Sửa thuế thu nhập cá nhân: Bộ Tài chính cần lắng nghe nhiều hơn

Câu chuyện giảm trừ gia cảnh khi tính thuế thu nhập cá nhân một lần nữa lại nóng lên khi có tới 16 bộ và địa phương đồng loạt đề nghị nâng mức giảm trừ gia cảnh lên gấp rưỡi so với hiện nay với lý do mức giảm trừ gia cảnh đã quá lạc hậu.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, nhiều chuyên gia cho rằng việc dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân thay thế sẽ được Quốc hội thảo luận vào kỳ họp tháng 10-2025, thông qua vào kỳ họp tháng 5-2026, có thể áp dụng từ năm 2027 là quá lâu. Bởi từ năm 2020 đến hết năm 2024, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) đã tăng gần 16% và sẽ đạt mức 20% vào cuối năm 2025. Nếu phải chờ đến năm 2027 mới điều chỉnh, nhiều người làm công ăn lương đang phải còng lưng gánh thuế, dù thu nhập không đủ trang trải cuộc sống.

Ngán ngẩm khoản "khoán" giảm trừ gia cảnh

Chị Nguyên (quận Gò Vấp, TP.HCM) cho hay thu nhập của gia đình chị mỗi tháng vào khoảng 30 triệu đồng nhưng không dư ra được đồng nào vì giá cả liên tục leo thang trong thời gian qua. Mức giảm trừ cho con chị là 4,4 triệu đồng/tháng nhưng riêng tiền học hằng tháng cho mỗi bé khoảng 5 triệu đồng, chưa tính các chi phí khác như ăn uống, mua sắm dụng cụ học tập, giải trí cuối tuần.

Chính vì không dư ra nên cứ mỗi khi đến đầu năm học là gia đình vô cùng áp lực, phải "giật gấu vá vai" vì hàng loạt khoản chi phí như mua sắm đồng phục, tiền cơ sở vật chất đầu năm, quỹ phụ huynh, quỹ lớp... Những khoản chi đó dù rất chính đáng không được tính giảm trừ mà cơ quan thuế "khoán" chung trong khoản 4,4 triệu đồng/tháng.

"Chưa kể chúng tôi vẫn đi thuê nhà mỗi tháng là 7 triệu đồng nhưng cũng không được kê khai để giảm trừ. Nhiều tháng không dư ra đồng nào, thậm chí phải vay tạm vài triệu đồng trang trải nhưng tôi vẫn phải còng lưng nộp thuế", chị Nguyên nói.

Nhiều người nộp thuế lại càng lo khi gần đây chi phí cho cuộc sống lại đắt đỏ thêm. Chị Thúy (quận 12) cho hay sau Tết trở lại TP.HCM đã khá bất ngờ khi đụng mặt hàng nào cũng thấy giá cả nhích lên. Tô phở gần nhà từ 30.000 đồng đã lên 35.000 đồng, ổ bánh mì cũng từ 20.000 đồng lên 22.000 đồng, gói xôi từ 12.000 đồng lên 15.000 đồng...

"Không chỉ ở TP.HCM, Tết vừa qua về quê chồng ở Bình Dương tôi cũng chóng mặt vì giá cả đã thiết lập mặt bằng giá mới từ bao giờ. Trong khi lương không tăng suốt mấy năm qua, thậm chí còn giảm và mức giảm trừ gia cảnh khi tính thuế thu nhập cá nhân vẫn giữ nguyên khiến người làm công ăn lương như tôi rất đau đầu khi tính toán chi phí cho cuộc sống", chị Thúy bức xúc và đề nghị cần sớm điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh cũng như kéo giãn bậc thuế để người làm công ăn lương dễ thở hơn.

