Nền tảng cho phát triển bền vững

Hệ thống thiết chế văn hóa tại các xã, thôn, bản vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) đang được đầu tư đồng bộ, hiện đại, không chỉ tạo không gian sinh hoạt văn hóa, thể thao, còn góp phần gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, làm nền tảng để phát triển bền vững, nâng cao đời sống tinh thần cho người dân.

Bắt đầu từ văn hóa

Quan điểm “Muốn phát triển bền vững, phải bắt đầu từ văn hóa” đang được tỉnh cụ thể hóa rõ nét. Trong đó xây dựng thiết chế văn hóa vùng đồng bào DTTS trở thành điểm nhấn đáng ghi nhận, từng bước lan tỏa sức sống mới ở những vùng đất biên giới, vùng cao xa xôi của tỉnh.

Từ năm 2020 đến nay, tỉnh triển khai hàng loạt Đề án: Phát triển du lịch cộng đồng bền vững, tập trung vào vùng DTTS, biên giới, hải đảo; Bảo tồn dân ca, dân vũ, dân nhạc của đồng bào gắn với phát triển du lịch; Bảo tồn, khôi phục và phát huy các môn thể thao dân tộc; Quản lý, tổ chức lễ hội… Những định hướng này thể hiện quyết tâm chính trị trong việc xây dựng thiết chế văn hóa cơ sở đồng bộ, phục vụ hiệu quả "mục tiêu kép": Bảo tồn di sản và phát triển bền vững.

Nghị quyết số 17-NQ/TU ngày 30/10/2023 của Tỉnh ủy tiếp tục nhấn mạnh yêu cầu “xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Quảng Ninh trở thành nguồn lực nội sinh, động lực phát triển nhanh, bền vững”. Đây là cơ sở chính trị quan trọng, thúc đẩy các địa phương trong tỉnh tích cực hoàn thiện hệ thống thiết chế văn hóa từ xã đến thôn.

Không chỉ đơn thuần là nơi tổ chức hoạt động văn hoá thể thao, hệ thống thiết chế văn hóa cơ sở tại vùng DTTS ở Quảng Ninh còn đóng vai trò khơi dậy niềm tự hào dân tộc, giữ gìn bản sắc văn hóa. Nhờ những không gian này, các CLB văn nghệ, thể thao, đội văn hóa dân gian được duy trì và phát triển sâu rộng.

Với mục tiêu khai thác giá trị văn hóa truyền thống trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng, Quảng Ninh thí điểm xây dựng mô hình “Làng DTTS gắn với phát triển du lịch cộng đồng” tại 4 địa phương: Làng người Tày thôn Bản Cáu (Lục Hồn, Bình Liêu), Làng Sán Chỉ thôn Lục Ngù (Húc Động, Bình Liêu), Làng Dao Thanh Y thôn Pò Hèn (Hải Sơn, Móng Cái), Làng Sán Dìu tại xã Bình Dân (Vân Đồn).

Tại các làng này, hệ thống thiết chế văn hóa không chỉ là nơi hội họp, mà còn là không gian trình diễn lễ hội dân tộc, truyền dạy làn điệu dân ca, dân vũ, ngôn ngữ, nghề truyền thống. Đặc biệt, các địa phương đã hoàn thành quy hoạch chi tiết xây dựng tỷ lệ 1/500, chú trọng cảnh quan phù hợp bản sắc, kết hợp tiêu chí NTM kiểu mẫu. Vai trò chủ thể của người dân được đề cao, vừa gìn giữ văn hóa, vừa trực tiếp cung cấp dịch vụ phục vụ du lịch.

Huyện Vân Đồn là điểm sáng khi vận động người Sán Dìu bảo tồn nghi lễ, trang phục, tiếng nói truyền thống. Huyện Bình Liêu đẩy mạnh tuyên truyền về bản sắc người Tày, hình thành sản phẩm văn hóa du lịch đặc trưng, như Hội Soóng cọ, Lễ hội Mùa vàng, đá bóng nữ người Sán Chỉ… TP Móng Cái hỗ trợ người dân thôn Pò Hèn phát triển dịch vụ lưu trú, ẩm thực, du lịch trải nghiệm trên nền tảng văn hóa Dao Thanh Y.

