Núi Bài Thơ xanh…

Núi Bài Thơ là ngọn núi có nhiều giá trị đặc biệt, ý nghĩa. Nơi đây hiện có 2 khu di tích cấp quốc gia đã được công nhận, đó là Khu di tích - danh thắng núi Bài Thơ (gồm chùa Long Tiên và đền Đức Ông Trần Quốc Nghiễn) và Trung tâm Điện chính Bưu điện Quảng Ninh. Không chỉ vậy, thiên nhiên khu vực này còn ẩn chứa những giá trị đa dạng sinh học quý, gần gũi với đời sống người dân trong vùng.

Từ chuyện về đàn khỉ vàng…

Núi Bài Thơ nằm tương đối gần đất liền so với những ngọn núi đá của Vịnh Hạ Long. Ven chân núi có những khu dân cư đã sinh sống lâu đời ở đây. Và thi thoảng trên vách đá hay cây trồng trước nhà có chú khỉ “xuống chơi” kiếm chút thức ăn cũng là chuyện không hiếm với những người dân sống quanh núi. Sinh sống hoang dã và cũng giống với nhiều loài sinh vật trong tự nhiên khác, lũ khỉ thường cũng vội vã, né tránh khi thấy sự xuất hiện của con người.

Khu vực này cũng có một số điểm thờ tự như đền Trần Quốc Nghiễn, chùa Long Tiên, công trình bảo vệ dấu tích các bài thơ cổ khắc trên vách đá núi Bài Thơ, đền Bà Chúa… có hương khói, hoa quả bày biện quanh năm. Người làm công quả hay phục vụ ở đây cũng không có ác ý với chúng, thậm chí còn cho chúng ăn. Chính vì vậy, những con khỉ táo bạo hơn cũng thi thoảng lẻn xuống ăn trộm hoa quả. Gần đây còn xảy ra chuyện 2 con khỉ xuống khu vực đền Bà Chúa kiếm ăn, người dân qua đường hiếu kỳ không chỉ cho chúng ăn còn chụp ảnh, trêu đùa nhưng có con khỉ không sợ người còn hung dữ cắn, cào gây xước xác một vài người…

Con khỉ sau đó đã bị các đơn vị chức năng tìm cách bắt lại và đưa ra đảo trên Vịnh Hạ Long. Thiết nghĩ, đây cũng là trường hợp khá hi hữu vì thực tế, khỉ vốn là loài động vật hoang dã, có sự thông minh cao, tuy nhiên chúng thường sợ và tránh né hơn là tấn công con người. Ở nhiều đảo trên Vịnh Hạ Long không hiếm những đàn khỉ vàng như thế này, như ở đảo Soi Sim, khu vực hang Luồn khỉ còn được các nhân viên ở đảo cho ăn, chúng theo thói quen cứ tới giờ ăn là tụ tập về. Nhiều đoàn khách du lịch bắt gặp khỉ đều rất thích thú, cho chúng ăn, chụp ảnh. Chúng mải ăn, tranh giành, chí choé với nhau vì đồ ăn nhưng vẫn né tránh khi khách du lịch tiếp cận quá gần.

Quá trình tìm kiếm tư liệu cho bài viết này, ngay sau khi xảy ra sự việc trên không lâu, chúng tôi đã đến khu vực đền Bà Chúa và bắt gặp cả đàn khỉ trên vách đá phía sau đền. Chúng có cả khỉ đực, khỉ cái trưởng thành và những chú khỉ con. Ở trên vách núi cao an toàn, chúng đu trên cây cối rất tự nhiên. Có con khỉ đực còn bám vào cây, men theo vách đá táo bạo xuống sát đền để kiếm ăn…

… tới sự đa dạng giống loài trên núi Bài Thơ

Sự sinh động của các loài động vật trên núi Bài Thơ không chỉ có khỉ vàng, có người trước đây còn thấy cả dê, lợn rừng sống trên núi, không rõ là chúng sinh sống tự nhiên hay do người dân nuôi thả(?) Và trên đỉnh núi, bất cứ ai cũng dễ dàng thấy những con chim lớn chao lượn xung quanh. Người dân sống ở khu vực này còn thường xuyên gặp những con chim Cao cát với chiếc mỏ to lớn và tiếng kêu vang vọng đặc trưng. Vào buổi chiều, chúng thường bay từ khu vực núi vượt qua sân Cung văn hoá Lao động Việt - Nhật sang phía đối diện là các trụ sở có những cây đa, cau cảnh lớn… để ăn quả.

