Lý do xuất khẩu rau quả sụt giảm mạnh

Ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit) - cho biết: Trong 5 tháng đầu năm, xuất khẩu rau quả có sự sụt giảm mạnh so với cùng kỳ năm ngoái là do chịu tác động kép từ thị trường. Sự sụt giảm này kéo theo lo ngại về khả năng đạt mục tiêu xuất khẩu cả năm.

Tác động kép “kéo chân” xuất khẩu

Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, kim ngạch xuất khẩu rau quả tháng 5 ước đạt 550 triệu USD, đưa tổng kim ngạch 5 tháng đầu năm lên 2,24 tỷ USD - giảm 16% so với cùng kỳ năm 2024. Đây là mức sụt giảm đáng báo động nếu xét đến tốc độ tăng trưởng ấn tượng của ngành trong năm ngoái.

Ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng Thư ký Vinafruit - cho biết, xuất khẩu rau quả từ đầu năm đến nay sụt giảm mạnh so với năm ngoái là do chịu tác động kép từ thị trường. Thứ nhất là tác động từ thị trường Trung Quốc, vốn chiếm đến 46,1% tổng kim ngạch xuất khẩu, đang gia tăng các biện pháp kỹ thuật và kiểm soát chất lượng trên rau quả. Thứ hai là chịu tác động từ chính sách thuế của Mỹ.

“Vấn đề lớn là xuất khẩu sầu riêng - một trong những mặt hàng chủ lực - đang gặp khó tại thị trường Trung Quốc. Thêm vào đó, chính sách thuế của Mỹ tạo hiệu ứng tác động lan rộng không chỉ tới Việt Nam mà còn ảnh hưởng đến các thị trường và đối thủ cạnh tranh của chúng ta,” ông Nguyên nói.

Mặc dù xuất khẩu sang Mỹ trong 4 tháng đầu năm tăng tới 66%, đây vẫn là thị trường có tỷ trọng thấp (9,1%). Trong khi đó, xuất khẩu sang Trung Quốc - thị trường lớn nhất - lại giảm tới 32,8%. Tại Hàn Quốc, kim ngạch cũng giảm 5,2%. Trong số 15 thị trường xuất khẩu chính, chỉ có Hồng Kông (Trung Quốc) ghi nhận mức tăng mạnh gấp 2 lần.

Trái ngược với xu hướng giảm ở xuất khẩu, nhập khẩu rau quả lại tăng mạnh. Tháng 5, kim ngạch nhập khẩu đạt gần 195 triệu USD, tăng 10,8% so với cùng kỳ năm ngoái. Tính chung 5 tháng đầu năm, Việt Nam nhập khẩu gần 987 triệu USD rau quả, tăng tới 21,7%.

Sầu riêng lao dốc, ngành rau quả mất đà

Trong các mặt hàng rau quả, sầu riêng là loại “trái cây vua” gây nhiều chú ý nhất. Vốn từng tạo nên "cơn sốt" xuất khẩu trong năm 2023, sầu riêng năm nay lại sụt giảm nghiêm trọng vì hàng loạt rào cản từ Trung Quốc. Cụ thể, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng trong 4 tháng đầu năm chỉ đạt 183 triệu USD, giảm gần 61% so với cùng kỳ. Riêng tại Trung Quốc - thị trường tiêu thụ chính - kim ngạch sầu riêng sụt giảm tới 76%, chỉ đạt 106 triệu USD.

Lý do chính là Trung Quốc thắt chặt quy định nhập khẩu, kiểm soát chặt sầu riêng có chứa Cadimi và chất vàng O. Nhiều lô hàng sầu riêng của Việt Nam đã bị phát hiện chứa các chất này, khiến phía Trung Quốc trả về, làm gián đoạn xuất khẩu.

Hiện nay, Việt Nam đã tiến hành đàm phán để tăng cường thông quan sầu riêng, Trung quốc đã phê duyệt thêm gần 1000 mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói cho Việt Nam. Nhưng ông Nguyên cho rằng: “Chất lượng sầu riêng Việt Nam vẫn chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu của Trung Quốc, khiến một số lô hàng vẫn bị trả về. Tình trạng không ổn định trong chất lượng khiến sầu riêng chưa thể phục hồi xuất khẩu như kỳ vọng. Điều này đặt ra vấn đề cần tăng cường kiểm soát chất lượng sầu riêng tại các vùng trồng."

Không chỉ sầu riêng, các mặt hàng trái cây khác cũng ghi nhận mức giảm đáng kể: Thanh long giảm 7,3%, mít tươi giảm 25%, mít chế biến giảm hơn 20%. Những con số này phản ánh rõ khó khăn của toàn ngành trong giai đoạn đầu năm.

Tuy nhiên, vẫn có một số điểm sáng. Xoài tăng trưởng hơn 13%, dừa tăng gần 20%, đặc biệt dừa chế biến tăng tới 71,3%. Chuối - mặt hàng xuất khẩu ổn định - tiếp tục duy trì thị phần tốt tại các thị trường lớn. Những mặt hàng này phần nào giúp ngành rau quả níu giữ đà tăng trưởng trong bối cảnh khó khăn.

Ông Nguyên nhận định rằng triển vọng cả năm hiện rất khó đoán định. “Mục tiêu xuất khẩu 8 tỷ USD nhiều khả năng sẽ không đạt được. Ngay cả mục tiêu năm ngoái là 7,1 tỷ USD cũng khó hoàn thành nếu không có đột biến trong 6 tháng cuối năm,” ông nói.

Ngành rau quả hiện vẫn đang theo dõi sát tình hình quốc tế, đặc biệt là động thái chính sách thuế của Mỹ và các tín hiệu điều chỉnh từ Trung Quốc. “Phải chờ đến tháng 7 mới có thể đánh giá chính xác hơn về triển vọng xuất khẩu năm 2025,” ông Nguyên nhấn mạnh.

Dù đang đối mặt với nhiều thách thức, ngành rau quả Việt Nam vẫn còn dư địa phục hồi nếu có những điều chỉnh chính sách phù hợp, tăng cường kiểm soát chất lượng và tận dụng tốt các thị trường tiềm năng. Tuy nhiên, bài toán dài hạn vẫn là làm thế nào để giảm phụ thuộc vào một số thị trường lớn và xây dựng chuỗi giá trị bền vững hơn cho nông sản Việt.