Báo chí cách mạng Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ: Ngòi bút giữa chiến trường

Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp kết thúc thắng lợi, nước ta tạm thời chia làm 2 miền với 2 nhiệm vụ chiến lược khác nhau, nhưng đều có chung một nhiệm vụ: Đánh đổ đế quốc Mỹ và tay sai, hoàn thành cách mạng giải phóng dân tộc. Báo chí Việt Nam hình thành 2 bộ phận là báo chí cách mạng ở miền Bắc và báo chí cách mạng ở miền Nam, song cùng được đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng và cùng hướng đến một mục tiêu chung là góp phần giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước...

Báo chí tiếp lửa cho kháng chiến

Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, báo chí ở miền Bắc và báo chí cách mạng ở miền Nam đã cùng quân dân đấu tranh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất nước nhà và góp phần bảo vệ hòa bình thế giới. Trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, hoạt động báo chí tập trung đấu tranh chống kẻ thù phá hoại Hiệp định Giơ-ne-vơ; chống đàn áp, trả thù những người kháng chiến cũ; đòi thực hiện hiệp thương tổng tuyển cử, thống nhất đất nước… Để tạo điều kiện, hành lang pháp lý cho hoạt động báo chí, ngày 20/5/1957, Hồ Chủ tịch đã ban bố Luật số 100SL/002, được coi là luật báo chí đầu tiên của nước ta. Luật đã khẳng định: “Báo chí dưới chế độ ta, bất kỳ là của một cơ quan chính quyền, đảng phái chính trị, đoàn thể nhân dân hoặc của tư nhân cũng đều là công cụ đấu tranh của nhân dân, phải phục vụ quyền lợi của Tổ quốc, của nhân dân, bảo vệ chế độ dân chủ nhân dân, ủng hộ chính quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hòa”.

Trong điều kiện miền Bắc được giải phóng, Đảng, Nhà nước ta đã xây dựng hệ thống báo chí mới, phát triển cả về số lượng, chất lượng. Trước Đại hội lần thứ III của Hội Nhà báo Việt Nam (1962), riêng miền Bắc đã có 1.500 nhà báo làm việc trong khoảng 120 cơ quan báo chí. Ngoài các cơ quan báo chí đã có là các báo: Nhân Dân, Quân đội nhân dân; Đài Tiếng nói Việt Nam; Thông tấn xã Việt Nam, hàng loạt tờ báo, tạp chí, đài phát thanh, truyền thanh đã ra đời từ Trung ương, các ngành, đoàn thể, đến các thành phố, tỉnh, huyện. Xây dựng chế độ mới, cuộc sống mới ở miền Bắc - hậu phương lớn của cả nước và đấu tranh thống nhất nước nhà là 2 nội dung lớn trên tất cả các cơ quan báo chí.

Báo chí kịp thời cổ vũ và phản ánh các nhiệm vụ phục hồi kinh tế, các nhiệm vụ hợp tác hóa nông nghiệp, xây dựng cơ sở vật chất, các doanh nghiệp mới… Đặc biệt, các phong trào: “Sóng Duyên Hải", "Gió Đại Phong", "Cờ Ba nhất”, những điển hình trong công nghiệp, nông nghiệp và xây dựng quân đội đã được báo chí giới thiệu sâu rộng, tạo nên khí thế lao động sản xuất, rèn luyện, công tác trong tất cả các tầng lớp nhân dân.

Song song với nội dung tuyên truyền về xây dựng chế độ mới ở miền Bắc, báo chí luôn cập nhật thông tin về tình hình miền Nam, kịp thời tố cáo tội ác của chế độ Mỹ - Diệm khủng bố những người từng tham gia kháng chiến chống thực dân Pháp và đồng bào yêu nước. “Những lá thư từ tuyến đầu Tổ quốc” là một đợt thông tin dài, thiết thực, sâu sắc, nói lên ý chí bất khuất và tình cảm Nam - Bắc ruột thịt của đồng bào, đồng chí miền Nam. Những bản tin, bài báo, bức ảnh chiến trường, phóng sự thu thanh từ miền Nam trên các báo: Nhân Dân, Quân đội nhân dân, Đài Tiếng nói Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam… thực sự là nguồn động viên to lớn và lời hiệu triệu lớp lớp thanh niên lên đường đánh giặc Mỹ.

