Phát triển công nghiệp văn hóa, kinh tế di sản: Từ chủ trương đến thực tiễn sinh động

Thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh đã ban hành Nghị quyết số 11-NQ/TU (ngày 9/3/2018) và Nghị quyết số 17-NQ/TU (ngày 30/10/2023) để cụ thể hóa việc triển khai trên địa bàn. Dự thảo Báo cáo chính trị của Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh lần thứ XVI cũng xác định “Phát triển nền văn hóa giàu bản sắc Quảng Ninh, gắn với xây dựng và phát triển công nghiệp văn hóa, kinh tế di sản, kinh tế đêm, kinh tế đô thị” là một trong ba khâu đột phá. Đó chính là kim chỉ nam định hướng cho phát triển văn hoá bền vững trên địa bàn thời gian qua và trong giai đoạn tới đây.

Khơi dậy những tiềm năng giàu có

Văn hóa Quảng Ninh là sự hội tụ và giao thoa của những giá trị văn hóa đặc trưng (văn hóa biển, văn hóa Phật giáo Trúc Lâm, văn hóa công nhân mỏ, văn hóa các dân tộc thiểu số). Quảng Ninh còn được coi là cái nôi văn hóa cổ, là nơi lưu giữ dấu tích của ba nền văn hóa tiền sử kế tiếp nhau qua hàng nghìn năm: văn hóa Soi Nhụ, văn hóa Cái Bèo và văn hóa Hạ Long. Những giá trị lịch sử, văn hóa truyền thống đã được con người Quảng Ninh gìn giữ trong quá trình dựng nước và giữ nước của dân tộc còn tồn tại tới ngày nay với 641 di tích và 362 di sản văn hóa phi vật thể.

Các di sản đã được Quảng Ninh chú trọng bảo tồn, từng bước được nâng tầm, góp phần khẳng định, làm giàu giá trị văn hóa lịch sử của vùng đất, con người Quảng Ninh. Ngày 12/7 vừa qua, khi Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm  - Côn Sơn, Kiếp Bạc chính thức được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới của nhân loại, thì cùng với di sản thiên nhiên Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà, Quảng Ninh đồng thời sở hữu tới 2/9 di sản thế giới của Việt Nam.

Bên cạnh đó là 8 di tích quốc gia đặc biệt, 56 di tích cấp quốc gia, 101 di tích cấp tỉnh; 19 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia và 2 di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Quảng Ninh cũng sở hữu 13 bảo vật quốc gia; có 2 Nghệ nhân Nhân dân, 36 Nghệ nhân Ưu tú và 59 nghệ nhân dân gian; 4 Nghệ sĩ Nhân dân, 18 Nghệ sĩ Ưu tú và 187 nghệ sĩ Vùng mỏ. Những yếu tố văn hóa, con người trên mở ra cơ hội lớn để Quảng Ninh trở thành trung tâm phát triển văn hóa, du lịch trọng điểm.

Để phát huy tối đa các giá trị lịch sử, văn hóa truyền thống, Quảng Ninh đã thực hiện nhiều hoạt động thiết thực, đẩy mạnh xây dựng và phát triển công nghiệp văn hóa, du lịch. Đó là việc tăng cường công tác truyền thông du lịch văn hóa để thu hút khách du lịch, nhất là khách quốc tế. Đó là việc tạo môi trường kinh doanh thông thoáng, thu hút đầu tư vào lĩnh vực văn hóa, du lịch, hình thành các sản phẩm du lịch văn hóa mới, như: Chương trình ca nhạc, giải trí trên các du thuyền, show thực cảnh tại hang Ngọc Rồng, các concert âm nhạc, lễ hội giải trí... tạo nền tảng, tiền đề để phát triển công nghiệp văn hóa, kinh tế đêm.

Tỉnh cũng đã quan tâm đầu tư đồng bộ các thiết chế văn hóa, thể thao từ tỉnh đến cơ sở, đặc biệt có những công trình quy mô, hiện đại, như Bảo tàng - Thư viện tỉnh, Cung Quy hoạch, Hội chợ và Triển lãm, Khu Liên hợp thể thao tỉnh... Các công trình này đáp ứng được yêu cầu tổ chức và là nơi đã diễn ra các sự kiện đối ngoại, văn hóa, thể thao và du lịch quy mô quốc gia, quốc tế thành công thời gian qua, như: SEA Games 31, Đại hội Thể thao toàn quốc, Liên hoan Xiếc Quốc tế, Giải Taekwondo Cảnh sát châu Á..., mang lại dấu ấn tốt đẹp cho du khách khi đến với Quảng Ninh.

Những bước đi chiến lược

Quảng Ninh đã ban hành 2 Kế hoạch về triển khai thực hiện Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 và Chỉ thị số 30/CT-TTg ngày 29/8/2024 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển các ngành Công nghiệp văn hóa Việt Nam. Hiện, ngành văn hóa đang tham mưu cho UBND tỉnh xây dựng Đề án thí điểm khu, tổ hợp công nghiệp văn hóa, sáng tạo trên địa bàn.

