Mở tiềm năng kết nối di sản Yên Tử

Quần thể Di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc chính thức trở thành Di sản thế giới được UNESCO vinh danh, đóng góp những giá trị độc đáo và bền vững cho di sản văn hoá của nhân loại. Đây không chỉ là cột mốc lịch sử khẳng định những giá trị cao quý của Yên Tử, mà còn mở cơ hội phát triển vươn tầm quốc tế. Đặc biệt, danh hiệu Di sản thế giới được kỳ vọng tạo ra cú huých lớn để du lịch ở Yên Tử nói riêng, du lịch Quảng Ninh nói chung bứt phá.

Hấp dẫn chuỗi sự kiện cuối năm

Mỗi năm, Yên Tử thu hút hàng triệu lượt khách du lịch. Tuy vậy, các hoạt động văn hoá - du lịch tại Yên Tử hiện tập trung chủ yếu vào mùa xuân với lễ hội xuân và hành hương, chiêm bái... Năm nay, lần đầu tiên, phường Yên Tử tổ chức Lễ hội “Yên Tử - Sắc thu Thiền định” (kéo dài trong khoảng 3 tháng, từ tháng 9-12/2025) với chuỗi sự kiện văn hóa, thể thao và du lịch hấp dẫn tại Di tích quốc gia đặc biệt Yên Tử và một số điểm di tích, khu du lịch trên địa bàn phường.

Khai mạc lễ hội tổ chức vào cuối tháng 9, với các chương trình nghệ thuật đặc sắc. Trước đó, từ 15/7 đến đầu tháng 9, sẽ diễn ra các hoạt động chào mừng đại hội Đảng các cấp, sự kiện di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới, bao gồm: Phát động cuộc thi sáng tạo biểu trưng (logo) của phường; Lễ công bố điểm du lịch Khe Song - Thác Bạc, ra mắt sản phẩm số hóa du lịch, tham quan thực tế ảo VR360 khu di tích lịch sử đền chùa Hang Son, hang núi Hổ - hang núi Xếp Bằng gắn với các hoạt động kích cầu du lịch năm 2025; Giải chạy Ultra trail Yên Tử "Khám phá di sản - Lan tỏa tinh hoa".

Từ tháng 9 đến tháng 12 sẽ diễn ra các hoạt động trọng tâm trong dịp lễ hội, bao gồm: Sáng tác nghệ thuật về Yên Tử mùa thu, các cuộc thi ảnh "Mùa thu Yên Tử"; thi, biểu diễn thơ, nhạc về Yên Tử; trưng bày các tác phẩm nghệ thuật về Yên Tử; hội thi làm đèn lồng; rước đèn lồng gắn với Tết Trung thu; chương trình nghệ thuật cổ truyền, dân tộc người Dao Thanh Y; giao lưu lửa trại, rước đèn Trung thu, kết hợp với rước, thả đèn hoa đăng… Đặc biệt, giải chạy "Yên Tử Heritage - Chạm vùng Di sản" dự kiến ngày 15-16/11. Giải chạy thu hút hàng nghìn vận động viên đến tham gia và trải nghiệm các hoạt động tại Yên Tử.

Bên cạnh đó, phường Yên Tử cũng tổ chức các chương trình giới thiệu những nét văn hóa đặc trưng của người Dao Thanh Y phường Yên Tử, như: Giao lưu văn nghệ; biểu diễn tái hiện Lễ cúng đầu năm người Dao Thanh Y; biểu diễn tái hiện một phần Lễ cấp sắc người  Dao Thanh Y - Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia…

Ngoài ra, khách nghỉ dưỡng và khách du lịch cũng được tham gia hàng loạt các chương trình hoạt động độc đáo dưới chân núi Yên Tử, như: Tour trải nghiệm "Bình minh trên đỉnh chùa Đồng", "Hành trình theo dấu chân Phật Hoàng Trần Nhân Tông", chương trình biểu diễn nghệ thuật "Diệu âm Yên Tử sơn", show âm nhạc "Tinh hoa văn hóa Việt"; tour "Huyền thoại Làng Nương"… Cùng với đó, du khách còn được trải nghiệm các dịch vụ: Cưỡi ngựa; bắn cung; tham gia các trò chơi dân gian; tham quan, trải nghiệm chợ quê và ẩm thực chay.

