Để sân khấu xẩm "giữ lửa" trong thời hiện đại

Giữa nhịp sống hiện đại đầy áp lực, hát xẩm và các loại hình nghệ thuật truyền thống đang được khơi dậy, thổi luồng sinh khí mới, mở hướng mới phục hồi và phát triển bền vững.

Tháng 10/2024, tại Bảo tàng Quảng Ninh, những làn điệu xẩm vang lên mộc mạc, ngân nga, mang theo hơi thở của một di sản đang hồi sinh. Đây là hoạt động thí điểm do CLB Xẩm phối hợp với CLB Du lịch cộng đồng và Bảo tàng Quảng Ninh tổ chức, có sự phối hợp của Hiệp hội Du lịch tỉnh, Trung tâm Xúc tiến Văn hóa phi vật thể Việt Nam cùng nhiều nghệ nhân, doanh nghiệp lữ hành và giảng viên Trường Đại học Hạ Long.

Trên sân khấu nhỏ, Đào Bạch Linh - truyền nhân của nghệ sĩ xẩm Hà Thị Cầu - nghệ nhân Hải Phòng, không chỉ trình diễn những làn điệu xẩm cổ mà còn kể câu chuyện về giá trị của loại hình nghệ thuật này. Du khách hào hứng thử gõ mõ, giữ nhịp phách, lắng nghe từng câu hát vừa trào lộng vừa thấm đẫm nhân văn. Ông Nguyễn Quyết Tiến, Giám đốc Bảo tàng tỉnh cho rằng, chính những buổi giao lưu như thế đã tạo nên một “điểm hẹn văn hóa” mới mẻ, độc đáo, thu hút thêm nhiều du khách tìm đến Bảo tàng.

Dù mới chỉ tổ chức vài buổi, hoạt động này đã nhận được sự hưởng ứng nồng nhiệt. Nhiều ý tưởng mở rộng được đưa ra như: Đào tạo thêm người yêu thích, nâng cao kỹ năng để họ có thể cùng giao lưu, biểu diễn; kết nối với sản phẩm du lịch “Phiên chợ ký ức xưa” sáng đi chợ, chiều về bảo tàng nghe xẩm; tích hợp thêm hát then, soóng cọ để làm phong phú chương trình.

Không dừng lại ở Bảo tàng, tháng 6/2025, tại Hội quán Bervely Hills (đồi Đức Dương, phường Bãi Cháy), CLB Xẩm và CLB Du lịch cộng đồng tiếp tục triển khai các lớp truyền dạy cho nghệ sĩ, người đam mê, thành viên công ty lữ hành. Sau hơn 10 buổi, khoảng 60-70 lượt học viên đã tham gia. Đây chính là lực lượng “đại sứ” văn hóa, sẵn sàng mang xẩm đến gần hơn với du khách qua các tour, tuyến.

Theo đó, các tiết mục xẩm cùng nhiều loại hình nghệ thuật dân gian sẽ được đưa vào “Phiên chợ vùng cao” do Công ty Đức Dương chủ trì tại khu đô thị Đức Dương. Trong không gian phố đi bộ và khu chợ giàu màu sắc văn hóa, du khách sẽ vừa thưởng thức, vừa giao lưu, vừa trải nghiệm trực tiếp. Đây không chỉ là sản phẩm giải trí mà còn là cách tri ân du khách, tạo không khí sôi động và bản sắc cho khu vực du lịch trọng điểm.

Từ những buổi giao lưu, lớp học thử, đến các không gian biểu diễn phục vụ du khách, xẩm đang từng bước trở thành một trải nghiệm du lịch độc đáo. Hoạt động này phù hợp với xu hướng du lịch trải nghiệm khi du khách muốn không chỉ “xem” mà còn “chạm” và “sống” trong không gian văn hóa bản địa.

Tuy nhiên, để sân khấu xẩm “sống khỏe” trong đời sống hiện đại, vẫn còn nhiều thách thức. Việc thuê nghệ sĩ chuyên nghiệp biểu diễn thường xuyên đòi hỏi kinh phí lớn, trong khi vé vào Bảo tàng Quảng Ninh đã bao gồm dịch vụ tham quan, khó tách riêng phí xem biểu diễn. Việc duy trì CLB hay đoàn biểu diễn cũng cần nguồn lực ổn định để trang trải cho luyện tập, trang phục, nhạc cụ. Hơn nữa, xẩm cũng là loại hình nghệ thuật "kén" khách.

Để giải quyết, các chuyên gia cho rằng cần song song nhiều giải pháp như: Đa dạng hóa nguồn thu (kết hợp bán vé chương trình đặc biệt, dịch vụ ẩm thực, lưu niệm); đào tạo lớp trẻ kế cận; tích hợp xẩm vào tour tuyến cố định gắn với sản phẩm du lịch đặc thù như “Phiên chợ ký ức xưa”, “Phiên chợ vùng cao”, phố đi bộ Đức Dương. Đồng thời, tận dụng nền tảng số để quảng bá, đưa xẩm lên các kênh mạng xã hội, nền tảng du lịch trực tuyến bằng nhiều ngôn ngữ.

Quan trọng hơn cả là giữ được “hồn cốt” của xẩm ngay cả khi đưa vào môi trường du lịch. Khi được giới thiệu đúng cách, xẩm không chỉ là di sản để bảo tồn mà còn là “điểm nhấn mềm” làm nên khác biệt cho du lịch Quảng Ninh. Từ những bước khởi đầu ở Bảo tàng tỉnh đến dự án mở rộng tại Đức Dương, câu chuyện về sân khấu xẩm cho thấy một hướng đi đáng kỳ vọng: Bảo tồn di sản không chỉ nằm ở lưu giữ ký ức, mà ở việc đưa nó sống trong đời sống hôm nay, hòa vào nhịp thở của du lịch và cộng đồng. Khi đó, tiếng xẩm sẽ không chỉ còn vang vọng từ ký ức, mà sẽ ngân lên trong lòng mỗi du khách khi tới Quảng Ninh.