Kết quả bước đầu có thể kể đến các sự kiện trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn lớn, như: Liên hoan Xiếc 3 miền, Festival Âm nhạc Quốc tế, Festival Áo dài, liveshow âm nhạc của các nghệ sĩ nổi tiếng trong nước, quốc tế, show trình diễn thời trang của những nhà thiết kế có tên tuổi như Adrian Anh Tuấn, Minh Hạnh, Đỗ Trịnh Hoài Nam… Các chuỗi sự kiện, hoạt động này đã thu hút hàng vạn lượt du khách, người dân đến thưởng thức.

Đặc biệt, gần đây nhất là sự kiện Quảng Ninh đón xá lợi Đức Phật Thích Ca Mâu Ni về Yên Tử và tổ chức chương trình Công bố giá trị nổi bật toàn cầu của Quần thể di sản Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc cũng tại đây, đã thu hút cả triệu lượt du khách, nhân dân. Điều này thể hiện tư duy đổi mới của tỉnh trong việc xây dựng chuỗi sự kiện văn hóa điểm nhấn để tạo dấu ấn khác biệt, qua đó quảng bá, định vị thương hiệu địa phương, xây dựng nền tảng vững chắc cho phát triển công nghiệp văn hóa, phát triển du lịch của Quảng Ninh.

Thời gian qua, tỉnh đã phê duyệt 2 Đề án lĩnh vực di sản: Đề án Bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị hệ thống di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2021-2030 và Đề án quản lý và tổ chức lễ hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Các Quy hoạch tổng thể tại 3 khu di tích lớn là Yên Tử, Bạch Đằng và khu di tích lịch sử nhà Trần được triển khai hiệu quả. Theo thống kê của Sở VH,TT&DL, trong 5 năm qua, 100% di tích cấp quốc gia, 70% di tích cấp tỉnh đã được tu bổ, tôn tạo và chống xuống cấp với tổng kinh phí gần 2 nghìn tỷ đồng từ nguồn lực nhà nước và xã hội hoá. Qua đó, nhiều di tích đã trở thành những điểm đến đẹp, thu hút du khách đến tham quan, chiêm bái, đóng góp vào số lượng khách du lịch đến Quảng Ninh gần chục triệu khách hàng năm.

Tại một số địa phương, nhiều doanh nghiệp đã hình thành và đưa vào hoạt động mô hình du lịch cộng đồng bước đầu đạt nhiều kết quả tích cực, làm thay đổi diện mạo, nâng cao chất lượng các tuyến điểm du lịch gắn với văn hoá, lịch sử để thu hút thêm du khách. UBND tỉnh cũng đã phê duyệt Đề án Bảo tồn, khôi phục và phát huy các môn thể thao dân tộc tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2020 - 2025, định hướng đến năm 2030, theo đó khôi phục một số môn thể thao dân tộc để phục vụ và thu hút khách du lịch tại các lễ hội, sự kiện lớn của địa phương, qua đó quảng bá hình ảnh về vùng đất, con người Quảng Ninh.

Điểm nhấn từ kinh tế di sản

Du lịch chính là điểm nhấn nổi bật nhất trong phát triển kinh tế di sản ở Quảng Ninh cho tới nay. Hiện toàn tỉnh có 1 khu du lịch cấp quốc gia, 5 khu du lịch cấp tỉnh và 87 điểm du lịch, 8 hành trình tham quan, du lịch trên Vịnh Hạ Long, 10 hành trình tham quan du lịch trên Vịnh Bái Tử Long và 3 hành trình kết nối 2 vịnh này.

Thông qua việc công nhận khu du lịch cùng với đầu tư mới cơ sở lưu trú đã tạo tiền đề cho nâng cao cơ sở vật chất, công tác đảm bảo vệ sinh môi trường, xúc tiến quảng bá du lịch để thu hút khách du lịch và thu hút đầu tư cho các địa phương. Bên cạnh đó là phát triển các sản phẩm du lịch mới, mở rộng và thúc đẩy liên kết du lịch với các tỉnh, thành trong khu vực, tạo ra các tour, tuyến du lịch liên vùng, liên tỉnh. Đây là một hướng đi hiệu quả để tăng cường quảng bá, thu hút du khách và nâng cao vị thế du lịch của Quảng Ninh trong khu vực.

Quảng Ninh qua đánh giá của nhiều chuyên gia, đã ghi những dấu ấn khá sắc nét trong khai thác kinh tế di sản từ lợi thế của địa phương và còn nhiều dư địa cho phát triển nếu được trao quyền nhiều hơn, chủ động hơn và có thể nắm bắt tốt thời cơ để tạo sức đột phá mạnh mẽ.