Cao cát là loài chim quý, thường có nhiều ở các đảo trên vịnh Bái Tử Long. Ở Vịnh Hạ Long, một người bạn của chúng tôi cho hay, những chuyến đi công tác trên vịnh, anh cũng bắt gặp nhiều con cao cát sống ở đảo Cống Đỏ - nơi có những cây gỗ lớn với nhiều loại quả… Ở Hạ Long, cao cát không chỉ xuất hiện thường xuyên ở khu vực núi Bài Thơ, chúng còn được người dân bắt gặp nhiều ở những khu vực có cây to, có quả. Vì vậy, cũng có thể là chúng trú ngụ trên núi Bài Thơ rồi bay đi kiếm ăn ở nhiều khu vực trên địa bàn thành phố chăng?

Qua tìm hiểu cho thấy, núi Bài Thơ có độ cao hơn 100m so với mực nước biển, cao nhất so với các đảo đá vôi trong quần thể di sản Vịnh Hạ Long. Núi nằm trong vùng đệm của di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long, có nhiều giá trị đặc biệt, tuy nhiên chưa có những nghiên cứu sâu về các giá trị đa dạng sinh học nơi đây. Theo quan sát, nhận định của những người có chuyên môn thì cơ bản hệ động thực vật trên núi Bài Thơ cũng giống một số đảo trên Vịnh Hạ Long. Trong đó có một số loài đặc hữu, quý hiếm của Vịnh Hạ Long và khu vực Bắc Bộ, như: Nhài Hạ Long, sóng bè Hạ Long, khổ cử đài tím, ngũ gia bì, thiên tuế Hạ Long…

Các loài này thường mọc trên các vách đá cheo leo hay trên đỉnh núi ở các đảo đá. Quan sát cây cối trên núi Bài Thơ từ con đường chạy dọc khu vực cầu Bài Thơ là dễ thấy hơn cả. Đây cũng là khu vực giáp biển với những vách đá dốc đứng, trước nay ít chịu tác động của con người. Núi đá cheo leo nhưng cây cối vẫn xanh tươi, có những bụi cây lớn rậm rạp lại có những cây cô độc đứng giữa trời, có những loài dây leo chằng chịt bám vào đá lại có những loài thân gỗ hiên ngang vươn ra từ vách núi… tạo thành nhiều cảnh quan tự nhiên rất độc đáo.

Các mặt khác của núi Bài Thơ đa phần có những công trình xây dựng dưới chân núi, trong đó có nhiều trụ sở cơ quan, đơn vị, các công trình tôn giáo, tín ngưỡng và nhiều nhà dân sống lâu năm nơi đây. Khuôn viên các đền, chùa dưới chân núi trong những năm qua cũng đã, đang trồng nhiều loại cây cổ thụ, cây cảnh, hoa góp phần tạo thêm vẻ đẹp, không gian xanh cho du khách đến chiêm ngưỡng.

Có lẽ cũng vì gần các khu dân cư mà nhiều loại cây đã được trồng thêm rồi lâu dần mọc tự nhiên trên các vách núi. Có màu sắc rực rỡ và sức sống mãnh liệt bậc nhất phải kể đến hoa giấy. Không ít người từng được chiêm ngưỡng và ấn tượng với thảm hoa giấy nở tung hồng rực ở lưng núi khu vực chân cầu Bài Thơ. Sắc hồng tươi tắn của hoa giấy nổi bật trên nền xanh của cây và màu đen xám của núi đá, còn xuất hiện ở nhiều khu vực khác xung quanh chân núi và lưng núi Bài Thơ.