Theo báo cáo tổng kết, đánh giá 10 năm thực hiện Luật Thuế thu nhập cá nhân của Bộ Tài chính, tỉ trọng số thu từ thuế thu nhập cá nhân trong tổng thu ngân sách đã liên tục tăng từ mức 5,33% năm 2011 lên hơn 9% năm 2023, trở thành sắc thuế tạo ra nguồn thu cho ngân sách nhà nước đứng thứ ba trong hệ thống thuế, chỉ sau thuế VAT và thuế thu nhập doanh nghiệp.

Theo luật sư Trần Xoa - giám đốc Công ty luật Minh Đăng Quang, số thu từ tiền công, tiền lương chiếm đến 60 - 70% trong tổng số thu của thuế thu nhập cá nhân và đây là nguồn thu quan trọng nhất trong 10 loại thu nhập chịu thuế. "Do vậy dễ hiểu vì sao suốt thời gian qua người làm công ăn lương kêu rất nhiều nhưng đến nay Bộ Tài chính vẫn viện nhiều lý do để trì hoãn việc điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh nhằm giảm bớt gánh nặng cho người nộp thuế", ông Xoa nói.

Biểu thuế lũy tiến tạo gánh nặng về thuế

Một nội dung quan trọng được Bộ Tài chính định hướng sửa đổi là sẽ giảm số bậc thuế trong biểu thuế lũy tiến từng phần xuống dưới bảy bậc so với hiện nay nhằm giảm gánh nặng về thuế đối với người có thu nhập từ tiền công, tiền lương. Trong thực tế, nhiều nước cũng giảm số bậc thuế như Indonesia và Philippines giảm còn năm bậc với các mức thuế suất từ 5-35%. Malaysia cũng giảm từ 11 bậc xuống còn chín bậc từ năm 2024...

Theo bà Huyền Nguyễn - phó tổng giám đốc Công ty CP tư vấn EY Việt Nam, nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới duy trì số bậc thuế thấp như Hong Kong, Úc, Indonesia đều có năm bậc. Do đó để giảm gánh nặng cho người nộp thuế cá nhân có thu nhập từ tiền công, tiền lương, ngoài việc nâng mức giảm trừ gia cảnh và giảm số bậc thuế, luật thuế sửa đổi cần xem xét nâng phần thu nhập tính thuế ở các bậc.

"Bởi so sánh với các nước có thu nhập bình quân đầu người tương đương Việt Nam và cùng áp mức thuế suất cao nhất là 35%, ngưỡng thu nhập chịu thuế ở mức thuế suất 35% tại Việt Nam là tương đối thấp. Philippines, Indonesia có mức thuế suất cao nhất cũng là 35% nhưng Indonesia áp dụng với mức thu nhập 5 tỉ rupiah/năm (khoảng 667 triệu đồng/tháng), còn Philippines là 8 triệu peso/năm (khoảng 288 triệu đồng/tháng).

"Trong khi đó ở Việt Nam, phần thu nhập tính thuế chịu thuế suất 35% là trên 80 triệu đồng/tháng trở lên, được áp dụng suốt từ 15 năm nay", bà Huyền Nguyễn nói và cho biết theo thông tin từ Ngân hàng Thế giới, thu nhập bình quân của Việt Nam năm 2009 đạt khoảng 1.120 USD. Đến năm 2023, thu nhập bình quân của Việt Nam đạt khoảng 4.346 USD. Như vậy, từ năm 2009-2023, thu nhập bình quân của Việt Nam đã tăng hơn 3,73 lần.

Thu nhập bình quân tăng lên, số lượng người nộp thuế cũng như số thuế thu nhập cá nhân tăng nhanh đáng kể. Bằng chứng là số thu thuế thu nhập cá nhân tăng rất nhanh. Theo số liệu của Bộ Tài chính, năm 2011 đạt 38.469 tỉ đồng, đến năm 2024 tăng lên 189.000 tỉ đồng.

