chỉ nhìn dòng chảy của con nước đã phán đoán được, biết được hướng di chuyển của cả một đàn cá lớn.

Nhà báo Hữu Thọ viết: “Không giống như bất kỳ một nghề nào khác, trong nghề báo của chúng ta, nghề nghiệp luôn luôn gắn với lý tưởng. Một bài báo hay, một bức ảnh đẹp không chỉ có công phu miêu tả, công phu chọn nắng, chọn mây, mà còn là ở chỗ nó nói lên điều gì trong tầm sâu tư tưởng của người làm nghề và điều đó làm rung động trái tim ai, thuyết phục ai”. Cái “tầm sâu tư tưởng” mà ông nói ấy, tôi nghĩ chính là cái làm nên “mắt sáng” của nhà báo.

Mắt sáng, là nhãn quan chính trị, thái độ, tầm nhìn của nhà báo, để nhà báo có thể đảm đương được vai trò chức năng phản biện xã hội, dự báo xã hội và định hướng, dẫn dắt dư luận xã hội. Mắt sáng để nhà báo là người “luôn nhìn thấy một cái gì đó về tất cả và nhìn thấy tất cả về một cái gì đó” (Lời một nhà nghiên cứu báo chí nổi tiếng ở Nga).

Lòng trong là nói về đạo đức làm nghề, đạo đức nhà báo. Theo ông, “Đối với nghề báo, tấm lòng người làm nghề là rất quan trọng. Nghề nào thì cũng phải có tấm lòng gửi trong tác phẩm, công trình… Tấm lòng, trước hết là sự trung thực và lòng nhân ái, phải có ngay trong lúc xử lý thông tin. Ủng hộ hoặc phê phán, nói phải hoặc nói trái - dù có vội vàng phải đáp ứng tính thời sự - thì cũng nên hiểu bao trùm lên tất cả là tấm lòng. Anh chê người ta nhưng có tấm lòng thẳng thắn, nhân hậu, thì người bị chê đọc bài của anh cũng thấm thía và tự răn mình, cho dù có bị xử phạt cũng không ân hận. Anh khen người ta mà có tấm lòng trung thực và nhân ái thì sẽ làm cho ngòi bút khỏi mắc chuyện bất công “nâng người này để dìm người khác”, hoặc khen ngợi đến tâng bốc, nịnh bợ. Ông cho rằng, “Rèn cái tài đã khó, giữ cho cái tâm không gợn bẩn, luôn trong sáng, trung thực, thẳng thắn, theo tôi còn khó hơn. Nhất là trong cơ chế thị trường, đồng tiền và cái “danh hão” đang có sức cám dỗ rất lớn”.

Lòng trong cũng chính là “cái tâm không gợn bẩn”, không coi nghề báo là nơi làm giàu, không dùng tấm thẻ nhà báo như một công cụ để làm tiền thiên hạ. Nhà báo “chê người ta nhưng có tấm lòng thẳng thắn, nhân hậu”, thế là “lòng trong”, “tâm sáng”, chứ không phải như “Một số người làm báo tìm tiêu cực để tiêu cực”, không phải “phóng viên đếm tầng”, lại càng không phải dựng chuyện, cài bẫy để tống tiền nhân vật như vẫn thường thấy trên sóng truyền hình.

Trong xã hội ngày nay, với tình trạng có những nhà báo tâm không sáng, lòng không trong nhưng bút lại rất sắc, chuyên đi moi móc thông tin tiêu cực để viết bài, dùng thông tin đó để dọa nạt nhằm trục lợi cá nhân, cho nên mới có câu “sợ báo hơn sợ hổ”, nghĩa là họ liệt một số người viết báo đó vào hàng thú dữ trong rừng xanh. Chẳng đáng buồn lắm sao khi phải nghe chuyện đó, nghe những câu như “Mấy thằng nhà báo” mà thấy đau lòng.

Thế nên vị trí của nghề báo, nhà báo mà lòng vẩn đục, tâm không sáng thì khi có vị thế, có nghề giỏi, càng dễ trở thành mối họa khôn lường.