Tạo nguồn lực nội sinh

Là một trong những địa phương đi đầu trong triển khai Nghị quyết số 06-NQ/TU (ngày 17/5/2021) của Tỉnh ủy "Về phát triển bền vững kinh tế - xã hội gắn với bảo đảm vững chắc quốc phòng - an ninh ở các xã, thôn, bản vùng đồng bào DTTS, miền núi, biên giới, hải đảo giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030", huyện Đầm Hà đã có những bước đi bài bản trong xây dựng hệ thống thiết chế văn hóa từ huyện đến xã, thôn. Đến nay toàn huyện có 100% thôn, bản, khu phố được đầu tư nhà văn hóa với trang thiết bị tương đối đầy đủ; 8/8 xã, thị trấn có sân vận động; các điểm vui chơi, sân thể thao, nhà văn hóa tư nhân… được khai thác hiệu quả.

Một số công trình tiêu biểu của huyện đã và đang được xây dựng, hoàn thiện: Trung tâm Văn hóa - Thể thao xã Quảng An; Trung tâm Văn hóa các dân tộc cấp huyện đạt chuẩn; Sân vận động; Nhà thi đấu; Công viên tượng đài liệt sĩ Hà Quang Vóc; Quảng trường trung tâm huyện... Những thiết chế này không chỉ phục vụ hiện tại mà còn mang ý nghĩa biểu tượng lâu dài, được xây dựng tháng 6/2024 trên khuôn viên gần 30.000m², tổng vốn đầu tư trên 1 tỷ đồng, tạo không gian sinh hoạt văn hóa, vui xuân, tổ chức hoạt động thể thao, góp phần nâng cao đời sống tinh thần, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân.

Huyện đang tích cực huy động xã hội hóa đầu tư thiết chế văn hóa. Hiện có 5 sân bóng đá cỏ nhân tạo, bể bơi phục vụ dạy - học bơi, cùng nhiều sân chơi cộng đồng được tư nhân quản lý hiệu quả. Công tác quy hoạch, rà soát, đề xuất hỗ trợ từ tỉnh để bổ sung thiết chế còn thiếu được chú trọng, đảm bảo đồng bộ.

Bên cạnh xây dựng hạ tầng, các địa phương còn đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục truyền thống, tổ chức phong trào văn nghệ, thể thao dân tộc, phục dựng lễ hội, thành lập câu lạc bộ… tạo môi trường “mỗi người dân là chủ thể sáng tạo và gìn giữ văn hóa”. Đến nay tỉnh có 362 di sản văn hóa phi vật thể; trong đó nhiều lễ hội, nghi lễ được công nhận di sản cấp quốc gia, như: Lễ mừng cơm mới của người Tày; Nghi lễ cấp sắc người Dao Thanh Phán; Hội Đại Phan của dân tộc Sán Dìu; Hội Soóng cọ người Sán Chỉ…

Đặc biệt, di sản Then của người Tày ở Quảng Ninh (cùng 10 tỉnh khác trong nước) đã được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, khẳng định giá trị trường tồn của văn hóa các DTTS Việt Nam trong dòng chảy văn minh nhân loại.

Tỷ lệ người dân tham gia hoạt động tại trung tâm văn hoá thể thao đạt 50%, luyện tập thể thao đạt 40%, cho thấy thiết chế văn hóa đang trở thành “trái tim” kết nối cộng đồng, lan tỏa lối sống tích cực và ý thức giữ gìn bản sắc.

Bằng sự quyết liệt, linh hoạt và sáng tạo trong triển khai Nghị quyết số 06-NQ/TU và các chủ trương lớn của tỉnh, Quảng Ninh đã và đang làm sống dậy một kho tàng văn hóa phong phú nơi vùng cao, vùng đồng bào DTTS. Những thiết chế văn hóa được xây dựng không chỉ là nơi sinh hoạt cộng đồng, mà còn là điểm tựa cho sự phát triển bền vững, văn minh - nơi bản sắc dân tộc được gìn giữ, tiếp nối và tỏa sáng.

Thời gian tới, các địa phương trong tỉnh tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền về vai trò của thiết chế văn hóa; tăng cường kiểm tra, giám sát việc quản lý, sử dụng công trình; phát huy hiệu quả hoạt động các thiết chế văn hóa, thể thao, từng bước hình thành môi trường sống lành mạnh, an toàn, giàu bản sắc cho đồng bào DTTS.

Quảng Ninh đang từng bước xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, làm bệ đỡ tinh thần cho phát triển bền vững vùng đồng bào DTTS trong kỷ nguyên hội nhập và chuyển đổi số.