Điều đáng nói là mọi chiến lược khai thác di sản ở Yên Tử không dừng lại ở tổ chức lễ hội hay phục dựng không gian văn hóa, mà còn đi kèm một tư duy đầu tư bài bản, lâu dài. Hơn 3.000 tỷ đồng nguồn vốn xã hội hoá đã được huy động trong hơn một thập kỷ, biến vùng đất vốn chỉ có rừng già và bậc đá cheo leo thành một quần thể du lịch văn hóa - tâm linh hiện đại mà vẫn giữ trọn hồn cốt xưa.

Theo ông Nguyễn Việt Dũng, Giám đốc Sở VH-TT&DL, đơn vị không tiếp cận di sản chỉ như tài nguyên du lịch, mà nhìn nhận đó là nguồn lực văn hóa đặc biệt, vừa có giá trị kinh tế, vừa là trụ cột trong xây dựng bản sắc, niềm tin và phát triển con người. Quảng Ninh đầu tư hạ tầng kết nối vùng di sản theo hướng “mềm hóa”, đảm bảo hài hòa cảnh quan, sinh thái, văn hóa và trải nghiệm. Không phải đô thị hóa di sản, mà là hiện đại hóa việc tiếp cận di sản một cách có trách nhiệm. Tỉnh sẽ phát triển các mô hình kinh tế sáng tạo dựa trên di sản, như du lịch văn hóa - tâm linh tại Yên Tử, sản phẩm OCOP gắn với làng nghề truyền thống, dịch vụ trải nghiệm thiền - Phật giáo Trúc Lâm, giáo dục di sản trong trường học... Đồng thời, thúc đẩy hợp tác công - tư, liên kết vùng và quốc tế trong bảo tồn, khai thác di sản theo tiêu chuẩn UNESCO, với sự tham gia chủ động của cộng đồng địa phương.

Sống trong di sản và bảo vệ di sản

Những di sản được UNESCO vinh danh mở ra các cơ hội phát triển về du lịch, dịch vụ, văn hóa, góp phần thu hút dòng khách du lịch chất lượng cao và mở ra khả năng hợp tác quốc tế về đầu tư, nghiên cứu, giáo dục và bảo tồn. Từ những tiềm năng đó, Quảng Ninh xác định phát triển “kinh tế di sản” là hướng đi chiến lược trong phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Trong đó, tỉnh đã tổ chức xây dựng cơ chế chính sách để bảo đảm sự cân bằng, hài hòa giữa bảo tồn di sản với phát triển sinh kế cho người dân, xây dựng cộng đồng trở thành trung tâm trong việc bảo vệ di sản để “sống trong di sản, bảo vệ di sản và hưởng lợi từ di sản” theo phương châm của ngành du lịch Việt Nam. Đồng thời, thực hiện giải pháp, nâng cao tinh thần trách nhiệm, cam kết thực hiện tốt quy định trong công tác quản lý, phát huy giá trị di sản, đặc biệt là trong quần thể di sản được UNESCO công nhận.

Ông Lê Tiến Dũng, Trưởng Ban Quản lý Di tích và danh thắng Quảng Ninh, cho biết: Đơn vị đã xây dựng kế hoạch hoạt động bảo tồn, trong đó các hoạt động trùng tu đều phải tuân thủ nghiêm các quy định của pháp luật và ý kiến của các nhà chuyên môn. Cùng với đó là việc hỗ trợ về bảo vệ hệ sinh thái, cảnh quan gắn liền với việc giữ gìn, phát huy giá trị của di sản một cách xứng tầm. Đơn vị còn ứng dụng công nghệ số trong hoạt động quản lý và phục vụ cho du khách, mong muốn rằng khi đến với các khu di tích, du khách không chỉ thấy chùa đền am tháp, thấy rừng núi mà còn cảm nhận được tinh thần của Thiền phái Trúc Lâm, thấy được hơi thở văn hóa sống động trong từng bước chân.

