Tiền đề xây dựng bộ sách giáo khoa thống nhất

Sau năm năm triển khai, tuy chưa thực hiện trọn đủ một lứa học sinh được học toàn bộ Chương trình giáo dục phổ thông 2018 từ lớp 1 - lớp 12, nhưng đã có lứa học sinh đã học đủ các lớp cho cả ba cấp học là tiểu học, THCS và THPT.

Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về "Đột phá phát triển giáo dục và đào tạo" đã chỉ rõ: "Rà soát, đánh giá việc triển khai thực hiện chương trình giáo dục phổ thông; bảo đảm cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc, phấn đấu tới năm 2030 cung cấp miễn phí SGK cho tất cả học sinh".

Chỉ đạo này khẳng định rằng, để có bộ sách giáo khoa thống nhất, trước hết cần một chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) chặt chẽ, rõ ràng, khoa học và khả thi.

Những kết quả bước đầu của chương trình GDPT

Có thể nhận diện thấy chương trình giáo dục phổ thông mới đã mang lại nhiều điểm sáng. Việc chuyển từ mục tiêu truyền thụ kiến thức sang phát triển phẩm chất và năng lực học sinh được đánh giá là bước tiến quan trọng mà các năng lực giao tiếp, năng tự tự chủ, tự học… dễ dàng nhận ra sự thay đổi vượt bậc của học sinh khi triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới ở mọi vùng miền và đặc biệt với các vùng sâu vùng xa.

Học sinh có cơ hội lựa chọn môn học theo sở thích, định hướng nghề nghiệp; nhiều môn học mới như tin học, hoạt động trải nghiệm - hướng nghiệp, nội dung giáo dục địa phương giúp kết nối kiến thức với thực tiễn.

Cách tiếp cận này không chỉ thay đổi phương pháp dạy học mà còn khuyến khích học sinh tự học, tự giải quyết vấn đề, gắn tri thức với thực tiễn. Xã hội nhìn nhận tích cực các đổi mới này, cho thấy bước đi cải cách là cần thiết và đúng hướng.

Hạn chế và tồn tại cần điều chỉnh

Bên cạnh ưu điểm, chương trình giáo dục phổ thông vẫn còn một số tồn tại. Trong đó lớn nhất là hệ thống yêu cầu cần đạt còn chung chung, thiếu mức độ cụ thể. Khi chuẩn đầu ra chỉ dừng ở mức khái quát, các tác giả sách giáo khoa diễn giải khác nhau, dẫn tới chênh lệch độ khó dễ giữa các bộ sách.

Điều này khiến giáo viên lúng túng trong việc xác định trọng tâm giảng dạy và tạo áp lực bất bình đẳng cho học sinh và phụ huynh. Kỳ thi tốt nghiệp THPT vừa qua là minh chứng điển hình.

Nhiều ý kiến từ giáo viên, học sinh và chuyên gia cho rằng đề thi một số môn vượt quá phạm vi yêu cầu cần đạt, trong khi cơ quan quản lý vẫn khẳng định đề thi bám sát chương trình. Sự khác biệt này cho thấy khi yêu cầu cần đạt chưa rõ ràng sẽ phát sinh tranh luận và giảm niềm tin xã hội vào tính công bằng của thi cử.

Đặc biệt hơn cả là rất khó khăn trong công tác thẩm định sách giáo khoa, bởi lẽ chương trình giáo dục phổ thông chưa thật sự rõ ràng về yêu cầu cần đạt cũng ảnh hưởng đến khâu thẩm định sách.

Đây là minh chứng rằng khi chương trình chưa chặt chẽ, việc thẩm định sách khó đảm bảo khách quan và chất lượng. Sách giáo khoa là công cụ trực tiếp hiện thực hóa chương trình, là tài liệu học tập chính thức của học sinh. Nếu sách không đồng bộ với chương trình sẽ ảnh hưởng đến việc dạy học, kiểm tra và thi cử, đồng thời tạo ra áp lực và lúng túng cho giáo viên, học sinh và phụ huynh.

