Phát triển HTX: Cần cả số lượng và chất lượng

Quảng Ninh là một trong những địa phương có số lượng hợp tác xã (HTX) tăng nhanh nhất cả nước. Chỉ trong năm 2024, toàn tỉnh thành lập mới 240 HTX, nâng tổng số lên 1.087 đơn vị. Tuy nhiên, con số ấy lại chưa phản ánh đúng “chất” khi chỉ khoảng 32% HTX hoạt động sản xuất kinh doanh tốt, còn lại là hoạt động ở mức trung bình hoặc yếu, thậm chí gần 400 HTX đang ngừng hoạt động, chờ giải thể, hoặc chưa vận hành thực chất.

Nhiều nhưng chưa mạnh

Câu chuyện của HTX Rau hoa Đồng Chè (phường Hoành Bồ) là một ví dụ điển hình. Thành lập hơn 15 năm, HTX này góp phần tạo nên thương hiệu cho vùng hoa, rau Đồng Chè. Tuy nhiên, sau ngần ấy thời gian, HTX vẫn chưa có trụ sở làm việc riêng, chưa có liên kết sản xuất, không tổ chức bao tiêu sản phẩm hay dịch vụ hậu cần cho xã viên. Nhà nước từng hỗ trợ làm đường nội đồng, xây nhà lưới, cung cấp cây giống… nhưng tất cả mới chỉ dừng lại ở kỳ vọng, chưa đủ để tạo nên một tổ chức kinh tế thực sự gắn kết.

Bà Vũ Thị Hương, Phó Giám đốc HTX Rau hoa Đồng Chè, cho biết: Các thành viên trong HTX chủ yếu tự sản xuất, tự tiêu thụ. Còn lại hoạt động chung của tập thể là họp định kỳ 2 lần/năm để bàn nhau về mẫu giống hoa và cách phòng trừ sâu bệnh cho hoa thế nào để sản xuất đúng vào dịp Tết.

Tình trạng tương tự cũng diễn ra tại HTX Dịch vụ nông nghiệp Hà Tân (phường Hà Tu). Được thành lập từ năm 1992, từng có thế mạnh trong sản xuất rau an toàn, nhưng đến nay HTX lại gặp nhiều khó khăn. Quá trình đô thị hóa nhanh chóng cùng các quy hoạch "treo" kéo dài khiến diện tích canh tác của HTX ngày càng thu hẹp.

“Quy mô sản xuất nhỏ lẻ không đủ đáp ứng các đơn hàng lớn, việc đầu tư cải tiến sản xuất gần như không thể thực hiện. Hệ quả tất yếu là thu nhập của xã viên không ổn định dù chúng tôi vẫn làm đúng hướng là sản xuất nông nghiệp sạch, đảm bảo an toàn thực phẩm” - Ông Lê Văn Xuân, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp Hà Tân, chia sẻ.

Những ví dụ trên chỉ là lát cắt nhỏ trong bức tranh chung của hàng trăm HTX trên địa bàn tỉnh hiện nay. Theo báo cáo của Liên minh HTX tỉnh, dù lực lượng lao động của HTX chiếm gần 11% lao động toàn tỉnh (tương đương 74.000 người), nhưng hiệu quả hoạt động vẫn chưa tương xứng. Doanh thu bình quân một HTX chỉ đạt 870 triệu đồng/năm, lợi nhuận khoảng 300 triệu đồng, thu nhập bình quân thành viên 5,6 triệu đồng/tháng, thấp hơn nhiều so với mặt bằng thu nhập toàn tỉnh. Đặc biệt, toàn tỉnh có đến 377 HTX ngừng hoạt động, chờ giải thể hoặc chưa đi vào hoạt động. Trong số 710 HTX đang hoạt động, chỉ có 230 HTX sản xuất kinh doanh tốt, chiếm 32,4%; còn lại chủ yếu hoạt động cầm chừng.

Gỡ nút thắt kìm chân kinh tế tập thể

Tìm hiểu thực tế được biết, nguyên nhân của thực trạng này chủ yếu đến từ mô hình tổ chức nhỏ lẻ, thiếu nguồn lực tài chính và thiếu mặt bằng sản xuất ổn định. Chưa đến 5% HTX được cấp đất làm trụ sở; phần lớn đang hoạt động tại nhà riêng xã viên hoặc thuê tạm thời. Ngoài những hạn chế nội tại, bất cập trong chính sách và cách tổ chức thực thi cũng là nguyên nhân.

Trong 10 nhóm chính sách hỗ trợ HTX được nêu trong Chương trình hành động số 22-CTr/TU của Tỉnh ủy, nhiều chính sách vẫn chưa được triển khai hiệu quả hoặc thiếu tính riêng biệt cho khu vực kinh tế tập thể. Chính sách tín dụng còn hạn chế, chưa có quỹ hỗ trợ phát triển HTX cấp tỉnh. Các điều kiện vay vốn qua ngân hàng chính sách chưa thực sự hấp dẫn. Một vấn đề khác là công tác quản lý nhà nước và hỗ trợ HTX còn thiếu sự thống nhất. Từ đăng ký kinh doanh đến theo dõi, đánh giá, quản lý, giám sát… đều bị phân tán về đầu mối giữa các sở, ngành, địa phương.

Theo Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh Ngô Tất Thắng, với vai trò là cơ quan thường trực tham mưu, hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, Liên minh HTX cũng đang cùng các ngành chức năng dự kiến tập trung nhiều giải pháp cụ thể: Củng cố, kiện toàn bộ máy quản lý HTX; xác định rõ tài nguyên, cơ cấu vốn và cơ cấu đầu tư; tăng cường quản trị tài chính, hạch toán minh bạch và đề xuất chính sách bảo hiểm rủi ro cho lĩnh vực nông nghiệp.

Song song với đó là đẩy mạnh chuyển đổi số, hoàn thiện cơ sở dữ liệu chung để quản lý hiệu quả hơn; áp dụng đồng bộ tiêu chuẩn kỹ thuật trong sản xuất, nhất là đối với hạ tầng nuôi biển; cấp mã vùng trồng, vùng nuôi; tổ chức lại chuỗi cung ứng đầu vào như giống, thức ăn, phòng bệnh theo hướng tập trung…

Cùng với sự nỗ lực của các cơ quan chức năng trong việc hoàn thiện cơ chế, hỗ trợ vốn, đất đai, khoa học kỹ thuật và đào tạo quản trị, điều quan trọng nhất vẫn là sự chủ động thay đổi từ chính nội bộ mỗi HTX: Hợp tác thực chất, liên kết chặt chẽ, áp dụng tiến bộ kỹ thuật và hướng tới thị trường. Khi đó, việc có nhiều HTX sẽ không chỉ là những con số thống kê, mà trở thành nền tảng vững chắc cho kinh tế hộ, nông dân, ngư dân và tiểu thương, góp phần thúc đẩy kinh tế xanh, tuần hoàn và bền vững.