Bút sắc là nghiệp vụ của nhà báo, là việc rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp của nhà báo. Nhà báo Hữu Thọ nói chuyện với các nhà báo sắp vào nghề: “Làm nghề này thì thế tất là phải luyện ngòi bút, luyện cách cầm máy, cầm dụng cụ thu tiếng, thu hình để tạo ra những tác phẩm báo chí xuất sắc… Cách miêu tả, cách chọn cảnh, chọn thời gian bấm máy, phải đạt đến mức nào mới có thể nói lên rõ ràng, sâu sắc ý tưởng, tình cảm của người viết, người bấm máy. Cái câu “Nhất nghệ tinh, nhất thân vinh” khuyên mọi người hết lòng luyện nghề. Phải làm nghề cho giỏi, vì có làm nghề giỏi mới có những tác phẩm báo chí sâu sắc, hấp dẫn để phụng sự lý tưởng có hiệu quả cao qua việc tác động vào hàng triệu khán giả, độc giả”.

Người làm báo Quảng Ninh giữ gìn "mắt sáng, lòng trong, bút sắc" trong kỷ nguyên số

Với tinh thần nhiệt huyết, trách nhiệm và sự đổi mới không ngừng, đội ngũ nhà báo Quảng Ninh đã và đang tiếp tục khẳng định vai trò quan trọng của mình, bám sát các nguyên tắc cơ bản của nghề báo cách mạng Việt Nam. Để giữ được “mắt sáng”, những người lám báo luôn đi sâu vào thực tiễn, bám sát cơ sở. Thay vì chỉ ngồi "viết từ bàn giấy", đội ngũ nhà báo Quảng Ninh thường xuyên xâm nhập vào thực tế cuộc sống, có mặt tại những điểm nóng, những vùng sâu, vùng xa, các công trường, nhà máy, vùng biên giới, hải đảo… để ghi nhận thông tin một cách chân thực nhất. Đồng thời, không ngừng học hỏi, nâng cao trình độ nghiệp vụ và chuyên môn, cập nhật kiến thức về mọi mặt đời sống xã hội, từ kinh tế, chính trị đến văn hóa, khoa học, công nghệ… Từ đó, có cái nhìn sâu sắc, đa chiều về các vấn đề, các sự kiện, tránh phiến diện.

Đội ngũ nhà báo của Báo Quảng Ninh cũng như các phóng viên của báo trung ương thường trú trên địa bàn thường xuyên tham gia các khóa tập huấn về nghiệp vụ báo chí, nhất là các thể loại báo chí mới như báo chí đa phương tiện, báo chí dữ liệu (data journalism); các kỹ năng sản xuất infographic động, video data, kỹ năng làm phim bằng điện thoại (mobile journalism) hay làm podcast chuyên nghiệp … để thể hiện thông tin phức tạp một cách trực quan, dễ hiểu. Nhiều phóng viên, biên tập viên đã chủ động tìm hiểu và làm chủ các nền tảng quản lý nội dung số (CMS) tiên tiến, cũng như các công cụ SEO (tối ưu hóa công cụ tìm kiếm) để nội dung lan tỏa rộng hơn.

Báo chí Quảng Ninh cũng tích cực đổi mới phương thức tiếp cận và sản xuất nội dung. Trung tâm Truyền thông tỉnh Quảng Ninh đã tiên phong triển khai các chương trình phát thanh, truyền hình trực tuyến trên báo điện tử, livestream trên các nền tảng mạng xã hội, tạo sự tương tác hai chiều với công chúng. Đồng thời, mạnh dạn thử nghiệm các podcast chuyên sâu về các vấn đề kinh tế, du lịch của tỉnh hay các video phóng sự ngắn trên TikTok, Facebook để tiếp cận đối tượng độc giả trẻ.

Bên cạnh đó, giữ “lòng trong”, đội ngũ làm báo Quảng Ninh luôn đề cao và giữ gìn phẩm chất cốt lõi là đạo đức nghề nghiệp, bản lĩnh chính trị và sự trong sáng của người làm báo. Báo chí Quảng Ninh luôn quán triệt sâu sắc nhiệm vụ hàng đầu là bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh không khoan nhượng với các luận điệu xuyên tạc, sai trái, thù địch. Đây là bản lĩnh chính trị vững vàng, là "tấm lòng trong" để không bị lung lay trước những luồng thông tin phức tạp. "Lòng trong" còn thể hiện ở tinh thần vì nhân dân phục vụ, luôn đặt lợi ích cộng đồng lên hàng đầu. Các nhà báo Quảng Ninh dấn thân phản ánh những vấn đề bức xúc của xã hội, những bất cập trong quản lý, nhưng luôn giữ thái độ khách quan, xây dựng, nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững và mang lại lợi ích thiết thực cho người dân.