Ở miền Nam, báo chí cách mạng Việt Nam đã trực tiếp phục vụ tại chiến trường, phục vụ hết mình cho cuộc kháng chiến của dân tộc. Đây là lực lượng báo chí cách mạng được thành lập và tồn tại ngay tại chiến trường miền Nam do Trung ương Cục miền Nam và Bộ Chỉ huy các lực lượng vũ trang giải phóng miền Nam trực tiếp chỉ đạo, như: Báo Giải phóng, Đài Phát thanh Giải phóng, Thông tấn xã Giải phóng, Báo Quân Giải phóng, Văn nghệ Giải phóng...

Tờ báo ra đời khá sớm và có tiếng nói rộng là Báo Giải phóng, do Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam sáng lập ngày 20/12/1964, in và phát hành trong chiến khu, đưa ra vùng giải phóng, nhằm đáp ứng nhiệm vụ tuyên truyền, cổ động cho cuộc kháng chiến.

Cùng với Báo Giải phóng, Đài Phát thanh Giải phóng cũng là một đơn vị báo nói có vị trí quan trọng trong cuộc kháng chiến. Đài chính thức được phát sóng ngày 1/2/1962, bằng nhiều thứ tiếng: Việt, Anh, Pháp, Quảng Đông, Bắc Kinh, Triều Châu và Khmer. Lãnh đạo đài trực tiếp được Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam chỉ đạo. Đài ra đời trong phong trào nổi dậy khắp miền Nam, sau Đồng Khởi Bến Tre, được Trung ương chi viện thêm thiết bị, biên tập và nhân viên kỹ thuật. Trụ sở của Đài Phát thanh Giải phóng những ngày đầu đặt ở cửa khẩu Tân Biên - Tây Ninh. Ngoài cơ sở chính tại chiến trường, đài còn một bộ phận được xây dựng tại miền Bắc đề phòng cơ sở miền Nam bị địch đánh phá.

Một đơn vị báo chí có mặt từ rất sớm ở chiến trường là Thông tấn xã Giải phóng, ra đời ngày 12/10/1960 ngay tại chiến khu Dương Minh Châu, miền Đông Nam bộ, từ yêu cầu thực tiễn của cách mạng để đưa nhanh thông tin đối ngoại và trong nước về cuộc chiến tranh ra toàn quốc, cũng như bạn bè quốc tế. Được sự chỉ đạo của Trung ương Đảng, Thông tấn xã Giải phóng từ chiến khu Dương Minh Châu, sau ngày thành lập đã ra bản tin chính thức đầu tiên, phát đi khắp nước và cả thế giới cho nhân dân yêu chuộng hòa bình hiểu về cuộc đấu tranh chính nghĩa của quân và dân ta.

Ngoài ra, còn có nhiều báo chí tồn tại ngay tại chiến trường miền Nam, như: Báo Quân Giải phóng trực thuộc Bộ Chỉ huy các lực lượng vũ trang giải phóng miền Nam (gọi tắt là Bộ Chỉ huy miền), được thành lập ngày 1/1/1963 và kết thúc sau ngày Đại thắng mùa xuân (tháng 4/1975). Sát cánh cùng Báo Quân Giải phóng còn có Tạp chí Văn nghệ Giải phóng, Điện ảnh Quân Giải phóng, Chương trình phát thanh Quân Giải phóng miền Nam… Nhiều đảng bộ tỉnh đã xuất bản báo của mình, như Quảng Trị có các tờ Phấn đấu, Cứu nước; Thừa Thiên - Huế có các tờ: Giải phóng, Cờ giải phóng...

Theo thống kê chưa đầy đủ, có hơn 450 tờ báo, bản tin, tập san đã từng xuất bản trong giai đoạn 1946-1975, phần lớn do các cơ quan Đảng, quân đội, đoàn thể phát hành.

