Giám sát toàn diện chuỗi sản xuất và xuất khẩu sầu riêng

Những năm gần đây, sầu riêng đã trở thành một trong những ngành hàng có tốc độ tăng trưởng xuất khẩu mạnh mẽ nhất của Việt Nam.

Tuy nhiên, từ cuối năm 2024 đến nay, mặt hàng này liên tiếp đối mặt với thách thức lớn, từ nhu cầu thị trường sụt giảm, sự cạnh tranh quyết liệt từ Thái Lan, Malaysia... đến việc kiểm soát an toàn thực phẩm; sử dụng mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói…, đòi hỏi có giải pháp căn cơ để phát triển bền vững.

Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Công điện số 71/CĐ-TTg về một số nhiệm vụ thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu sầu riêng bền vững nhằm rà soát, điều chỉnh kế hoạch phát triển vùng trồng sầu riêng theo hướng tập trung, quy mô lớn, thuận lợi cho áp dụng cơ giới hóa, công nghệ cao, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu, bảo vệ thương hiệu nông sản quốc gia.

Sản lượng tăng "nóng", xuất khẩu giảm sâu

Ông Huỳnh Tấn Đạt - Cục trưởng Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết: Từ năm 2015-2024, diện tích sầu riêng tăng nhanh từ 32.000 ha lên hơn 178.000 ha. Đắk Lắk, Lâm Đồng, Tiền Giang, Đắk Nông là các tỉnh có diện tích sầu riêng lớn nhất cả nước. Riêng Đắk Lắk, diện tích sầu riêng đã đạt 388.000 ha, chiếm 21,7% diện tích sầu riêng của cả nước.

Tốc độ tăng sản lượng sầu riêng khoảng 126.000 tấn/năm. Năm 2024, sản lượng sầu riêng đạt hơn 1,5 triệu tấn. Giá trị xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam tăng nhanh sau khi ký nghị định thư về yêu cầu kiểm dịch thực vật đối với quả sầu riêng xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc vào tháng 7/2022.

Theo đó, năm 2022 kim ngạch đạt hơn 277 triệu USD, năm 2023 đạt hơn 2 tỷ USD; năm 2024 đạt hơn 3 tỷ USD. Thị trường xuất khẩu chính của Việt Nam là Trung Quốc, chiếm 97,2% trong năm 2024. Tuy nhiên từ cuối năm 2024 đến nay, sự biến động từ thị trường Trung Quốc đã khiến hoạt động xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam “chao đảo”.

Bốn tháng đầu năm 2025, Việt Nam vẫn là thị trường cung cấp sầu riêng lớn thứ hai cho Trung Quốc nhưng có sự sụt giảm mạnh tới 71,3% về lượng và 74% về kim ngạch so với cùng kỳ năm 2024, chỉ đạt 12.924 tấn với kim ngạch 58,7 triệu USD.

Theo Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), nguyên nhân một phần là do nhu cầu nhập khẩu sầu riêng quý I/2025 của Trung Quốc giảm 46,5% về lượng và 48,1% về kim ngạch so với cùng kỳ năm 2024, chỉ đạt 39.459 tấn, với kim ngạch 208 triệu USD.

Ngoài nhu cầu giảm, xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam sang Trung Quốc còn bị ảnh hưởng lớn bởi yêu cầu kiểm tra chất lượng từ phía Trung Quốc khi từ đầu năm 2025, quốc gia này yêu cầu các lô hàng sầu riêng xuất khẩu của Việt Nam phải có kết quả kiểm nghiệm chất cadimi và chất cấm auramine O (hay còn gọi là chất vàng ô) trên sầu riêng.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng - Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Nafoods Group cho rằng, thời gian tới, Trung Quốc vẫn là thị trường trọng điểm của sầu riêng Việt Nam, do đó cần cải thiện quy trình sản xuất, thu hoạch, bảo quản và chế biến sâu để nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm; kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật để bảo đảm an toàn thực phẩm, đáp ứng yêu cầu nhà nhập khẩu.

Ngoài ra, nên có cơ chế hỗ trợ, khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào hệ thống kiểm tra, kiểm định chất lượng sản phẩm để công tác này được thuận tiện, nhanh chóng.

Hoàn thiện cơ sở pháp lý và quy trình kiểm soát chuỗi

Là một trong những địa phương sản xuất sầu riêng lớn nhất cả nước, tỉnh Đắk Lắk hiện có 268 mã số vùng trồng với diện tích 7.500 ha và 39 cơ sở đóng gói được cấp phép xuất khẩu.

Ông Nguyễn Thiên Văn - Quyền Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Lắk cho rằng, tỷ lệ vùng trồng và cơ sở đóng gói được cấp mã số xuất khẩu của Đắk Lắk cũng như trên cả nước còn thấp; ứng dụng khoa học-công nghệ trong sản xuất còn hạn chế dẫn đến chất lượng sầu riêng chưa đồng đều; các vi phạm về an toàn thực phẩm và gian lận trong sử dụng mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói đã ảnh hưởng đến thương hiệu sản phẩm...

“Cần hoàn thiện cơ sở pháp lý, quy chuẩn, tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục xuất khẩu cho sầu riêng để đáp ứng yêu cầu của thị trường nhập khẩu. Bên cạnh đó, thành lập các trung tâm kiểm nghiệm an toàn thực phẩm, trung tâm kiểm dịch thực vật và cơ sở chiếu xạ tại tỉnh Đắk Lắk để giám sát, kiểm soát dư lượng các hoạt chất, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động xuất khẩu. Tiến tới nghiên cứu, xây dựng đề án phát triển sầu riêng chất lượng cao gắn với xây dựng thương hiệu quốc gia, trong đó tỉnh Đắk Lắk là địa phương làm điểm để nhân rộng mô hình...”, ông Văn kiến nghị.

Về các phòng kiểm nghiệm sầu riêng xuất khẩu sang Trung Quốc, theo Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường, tính đến ngày 26/4/2025, đã có 16 phòng kiểm nghiệm cadimi và 9 phòng kiểm nghiệm chất vàng ô đã được Trung Quốc chấp thuận.

Thời gian tới, Cục sẽ tiếp tục rà soát, tiếp nhận hồ sơ đăng ký, đánh giá chỉ định phòng kiểm nghiệm; rà soát hoạt động lấy mẫu của các đơn vị trực thuộc bảo đảm thống nhất trên nguyên tắc sử dụng cao nhất nguồn lực của toàn hệ thống nhằm tạo điều kiện cho người dân, doanh nghiệp, giảm thời gian và chi phí kiểm nghiệm.

Trước các thách thức đang đặt ra đối với phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng, Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy nhấn mạnh, Bộ và các cơ quan chuyên ngành đã tích cực hành động, xây dựng quy trình, hoàn thiện hồ sơ kỹ thuật, nhằm đáp ứng đầy đủ các yêu cầu nghiêm ngặt từ phía Trung Quốc.

Đồng thời làm việc trực tiếp với Tổng cục Hải quan Trung Quốc, giải quyết các vấn đề còn vướng mắc như quy trình kiểm tra, thông quan, kiểm soát mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói, qua đó khơi thông hoạt động xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam.

Về định hướng dài hạn, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy cho rằng, khi xác định sầu riêng là sản phẩm chiến lược quốc gia thì phải có sự đầu tư thỏa đáng thông qua việc nghiên cứu bài bản để hình thành chuỗi ngành hàng sầu riêng bền vững, từ sản xuất, chế biến, tiêu thụ đến xây dựng thương hiệu quốc gia.