Phát triển công nghiệp văn hoá từ di sản

Kinh tế di sản là khái niệm vẫn còn khá mới mẻ nhưng đã được một số địa phương tiên phong tiếp cận và vận dụng. Trong đó, Quảng Ninh với 634 di tích các loại đang cho thấy sức bật mạnh mẽ từ nền tảng di sản.

Trong xu thế phát triển bền vững, việc khai thác giá trị văn hóa - thiên nhiên để phát triển kinh tế đang trở thành chiến lược trọng tâm của nhiều địa phương trong cả nước. Quảng Ninh, với kho tàng di sản đặc sắc, đang nổi lên như một hình mẫu trong việc chuyển hóa những thứ được coi là "vàng mềm" của lịch sử, văn hóa và thiên nhiên thành động lực kinh tế. Kinh tế di sản không chỉ gói gọn trong du lịch, mà cần mở rộng thành hệ sinh thái đa chiều bao gồm các ngành sáng tạo, sản xuất thủ công, giáo dục, nghiên cứu và thương mại hóa sản phẩm văn hóa.

Tại Quảng Ninh, nhiều mô hình đang từng bước hình thành như: Làng nghề gốm sứ Đông Thành ở Đông Triều, các làng nghề truyền thống ở làng đảo Hà Nam, các sản phẩm OCOP như măng mai Yên Tử, trà thảo mộc, tinh dầu rừng... được phát triển gắn với bản địa và di sản. Cùng với đó là nhiều hoạt động giáo dục di sản trong trường học giúp thế hệ trẻ hiểu và gìn giữ giá trị văn hóa, kết nối giữa bảo tàng, doanh nghiệp và cộng đồng...

Quảng Ninh đang cho thấy tầm nhìn dài hạn và chiến lược bài bản trong phát triển, không chỉ dừng ở việc thu hút khách du lịch, mà còn từng bước biến di sản thành động lực phát triển bền vững, kết hợp hài hòa giữa bảo tồn và khai thác, giữa truyền thống và hiện đại. Đặc biệt, hai địa danh Vịnh Hạ Long và danh thắng Yên Tử đều là những di sản thế giới đang giữ vai trò điểm nhấn trong hành trình phát triển kinh tế di sản.

Đã từ rất lâu, Vịnh Hạ Long không chỉ là điểm đến du lịch hàng đầu mà còn là trung tâm phát triển kinh tế di sản mang tính chiến lược. Hạ tầng du lịch tại đây đã được đầu tư đồng bộ: Cảng tàu khách quốc tế Hạ Long hiện đại, cảng tàu khách quốc tế Tuần Châu và các tuyến đường bao biển thơ mộng, hệ thống khách sạn, resort cao cấp mọc lên ven bờ Vịnh. Cùng với đó là các sản phẩm du lịch độc đáo như: Tham quan vịnh bằng thủy phi cơ, du thuyền nghỉ đêm, lễ hội ánh sáng Hạ Long...

Bên cạnh du lịch, Hạ Long cũng là nền tảng cho các ngành kinh tế sáng tạo khác phát triển. Nhiều bộ phim quốc tế, MV ca nhạc, chương trình thực tế đã chọn Vịnh Hạ Long làm bối cảnh quay. Các nghệ sĩ, nhà thiết kế Việt Nam cũng lấy cảm hứng từ hình ảnh núi đá, sóng nước để sáng tạo ra các bộ sưu tập thời trang, mỹ thuật... Qua đó, giá trị thẩm mỹ của Hạ Long tiếp tục được nhân rộng và lan tỏa trong các lĩnh vực văn hóa đương đại.

Nếu Vịnh Hạ Long là biểu tượng thiên nhiên thì Yên Tử lại là đỉnh cao của di sản văn hóa và tâm linh. Yên Tử cùng với Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc cũng đã được UNESCO công nhận là Di sản thế giới. Thực chất, Yên Tử là di sản hỗn hợp thể hiện ở chỗ vừa có giá trị văn hóa, vừa có giá trị thiên nhiên. Đây là cơ hội lớn để Yên Tử trở thành cực tăng trưởng mới của kinh tế di sản vùng Đông Bắc. Trong những năm gần đây, tỉnh Quảng Ninh đã đẩy mạnh đầu tư vào hạ tầng Yên Tử: Tuyến cáp treo hiện đại giúp du khách dễ dàng tiếp cận đỉnh non thiêng, con đường tùng cổ được bảo tồn nguyên trạng, chùa Hoa Yên, chùa Đồng, tháp Tổ... được trùng tu bài bản.

Khu Trung tâm Văn hóa Trúc Lâm Yên Tử là nơi diễn ra các sự kiện thiền, âm nhạc, hội thảo khoa học và đã trở thành không gian sáng tạo góp phần làm sống dậy, “đương đại hóa” di sản quá khứ của cha ông để lại. Đặc biệt, các sản phẩm mới, các mô hình du lịch thiền, du lịch chữa lành tại Yên Tử đang dần khẳng định thương hiệu riêng. Nhiều doanh nghiệp du lịch kết hợp hành hương với trải nghiệm thiền định, ăn chay, vẽ tranh, nghe pháp thoại... Những sản phẩm này không chỉ phục vụ du khách trong nước mà còn thu hút khách quốc tế quan tâm đến văn hóa phương Đông.

Ngoài ra, Yên Tử cũng đã bước đầu được nối các điểm di sản thời Trần không chỉ ở trong tỉnh mà còn có thể kết nối từ Thăng Long (Hà Nội) - Vĩnh Nghiêm (Bắc Ninh) - Côn Sơn, Kiếp Bạc (Hải Phòng) - Ngoạ Vân - Yên Tử - Bạch Đằng (Quảng Ninh). Tuyến hành hương di sản này nếu xây dựng thành công được kỳ vọng sẽ trở thành một chuỗi sản phẩm văn hóa - du lịch có giá trị cao, đóng góp mạnh vào phát triển kinh tế của cả khu vực.

Theo PGS.TS. Nguyễn Thị Song Hà, Trưởng Khoa Dân tộc học, nhân học, sử học và khảo cổ học, Học viện Khoa học xã hội Việt Nam, Quảng Ninh có sự đa dạng về tài nguyên thiên nhiên, tài nguyên văn hóa cùng với các di sản được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt, di sản thế giới, Quảng Ninh có thể xây dựng các sản phẩm du lịch đặc thù nhằm thu hút khách du lịch trong nước và nước ngoài đến tham quan, khám phá, trải nghiệm, đẩy mạnh liên kết vùng, liên kết các điểm đến, qua đó thúc đẩy du lịch trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn và hướng tới phát triển xanh, bền vững.