Nhà báo cũng là chiến sĩ

Báo chí cách mạng và lực lượng báo chí tại chiến trường miền Nam luôn là vũ khí đấu tranh cách mạng của Đảng, quân và dân miền Nam, đã thực hiện sự định hướng tư tưởng của Đảng là tất cả vì mục tiêu hàng đầu góp phần làm nên sức mạnh tổng hợp, đưa cuộc kháng chiến đến toàn thắng.

Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, báo chí cách mạng Việt Nam đã góp phần thông tin nhanh nhạy nhất, cổ vũ những chiến thắng, tạo sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc để đưa cuộc kháng chiến đến thắng lợi hoàn toàn. Bên cạnh nhiệm vụ thông tin nhanh, định hướng tư tưởng chỉ đạo chiến lược của Trung ương Đảng, báo chí đã tham gia mạnh mẽ vào việc cổ vũ, động viên mọi tầng lớp nhân dân cùng tham gia đấu tranh giải phóng miền Nam.

Trong giai đoạn này, cùng với sự phát triển của lực lượng cách mạng miền Nam và cả nước, hệ thống báo chí đã phát triển rộng khắp. Báo Giải phóng và Đài Phát thanh Giải phóng ra đời, hệ thống các phân xã của Thông tấn xã Việt Nam tại hầu hết các tỉnh miền Nam được hoàn thiện. Từ 19/5/1965, Báo Quân đội nhân dân ra hằng ngày. Mạng lưới báo chí quân đội phát triển vượt bậc, Báo Quân Giải phóng và Báo Quân Giải phóng Khu 5, cùng báo của các quân khu, quân chủng, binh chủng ra đời. Thông tấn quân sự, Chương trình phát thanh Quân đội nhân dân, các tạp chí: Quân đội nhân dân, Văn nghệ quân đội và Xí nghiệp phim Quân đội được nâng cấp, bổ sung đội ngũ, trang bị…

Với hệ thống báo chí hùng hậu, rộng khắp, báo chí cách mạng đã trở thành lực lượng hiệp đồng thống nhất hoạt động theo sự chỉ đạo của Đảng, đạt hiệu lực tuyên truyền mạnh mẽ, trực tiếp. Các phong trào “Thanh niên Ba sẵn sàng”, “Phụ nữ Ba đảm đang” được nêu bật, cổ vũ sôi nổi trên các báo. Tin chiến thắng, bình luận, tường thuật chiến thắng ở miền Bắc, miền Nam, nhiệm vụ sơ tán kết hợp sản xuất và đánh giặc cùng mọi mặt hoạt động của một xã hội thời chiến đã được phản ánh đậm nét ở tất cả các cơ quan báo chí.

Đặc biệt, những phát hiện điển hình trong chiến đấu và sản xuất trên các báo đã trở thành những khẩu hiệu, những phong trào hành động trong toàn quân, toàn dân: “Nhằm thẳng quân thù mà bắn”, “Nước còn giặc còn đi đánh giặc”, “Mỗi viên đạn một quân thù”, “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước/ Mà lòng phơi phới dậy tương lai”, “Cuộc đời đẹp nhất là trên trận tuyến đánh quân thù”, “Xe chưa qua, nhà không tiếc”… cùng với những “Cánh đồng 5 tấn”, “Đường cày đảm đang”… Đó là những khẩu hiệu lay động tâm can rực lửa chiến đấu, thôi thúc thế hệ thanh niên cùng già trẻ, trai gái trên hậu phương lớn miền Bắc hăng hái hướng tới chiến trường, dốc lòng dốc sức chi viện miền Nam, đánh thắng chiến tranh phá hoại, bảo vệ miền Bắc.