Hoàn thiện chương trình giáo dục phổ thông: Cần khoa học và thực tiễn

Để hoàn thiện chương trình giáo dục phổ thông cần chuẩn hóa yêu cầu cần đạt, cụ thể hóa mức độ năng lực cho tường minh và phù hợp, điều chỉnh khối lượng và cấu trúc nội dung, đảm bảo cân đối giữa các môn học và liên thông giữa các cấp học.

Chương trình cũng cần được đánh giá tính khả thi, đặc biệt trong điều kiện cơ sở vật chất và đội ngũ giáo viên ở vùng khó khăn.

Rà soát chương trình không thể do một phía quyết định mà cần sự tham gia của giáo viên, học sinh, phụ huynh, chuyên gia giáo dục, cán bộ quản lý và tác giả sách.

Giáo viên phản ánh tính khả thi, học sinh phản ánh trải nghiệm học tập, phụ huynh quan sát áp lực học tập và chi phí, chuyên gia cung cấp cơ sở khoa học, cán bộ quản lý góp tiếng nói thực tiễn. Sự tham gia đa chiều giúp chương trình vừa bảo đảm khoa học vừa phù hợp thực tiễn.

Cần chuẩn hóa ngôn ngữ yêu cầu cần đạt, lấy ý kiến diện rộng từ các chủ thể tham gia, công khai kết quả để xã hội phản biện. Đồng thời tổ chức bồi dưỡng giáo viên để sẵn sàng triển khai chương trình đã chỉnh lý, giúp chương trình ổn định, khả thi, làm nền tảng vững chắc cho việc phát triển SGK đồng bộ.

Để có bộ sách từ năm học 2026-2027

Sau khi chương trình giáo dục phổ thông được rà soát và chỉnh lý, bước tiếp theo là xây dựng bộ sách giáo khoa thống nhất. Trên cơ sở đánh giá các bộ sách hiện đã được phê duyệt và đưa vào sử dụng trong các năm học qua, xác định ưu điểm, điểm phù hợp và những điểm cần tinh chỉnh, các cuốn sách xuất sắc sẽ được kết hợp, điều chỉnh, loại bỏ trùng lặp và lạc hậu để hình thành bộ sách thống nhất.

Ngoài ra cần có những khảo sát đánh giá các đối tượng liên quan đến việc sử dụng bộ sách trong quá trình dạy và học như một lần thí điểm thực hiện sách giáo khoa đó để nâng cao tính phù hợp với thực tiễn trong quá trình triển khai.

Bộ sách thống nhất là nền tảng chuẩn, bảo đảm tính chuẩn mực, đồng bộ, công bằng và hiệu quả, giúp học sinh ở mọi vùng miền có cùng điều kiện tiếp cận kiến thức và nâng cao chất lượng giáo dục.

Đồng thời vẫn có thể tồn tại các bộ sách giáo khoa còn lại để giúp học sinh và giáo viên tham khảo bổ trợ phù hợp với đặc thù vùng miền hoặc nhu cầu học tập riêng của học sinh và giáo viên. Việc này không phá vỡ triết lý, mục tiêu của chương trình mà còn giúp học sinh học tập linh hoạt, phát huy sáng tạo và gắn kết tri thức với thực tiễn cuộc sống.

Quá trình xây dựng bộ sách thống nhất vẫn cần sự tham gia của tác giả, giáo viên, chuyên gia giáo dục và nhà xuất bản đã từng tham gia các công đoạn để phê duyệt SGK trong thời gian qua, đồng thời bảo đảm sách đồng bộ với chương trình, phương pháp dạy học và kỳ thi chuẩn hóa theo định hướng mà lãnh đạo Bộ Giáo dục và đào tạo đã thông tin.