Do đó, trong góp ý cho biểu thuế lũy tiến từng phần để sửa luật này, Cục Thuế tỉnh Thái Nguyên đề nghị giảm thuế suất đối với nhóm đối tượng nộp thuế ở ba bậc đầu tiên nhằm giảm gánh nặng cho người nộp thuế. Vì thực tế những người nộp thuế ở bậc thuế 1, 2 và 3 có thu nhập chỉ ở mức đủ để trang trải cuộc sống nhưng thời gian qua vẫn phải gánh thêm khoản thuế thu nhập cá nhân.

Không thể chờ đến 2027 mới điều chỉnh giảm trừ gia cảnh

Trao đổi với Tuổi Trẻ, nhiều chuyên gia cho rằng việc dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân thay thế sẽ được Quốc hội thảo luận vào kỳ họp tháng 10-2025, thông qua vào kỳ họp tháng 5-2026, có thể áp dụng từ năm 2027 là quá lâu. Theo ông Nguyễn Ngọc Tú - chuyên gia về thuế, với lộ trình này từ nay đến 2027 người nộp thuế tiếp tục mòn mỏi chờ đợi.

Trong khi đó, từ năm 2020 đến hết năm 2024, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) đã tăng gần 16%. Và với mức tăng CPI dự kiến trong năm nay, khả năng CPI sẽ chạm ngưỡng 20% là hoàn toàn có thể xảy ra. "Do đó không thể để người nộp thuế chờ đợi thêm nữa. Bộ Tài chính nên sớm báo cáo Chính phủ để sớm trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề xuất nâng mức giảm trừ gia cảnh cho phù hợp", ông Tú đề xuất.

Trong khi đó, dù đánh giá cao định hướng sửa đổi của Bộ Tài chính là sẽ cho phép cá nhân có thể được trừ một số chi phí thiết yếu như học hành, khám chữa bệnh... trước khi tính thuế thu nhập cá nhân, nhưng bà Huyền Nguyễn cho rằng mức giảm trừ gia cảnh nên được xem xét điều chỉnh hằng năm hoặc ít nhất 2-3 năm một lần theo mức tăng lương cơ sở.

"Ngoài ra cũng có thể xem xét điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh theo mức tăng lương tối thiểu vùng hoặc mức tăng CPI, thay vì đợi đến khi CPI tăng trên 20% như quy định hiện hành. Ví dụ mức tăng lương tối thiểu vùng từ ngày 1-7-2024 là 6%, mức tăng giảm trừ gia cảnh cũng sẽ là 6%", bà Huyền Nguyễn gợi ý.

Luật sư Trần Xoa cũng cho rằng hai vấn đề mấu chốt trong điều chỉnh Luật Thuế thu nhập cá nhân với người làm công ăn lương là điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh và biểu thuế lũy tiến từng phần. Theo ông Xoa, khi xây dựng Luật Thuế thu nhập cá nhân vào năm 2005-2006, tốc độ tăng CPI hằng năm lên đến hai con số. Do vậy nhiều ý kiến đề nghị quy định CPI tăng 20% sẽ tăng mức giảm trừ gia cảnh vì dự phòng là sau khoảng hai năm CPI sẽ đạt mức tăng như vậy.

Nhưng trên thực tế những năm vừa qua phải mất đến 5-6 năm thì CPI mới đạt mức tăng 20%, sau đó cần thêm 1-2 năm nữa cho các thủ tục đề xuất, điều chỉnh, do vậy mức giảm trừ gia cảnh đã lạc hậu ngay từ khi chưa áp dụng. Chưa kể rổ CPI gồm hơn 700 mặt hàng nhưng trong đó chỉ có 20 - 30 mặt hàng thiết yếu nên sẽ không phù hợp để áp dụng làm căn cứ nhằm điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh.

"Do vậy thay vì đưa ra một mức cố định thì nên nghiên cứu cách tính cũng như đưa ra căn cứ điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh sao cho phù hợp, dễ thực hiện, tránh thiệt thòi cho người nộp thuế cũng như tránh rơi vào vết xe đổ hiện nay. Tương tự như vậy khi điều chỉnh biểu thuế lũy tiến từng phần", ông Xoa kiến nghị.