Vẻ đẹp đặc sắc của tự nhiên

Mùa hè chính là mùa của hoa giấy, nhưng khảo sát, ngắm núi Bài Thơ dịp này, du khách sẽ không chỉ thấy hoa giấy đang bung nở trên các vách đá mà còn xiêu lòng với nhiều loài hoa khác và đặc biệt là màu xanh tươi mát mắt của vô số loại cây mọc trên ngọn núi giữa lòng phố thị này. Sau bão Yagi, khá nhiều cây to, nhỏ trên núi Bài Thơ bị đổ gãy. Những cơn mưa đổ xuống, sức sống mãnh liệt của tự nhiên lại hồi sinh. Những mầm cây xanh mướt lại vươn lên.

Ai từng leo núi Bài Thơ mới hiểu vì sao núi đá mà lại xanh tươi quanh năm như thế. Bởi lẽ, địa hình của núi Bài Thơ khá phức tạp, ngoài những vách đá dựng đứng thì có rất nhiều khoảng thung lũng, những khe núi và ngay giữa những phiến đá lớn vẫn tích tụ nhiều mùn, đất là điều kiện cho thực vật sinh sôi, phát triển.

Không chỉ rực rỡ vào mùa hè, vào tiết thu đông cuối năm, núi Bài Thơ cũng chuyển mình với sắc đỏ tuyệt đẹp của những cây sòi mùa thay lá. Qua khảo sát nhỏ cho thấy, ngọn núi cũng có một số loài cây quý, có giá trị dược liệu, như: củ bình vôi, cốt toái bổ, mã tiền, huyết giác… giống như nhiều đảo đá trên Vịnh Hạ Long.

Núi Bài Thơ là thắng cảnh đặc biệt, ai đã từng leo núi hẳn sẽ không thể quên những góc nhìn từ trên cao bao quát cả một vùng Vịnh Hạ Long rộng lớn và đô thị ven bờ tuyệt đẹp. Nơi đây cũng không chỉ có sức thu hút bởi cảnh quan mà còn có nhiều giá trị văn hoá, lịch sử ý nghĩa gắn với các cuộc chiến tranh giữ nước của dân tộc ta. Các giá trị văn hoá, lịch sử với di tích chùa Long Tiên, đền Đức Ông Trần Quốc Nghiễn và Trung tâm Điện chính Bưu điện Quảng Ninh đã được nghiên cứu, ghi chép, được lập hồ sơ công nhận là Di tích cấp Quốc gia. Các công trình tôn giáo, tín ngưỡng dưới chân núi đã và đang tiếp tục được đầu tư mở rộng, hứa hẹn sẽ trở thành điểm đến hấp dẫn với người dân trong vùng và du khách bốn phương.

Ngược lại, việc nghiên cứu về các giá trị tự nhiên, về đa dạng sinh học nơi đây thì hầu như chưa có gì. Núi Bài Thơ vốn thuộc vùng đệm của Vịnh Hạ Long, cũng là vùng đệm ngoài của Khu rừng đặc dụng bảo vệ cảnh quan Vịnh Hạ Long nhưng các giá trị đa dạng sinh học của di sản vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ, toàn diện cho tới nay. Vì vậy, thiết nghĩ rất cần có sự quan tâm, đầu tư hơn nữa cho nghiên cứu về giá trị đa dạng sinh học của hàng ngàn đảo đá sinh động nơi đây, trong đó có núi Bài Thơ với những đặc trưng rất chung nhưng cũng có những điểm rất riêng biệt của một ngọn núi ở vùng giáp ranh giữa biển và đất liền, đã gắn liền với lịch sử phát triển của đô thị Hạ Long, của Quảng Ninh hàng trăm năm qua.