Những di tích gắn với Chiến khu Đông Triều

Ngày 8/6/1945, nhân dân vùng Đông Bắc nổi dậy đánh chiếm các đồn Đông Triều, Chí Linh, Mạo Khê, Tràng Bạch của binh lính Nhật, lập ra “Đệ tứ chiến khu”, tức Chiến khu Trần Hưng Đạo - Chiến khu Đông Triều. 80 năm trôi qua, chiến khu xưa giờ đã có nhiều thay đổi nhưng vẫn lưu giữ vẹn nguyên những dấu ấn lịch sử hào hùng.

Theo tư liệu lịch sử, cuối năm 1944 đầu năm 1945, Xứ ủy Bắc Kỳ tích cực khôi phục lại các tổ chức Đảng từ cơ sở đến tỉnh, phát triển rộng khắp phong trào Việt Minh trong các tầng lớp nhân dân. Hội nghị Quân sự cách mạng Bắc Kỳ tại Hiệp Hoà (Bắc Giang) từ ngày 15 đến 20/4/1945 đã quyết định thành lập 7 chiến khu trong cả nước (gồm các chiến khu: Lê Lợi, Hoàng Hoa Thám, Quang Trung, Trần Hưng Đạo ở Bắc Bộ; Trưng Trắc, Phan Đình Phùng ở Trung Bộ; Nguyễn Tri Phương ở Nam Bộ) và xác định rõ nhiệm vụ cho từng chiến khu. Được sự chỉ đạo của Xứ ủy Bắc Kỳ, hai đồng chí Trần Cung và Hải Thanh trực tiếp phụ trách việc chuẩn bị lập chiến khu ở khu vực Chí Linh - Đông Triều.

Trong thời gian chuẩn bị cho khởi nghĩa, chùa Bắc Mã (nay thuộc phường Bình Dương, TP Đông Triều) là trụ sở đi về, hội họp của các thành viên ban lãnh đạo Chiến khu, trạm đón nhận cán bộ Việt Minh, thanh niên yêu nước từ các nơi tìm đến. Tại đây, cuối tháng 4/1945, các đồng chí Trần Cung, Hải Thanh, Nguyễn Bình đã họp bàn xây dựng kế hoạch thành lập Đệ tứ chiến khu và chọn đây là nơi chỉ đạo xây dựng lực lượng, chuẩn bị các điều kiện để tiến hành khởi nghĩa.

Đêm 6/6, Ban lãnh đạo khởi nghĩa họp tại chùa Bắc Mã, thống nhất phát động một cuộc khởi nghĩa ở vùng miền Tây. Sáng ngày 8/6/1945, lực lượng vũ trang cùng với nhân dân đồng loạt nổi dậy đánh các đồn Đông Triều, Mạo Khê, Tràng Bạch và Chí Linh, tiêu diệt 4 đồn và xóa bỏ tất cả bộ máy chính quyền của địch, hoàn toàn làm chủ một vùng rộng lớn.

Chùa Bắc Mã với địa thế rất lợi hại, giữ vị trí quan trọng bậc nhất trong quá trình khởi nghĩa giành chính quyền ở Đông Triều, là nơi xuất quân của nghĩa quân trong trận đánh lịch sử ngày 8/6/1945. Sau này, chùa Bắc Mã trở thành địa danh gắn liền với những thắng lợi vẻ vang của Đông Triều, lật đổ chính quyền tay sai Nhật, cùng nhân dân địa phương trong tỉnh và cả nước tiến hành tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công.

Sau chiến thắng vang dội, chiều 8/6/1945, ban lãnh đạo khởi nghĩa đã tổ chức một cuộc mít tinh lớn ở sân đình - chùa Hổ Lao (nay thuộc xã Việt Dân). Đồng chí Trần Cung thay mặt Ban lãnh đạo khởi nghĩa tuyên bố chính thức thành lập Chiến khu Trần Hưng Đạo - Chiến khu Đông Triều.