Bằng việc đẩy mạnh tuyên truyền chiến thắng và thế trận cách mạng miền Nam “Ba mũi giáp công, ba vòng chiến lược”, “Một tấc không đi, một ly không rời”, “Bám thắt lưng địch mà đánh”, tuyên truyền những tấm gương anh hùng dũng sĩ trên tuyến đầu Tổ quốc, tuyên truyền về sự ủng hộ quốc tế rộng rãi, báo chí Việt Nam trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước đã tạo nên một thế trận tiến công mạnh mẽ, sắc nhọn, góp phần tạo nên sức mạnh tổng hợp của cuộc chiến tranh nhân dân toàn dân, toàn diện.

Bức tranh toàn cảnh của báo chí cách mạng là bức tranh đủ màu sắc sinh động của lòng yêu nước và chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam. Đội ngũ báo chí thực sự là những chiến sĩ, sẵn sàng ra trận. Hàng loạt nhà báo tên tuổi cùng các phóng viên trẻ thay nhau đến các chiến trường. Hàng trăm cán bộ, phóng viên đã hy sinh trên các mặt trận. Riêng số người hy sinh của Thông tấn xã Việt Nam đã lên đến hơn 260 người.

Quá trình phát triển Báo Giải phóng đã có những hoạt động ngay tại khu vực chiến tranh ác liệt, như: Đầu năm 1967, địch mở cuộc càn đánh vào các căn cứ của Ban Tuyên huấn Trung ương Cục, các phóng viên và nhân viên tòa soạn đã tích cực tham gia chiến đấu bảo vệ căn cứ; một số đồng chí đã hy sinh, một số đồng chí bị thương, nhưng địch không vào được tòa soạn. Do phải di chuyển, cất giấu nhà in, nên sau trận càn này Báo Giải phóng phải tạm đình bản một thời gian. Trước Tết Mậu Thân 1968, phóng viên Báo Giải phóng được tung đi các mũi chủ yếu và đi theo bộ phận tiền phương của Trung ương Cục. Trong đó có nhiều đồng chí đã hy sinh ngay tại cửa ngõ Sài Gòn.

Luôn có mặt tại các trận địa trên tuyến lửa Khu 4, các chiến trường Vĩnh Linh, Quảng Trị, Đường 9 - Nam Lào, Tây Nguyên, cho đến Đông Nam Bộ, Sài Gòn… các phóng viên báo Quân đội nhân dân đã bám sát cuộc sống, chiến đấu của quân, dân miền Nam trên các chiến trường, góp chung chiến công cho ngày toàn thắng. Có 9 phóng viên Báo Quân đội nhân dân đã hy sinh anh dũng.

Từ những trận đầu thắng Mỹ ở Núi Thành, I-a Đrăng, Vạn Tường… đến các mùa khô 1965-1966, 1966-1967; rồi mùa xuân 1968; Đường 9 - Khe Sanh 1971; Quảng Trị, Tây Nguyên 1972; Đông, Tây Nam Bộ 1972, 1973; chiến thắng B-52 năm 1972 trên bầu trời Hà Nội, những mũi tiến công của báo chí đã góp phần đắc lực xây đắp niềm tin vào thắng lợi cuối cùng. Khẩu hiệu “Thần tốc” từ chiến trường qua báo chí đến với toàn quân, toàn dân từng ngày, từng giờ để đến ngày Chiến dịch Hồ Chí Minh toàn thắng, Nam Bắc sum họp, núi sông, biển trời liền một dải.

Suốt gần 30 năm kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, báo chí cách mạng không chỉ đưa tin, mà còn thắp sáng ý chí độc lập, là “chiến sĩ tiên phong” trên mặt trận tư tưởng, cổ vũ toàn dân, toàn quân vững tin giành thắng lợi. Từ những trang báo viết tay in trên bàn đá trong rừng Việt Bắc, đến những số báo xuất bản giữa tuyến lửa miền Nam, báo chí cách mạng Việt Nam đã làm nên một dòng chảy lịch sử kiên cường và vĩ đại. Gần 600 nhà báo đã hy sinh trong chiến tranh. Những con số ấy là minh chứng cho sự dấn thân không mỏi của một lực lượng đặc biệt - lực lượng Báo chí cách mạng Việt Nam.