Di sản thế giới là vinh dự to lớn, nhưng cũng là trách nhiệm nặng nề. Đặc biệt, trong bối cảnh sau thực hiện hợp nhất các tỉnh và triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp cũng đòi hỏi các ngành chức năng phải nhanh chóng hoàn thiện bộ máy quản lý, từ cơ quan quản lý di tích tới các cơ chế phối hợp, điều phối từ trung ương và giữa các địa phương. Hiện tỉnh đang hoàn thiện quy hoạch tổng thể cho toàn bộ quần thể di sản, xây dựng không gian số hoá liên kết cả quần thể, “thổi hồn” Trúc Lâm vào các sản phẩm văn hoá mới với sự tham gia của chính người dân địa phương. 

Trước đó, ngày 8/11/2024, UBND tỉnh Quảng Ninh và UBND tỉnh Bắc Giang (nay là tỉnh Bắc Ninh), UBND tỉnh Hải Dương (nay là TP Hải Phòng) đã thống nhất ký ban hành Kế hoạch số 09/KHPH-QN-BG-HD. Thời gian tới, UBND 3 tỉnh, thành phố tiếp tục chỉ đạo các cơ quan chức năng rà soát, hoàn thiện kế hoạch quản lý Di sản Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc trình các cơ quan có thẩm quyền xem xét, phê duyệt ban hành chính thức, đảm bảo theo quy định pháp luật Di sản Văn hóa của Việt Nam, Công ước Di sản Thế giới năm 1972 và các Điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia ký kết.

Quảng Ninh luôn nhất quán quan điểm phát triển di sản phải đi kèm bảo tồn. Mọi hoạt động tu bổ, tôn tạo phát huy giá trị di sản trong vùng lõi và vùng đệm của di sản đều được thẩm định kỹ lưỡng, đảm bảo theo quy định của pháp luật về Di sản văn hóa và Công ước quốc tế 1972 về bảo vệ Di sản thế giới.

Ngoài ra, tỉnh Quảng Ninh tập trung nâng cao nhận thức cộng đồng, nhất là người dân sống trong vùng di sản; đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục di sản trong trường học, cộng đồng phật tử, người làm du lịch, và xem họ là “người giữ hồn di sản”. Việc bảo vệ và phát huy Di sản thế giới không chỉ là trách nhiệm của một ngành, một địa phương, mà là trách nhiệm của cả vùng, của quốc gia, của thế hệ hôm nay và mai sau.

Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long cùng Quần thể di tích, danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc là một niềm vinh dự lớn, đồng thời cũng là một cơ hội chiến lược để phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Việc sở hữu 2 Di sản thế giới của Quảng Ninh vừa làm sâu sắc các giá trị văn hóa lịch sử, vừa bổ sung cho nhau. Một di sản thiên nhiên, một di sản văn hóa tạo nên cấu trúc phát triển cân bằng giữa “tự nhiên và con người”. Đây là 2 di sản mang giá trị nổi bật toàn cầu, giúp Quảng Ninh khẳng định, củng cố vị thế trên bản đồ du lịch văn hóa và thiên nhiên quốc tế. Thông qua đó, không chỉ vinh danh một vùng đất, mà còn là nguồn lực “mềm” để truyền cảm hứng, khơi dậy niềm tự hào, trách nhiệm và hành động chung của toàn xã hội trong gìn giữ bản sắc văn hóa, tạo sự bền vững cho tương lai.