Đặc biệt, trong môi trường thông tin phức tạp và những áp lực của nghề nghiệp, đội ngũ nhà báo Quảng Ninh luôn rèn luyện bản lĩnh chính trị, giữ vững lập trường, không để bị mua chuộc, lôi kéo hay bẻ cong ngòi bút vì những lợi ích cá nhân, nhóm lợi ích. Các buổi sinh hoạt nghiệp vụ, hội thảo về đạo đức nghề báo thường xuyên được tổ chức để củng cố "tấm lòng trong sáng" này. Trong thời đại số, việc giữ "lòng trong" còn thể hiện qua hành vi chuẩn mực trên mạng xã hội, không phát tán tin giả, tin xấu độc, không tham gia vào các hoạt động gây chia rẽ, kích động.

Lịch sử báo chí Quảng Ninh đã trải qua 96 năm, bắt đầu từ cuối năm 1928 với sự ra đời của tờ Báo Than. Đây được coi là tờ báo Đảng địa phương đầu tiên của Việt Nam, là tiền thân của Báo Quảng Ninh ngày nay.

Trải qua nhiều giai đoạn, dù ở những thời kỳ gian khổ nhất thì những người làm báo Quảng Ninh luôn ghi nhớ lời Chủ tịch Hồ Chí Minh từng căn dặn: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ. Để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng”. Và Vùng mỏ anh dũng, kiên trung với tinh thần “Kỷ luật và Đồng tâm” đã trui rèn các thế hệ người làm báo Quảng Ninh, hình thành trong họ tinh thần khí phách, bản lĩnh của những người chiến sĩ xung kích trên mặt trận tư tưởng, giữ “bút sắc” trong mọi thời điểm.

Trong những năm tháng chiến tranh, các nhà báo ở Vùng mỏ Quảng Ninh đã không sợ hy sinh, không quản ngại khó khăn, gian khổ, dũng cảm xông pha trên mọi mặt trận để phản ánh khí thế chiến đấu, tinh thần lao động, sản xuất của quân, dân Vùng mỏ làm nên lịch sử rất đỗi tự hào của Báo chí Quảng Ninh. Tiếp bước các thế hệ cha anh, những người làm báo Quảng Ninh hôm nay kế thừa truyền thống tốt đẹp, đã và đang phát huy vai trò xung kích, hăng hái thâm nhập thực tế, phản ánh trọn vẹn nhất về một Quảng Ninh tự lực, tự cường, năng động, sáng tạo trong dòng chảy phát triển của đất nước.

Có thể nói, dưới sự lãnh đạo của Ðảng bộ tỉnh, sự tin tưởng, ủng hộ đón nhận của nhân dân, “lửa Báo Than” vẫn rực cháy luôn được các thế hệ những người làm báo tỉnh Quảng Ninh trân trọng gìn giữ, phát huy, làm giàu thêm bản sắc đoàn kết, sáng tạo, nhiệt huyết, bản lĩnh, trí tuệ, chuyên nghiệp, nhân văn bằng những hành động thiết thực, viết tiếp, vun bồi những trang sử vẻ vang, hào hùng của báo chí cách mạng ở Quảng Ninh.

Kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam không chỉ là dịp để tự hào về chặng đường vẻ vang đã qua, mà còn là lời nhắc nhở sâu sắc về trách nhiệm của hôm nay và tương lai. Các cơ quan báo chí và người làm báo Quảng Ninh, với truyền thống vẻ vang, bản lĩnh chính trị vững vàng và khát vọng cống hiến, đang không ngừng làm mới mình, kiên định giữ gìn "mắt sáng, lòng trong, bút sắc" trong kỷ nguyên số. Điều này không chỉ giúp báo chí hoàn thành sứ mệnh tiên phong trên mặt trận văn hóa - tư tưởng, mà còn góp phần mạnh mẽ vào sự nghiệp xây dựng Quảng Ninh trở thành tỉnh kiểu mẫu, giàu đẹp, văn minh, hiện đại, và cùng dân tộc Việt Nam viết tiếp những trang sử vàng son trên hành trình vươn tới những đỉnh cao mới vì một Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc và trường tồn.