Một trong những lợi thế lớn nhất của Quảng Ninh là Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long. Nơi đây là điểm đến di sản hút khách bậc nhất thế giới trong những năm qua. Đi cùng với đó, các dịch vụ lưu trú, ăn uống, tham quan, vui chơi giải trí, nghiên cứu, khám phá, hội nghị, hội thảo được tỉnh và các doanh nghiệp chú trọng phát triển. Việc khai thác dòng khách siêu sang đến với Vịnh Hạ Long được tỉnh đặc biệt quan tâm, là hướng đi phục vụ cho yêu cầu phát triển bền vững du lịch di sản. Gần đây, Quảng Ninh cũng có nhiều hành động tích cực trong việc mở rộng khai thác du lịch tuyến biển đảo lân cận như vùng vịnh Bái Tử Long, Cô Tô và khu vực miền Đông, hứa hẹn tạo sức đột phá cho du lịch di sản trên địa bàn tỉnh trong thời gian tới đây.

Riêng ở lĩnh vực du lịch văn hoá tâm linh, Quảng Ninh cũng đã có chiến lược trong bảo tồn, khai thác tương đối tốt những năm gần đây. Cách làm của tỉnh khá bài bản, từ việc nghiên cứu, đánh giá giá trị di sản, huy động các nguồn lực xã hội hoá cho đầu tư trùng tu, tôn tạo các di tích cũng như hệ thống cơ sở hạ tầng giao thông, dịch vụ tại di tích. Vì thế chỉ chưa tới 10 năm, các di tích của Quảng Ninh đã có diện mạo khác hẳn, không chỉ bền vững mà còn được mở rộng khang trang, bề thế, trở thành điểm đến hấp dẫn du khách. Sức hút từ di sản cũng lan tỏa rộng rãi, đã có những doanh nghiệp đầu tư lớn, lên tới hàng nghìn tỷ đồng vào du lịch di sản, như Công ty CP Phát triển Tùng Lâm... 

Những con số chính là minh chứng rõ nét nhất. Theo thống kê của Sở VH,TT&DL, giai đoạn 2020 - 2024, tỉnh đã đón trên 59 triệu lượt du khách, trong đó 6,5 triệu lượt khách quốc tế, tổng thu từ hoạt động du lịch đạt trên 113.310 tỷ đồng, đóng góp của du lịch vào GRDP Quảng Ninh hàng năm từ 5,6-9,64% (riêng năm 2021 là 2,3% do ảnh hưởng nặng nề của dịch Covid-19). Năm 2025, Quảng Ninh dự kiến tiếp tục lập kỷ lục mới đón trên 20 triệu lượt khách, trong đó có 4,5 triệu lượt khách quốc tế, doanh thu đạt 55.000 tỷ đồng, gấp 2,3 lần so với năm 2020; đóng góp của du lịch vào GRDP của Quảng Ninh trên 10%.

Mục tiêu cao hơn, chiến lược dài hơi hơn

Giai đoạn tới đây, ngành VH,TT&DL Quảng Ninh đặt ra các Chiến lược dài hơi hơn. Theo đó, triển khai sáng tạo và hiệu quả các kết luận, nghị quyết của trung ương, của tỉnh về văn hóa, con người nhằm khơi thông nguồn lực, thực hiện các đột phá trong phát triển kinh tế - xã hội. Tập trung bảo tồn, khai thác hiệu quả các di sản, trọng tâm là 2 Di sản thế giới Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc, Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà, 64 di tích quốc gia, quốc gia đặc biệt; xây dựng Vân Đồn - Cô Tô thành khu du lịch hàng đầu quốc gia. Tiếp tục tổ chức và đăng cai các sự kiện quốc gia, quốc tế để Quảng Ninh trở thành điểm đến thu hút du khách.

Phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, sản phẩm văn hóa chủ lực có trọng tâm, trọng điểm. Triển khai tổ chức thực hiện Đề án Phát triển Quảng Ninh trở thành trung tâm du lịch kết nối khu vực và thế giới đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Đề án phát triển thí điểm kinh tế ban đêm tại một số địa bàn trọng điểm về du lịch. Từng bước xây dựng Quảng Ninh trở thành trung tâm văn hóa nghệ thuật cấp vùng; điểm đến hấp dẫn hàng đầu về du lịch di sản, văn hóa khu vực châu Á và thế giới. Quan tâm phát triển nhân lực du lịch, văn hóa chất lượng cao. Thúc đẩy chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong xây dựng, phát triển, quản lý văn hóa...

Các mục tiêu đặt ra cũng cao hơn, trong đó tỷ trọng doanh thu các ngành công nghiệp văn hóa trong GRDP của tỉnh đến năm 2025 và 2030 cao hơn mức bình quân chung của cả nước. Hằng năm phấn đấu đón ít nhất 20 triệu lượt khách; phấn đấu đến năm 2030 đón được trên 26 triệu lượt khách du lịch (trong đó có 9 triệu lượt khách quốc tế, khách lưu trú đạt khoảng 13 triệu lượt), đóng góp trực tiếp của du lịch vào GRDP của tỉnh khoảng 12%.