Di tích này đã chứng kiến thời khắc lịch sử vô cùng trọng đại của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc Đông Triều. Sau này, cứ vào dịp 8/6 hàng năm, đông đảo người dân và du khách lại đổ về di tích đình - chùa Hổ Lao để viếng thăm, hương khói và cùng ôn lại truyền thống của mảnh đất Đệ tứ Chiến khu hào hùng, nhắc nhớ cho các thế hệ sau này về những hy sinh xương máu của ông cha trong tiến trình lịch sử.

Sau Cách mạng Tháng Tám, đình - chùa Hổ Lao vẫn là một trung tâm văn hóa của xã Việt Dân. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, chiến tranh, thời gian, di tích này đã nhiều lần bị tàn phá, rồi được trùng tu lại. Năm 2001, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận đình - chùa Hổ Lao là Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia.

Bên cạnh chùa Bắc Mã và di tích đình - chùa Hổ Lao còn có di tích Đồn Cao là nơi nghĩa quân đánh chiếm mở đầu cho cuộc khởi nghĩa thắng lợi, giành chính quyền về tay nhân dân, thành lập Chiến khu Đông Triều. Đồn Cao nằm án ngữ tuyến giao thông huyết mạch từ Hải Dương sang Quảng Ninh nên người Pháp đã cho xây dựng hệ thống công sự hầm hào, lô cốt kiên cố để phục vụ cho cuộc chiến tranh xâm lược và vơ vét tài nguyên khoáng sản tại Đông Triều.

Từ năm 2017, di tích đồn Cao đã được xếp hạng Di tích lịch sử cấp Quốc gia. Trải qua thời gian, các công trình thuộc di tích đã bị phá hủy khá nhiều, chỉ còn lại tường và nền móng, trận địa pháo, hệ thống lô cốt, hầm ngầm... chừng đó vẫn là những chứng tích quan trọng đánh dấu một thời kỳ lịch sử không thể quên của toàn dân tộc; là nơi giáo dục truyền thống cho các lớp thế hệ trẻ TP Đông Triều hôm nay.

Theo ông Nguyễn Quang Nhạ, nguyên Bí thư Huyện ủy Đông Triều, sự ra đời của Chiến khu Trần Hưng Đạo - Chiến khu Đông Triều vào ngày 8/6/1945 là mốc son chói lọi trong những trang sử vẻ vang, hào hùng của Đảng bộ, nhân dân các dân tộc và lực lượng vũ trang tỉnh Quảng Ninh nói chung và của TP Đông Triều nói riêng. Đây là kết quả của quá trình đấu tranh cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, của truyền thống yêu nước, tinh thần bất khuất, chủ động sáng tạo, nắm bắt thời cơ giành thắng lợi cho cách mạng và nhân dân.

Với vị trí chiến lược, Đông Triều trở thành trung tâm huấn luyện, chỉ đạo và hậu cần cho kháng chiến chống thực dân Pháp ở vùng Đông Bắc. Từ đây, nhiều đơn vị vũ trang, chiến sĩ cách mạng đã tỏa đi khắp chiến trường, góp phần làm nên thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945.

Tinh thần quật khởi, bất khuất ấy không chỉ là dấu ấn hào hùng của quá khứ, mà còn là nền tảng tinh thần vững chắc để Đảng bộ và nhân dân Đông Triều vượt qua muôn vàn thử thách, vững vàng bước tiếp trong hành trình xây dựng và bảo vệ quê hương.

80 năm đã trôi qua, từ bệ phóng quá khứ, điểm tựa của truyền thống lịch sử, đấu tranh cách mạng, mảnh đất Đông Triều hôm nay ngày càng vươn lên với thế và lực mới. Bằng đôi bàn tay, sức lực, trí tuệ của người Đông Triều, quê hương đang đổi mới từng ngày với tương lai ngày một rộng mở. Vùng đất địa linh giàu truyền thống đang vươn mình mạnh mẽ trong thời khắc chuyển giao lịch sử, mở ra một thời kỳ mới để cùng cả nước vững vàng hội nhập, phát triển bền vững trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.