Định danh tài khoản giao thông, nền tảng của “xã hội số”

Thời gian qua, việc triển khai thành công hệ thống thu phí điện tử không dừng (ETC) là "điểm sáng" của quá trình chuyển đổi số lĩnh vực giao thông vận tải. Tiếp nối thành công đó, việc định danh tài khoản giao thông là bước đi tất yếu, logic, nhằm hoàn thiện và nâng cao tính an toàn, minh bạch của hệ thống.

Tuy nhiên, một bộ phận người dân vẫn còn băn khoăn, cho rằng đây là yêu cầu phát sinh từ phía doanh nghiệp cung cấp dịch vụ. Do đó, việc làm rõ bản chất pháp lý và vai trò của các chủ thể trong chính sách này là hết sức cần thiết.

Chủ trương của Nhà nước, trách nhiệm của mọi chủ thể

Trong tiến trình đẩy mạnh chuyển đổi số quốc gia theo chủ trương của Đảng và Nhà nước, việc định danh tài khoản giao thông không chỉ là một yêu cầu kỹ thuật mà còn là bước đi mang tính pháp lý nền tảng, nhằm bảo đảm an ninh, an toàn cho các giao dịch điện tử, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân và doanh nghiệp, đồng thời kiến tạo một hạ tầng đồng bộ cho nền kinh tế số.

Quy định này tạo ra hành lang pháp lý an toàn, minh bạch hóa dòng tiền, bảo vệ người dân trước các rủi ro tài chính và trao cho họ toàn quyền kiểm soát tài sản của mình trong hệ sinh thái giao thông số.

Điều 31, Nghị định 119/2024/NĐ-CP (gọi tắt là Nghị định 119) nêu rõ quyền và nghĩa vụ của chủ phương tiện như sau: Phối hợp với nhà cung cấp dịch vụ thanh toán tiền sử dụng đường bộ thực hiện việc chuyển đổi tài khoản thu phí đã có theo Quyết định số 19/2020/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ sang tài khoản giao thông và thực hiện kết nối phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt với tài khoản giao thông trước ngày 1/10/2025. Nghị định 119 cho phép thời gian một năm (1/10/2024 đến 1/10/2025) để chủ phương tiện và nhà cung cấp dịch vụ thu phí chuyển đổi tài khoản thu phí sang tài khoản giao thông kết nối phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt.

Trong Điều 36 của nghị định cũng yêu cầu nhà cung cấp dịch vụ thanh toán tiền sử dụng đường bộ hoàn thiện việc chuyển đổi tài khoản thu phí của chủ phương tiện theo Quyết định số 19/2020/QĐ-TTg sang tài khoản giao thông kết nối với phương tiện thanh toán của chủ phương tiện trước ngày 1/10/2025. Nhà cung cấp dịch vụ thanh toán tiền sử dụng đường bộ hoàn thiện việc chuyển tiền từ tài khoản thu phí của chủ phương tiện sang phương tiện thanh toán của chủ phương tiện được kết nối với tài khoản giao thông trước ngày 1/10/2025.

Trước hết, cần khẳng định rằng, yêu cầu định danh tài khoản giao thông là quy định bắt buộc, thể hiện vai trò quản lý của Nhà nước, không phải "chiêu trò thương mại" của bất kỳ doanh nghiệp nào. Trong cấu trúc vận hành của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Nhà nước giữ vai trò kiến tạo thể chế, ban hành chính sách và pháp luật để dẫn dắt, quản lý và tạo ra một môi trường phát triển lành mạnh.

Các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ như VETC, ePass có trách nhiệm và nghĩa vụ tuân thủ, thực thi nghiêm túc các quy định của pháp luật. Việc các doanh nghiệp này đang tích cực triển khai, hướng dẫn người dân thực hiện định danh tài khoản chính là làm tròn trách nhiệm của mình trước pháp luật và xã hội.

Việc định danh một tài khoản có phát sinh dòng tiền không phải là quy định cá biệt cho lĩnh vực nào mà là nguyên tắc quản trị tài chính hiện đại, theo quy chuẩn chung đã và đang được áp dụng nhất quán ở nhiều quốc gia tại các lĩnh vực trọng yếu.

Đơn cử, khi một công dân mở tài khoản ngân hàng, đăng ký ví điện tử hay sở hữu thuê bao di động trả sau, việc cung cấp căn cước công dân để xác thực danh tính (quy trình có tên gọi chuyên môn là "Định danh khách hàng" - KYC) là điều kiện tiên quyết. Nguyên tắc này xuất phát từ yêu cầu bảo đảm an ninh tiền tệ quốc gia, ngăn chặn các hoạt động tài chính phi pháp như lừa đảo, rửa tiền, tài trợ khủng bố,...

“Lá chắn” bảo vệ người dân

Xét ở góc độ người dân, việc định danh tài khoản không chỉ là nghĩa vụ mà còn là quyền lợi thiết thân. Trong một xã hội thượng tôn pháp luật, danh tính pháp lý rõ ràng là “tấm lá chắn” vững chắc nhất để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mỗi cá nhân. Một tài khoản giao thông đã được định danh chính là tài sản được pháp luật thừa nhận và bảo hộ. Khi có bất kỳ sự cố hay tranh chấp nào xảy ra, từ việc trừ tiền sai cho đến các tình huống rủi ro phức tạp hơn, cơ quan chức năng và các bên liên quan sẽ có cơ sở pháp lý rõ ràng để can thiệp và xử lý, bảo đảm quyền lợi cho đúng chủ tài khoản.

Ngược lại, một tài khoản vô danh sẽ đẩy người dùng vào tình thế bất lợi, khó có thể chứng minh quyền sở hữu và yêu cầu bảo vệ từ cơ quan thực thi pháp luật. Tài khoản giao thông với chức năng lưu trữ và thanh toán cho các dịch vụ, về bản chất là một dạng ví điện tử chuyên dụng. Do đó, việc đưa tài khoản này vào khuôn khổ quản lý chung, yêu cầu định danh như các tài khoản tài chính khác là một bước đi hợp lý, thể hiện sự đồng bộ, nhất quán trong tư duy quản lý nhà nước, góp phần tạo ra một môi trường giao dịch số an toàn, đáng tin cậy cho toàn bộ nền kinh tế.

Lý giải về quy định chuyển đổi tài khoản thu phí, ông Tô Nam Toàn, Trưởng Phòng Khoa học công nghệ, môi trường và hợp tác quốc tế (Cục Đường bộ Việt Nam) cho biết, chủ phương tiện sử dụng tài khoản thu phí hiện nay bao gồm các thông tin về phương tiện, chủ phương tiện và tiền do chủ phương tiện nạp để thanh toán khi xe qua trạm.

Do là tài khoản chuyên thu, nên tiền nạp vào chỉ được dùng thanh toán phí đường bộ, không được sử dụng cho các mục đích khác, tiền trong tài khoản cũng không được tính lãi. Việc kết nối giữa tài khoản thu phí với phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt còn nhiều hạn chế, chưa thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp lớn có nhiều phương tiện, phải nạp một lượng tiền lớn vào tài khoản thu phí.

"Vì thế, trong quá trình xây dựng Nghị định 119, Bộ Giao thông vận tải (trước đây) đã thống nhất với Ngân hàng nhà nước Việt Nam phương thức quản lý, tách tài khoản thu phí thành tài khoản giao thông kết nối với phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt là ví điện tử hoặc tài khoản, thẻ tín dụng,… của ngân hàng. Chủ phương tiện có quyền lựa chọn phương tiện thanh toán để kết nối tài khoản giao thông. Khi triển khai thực hiện, việc này sẽ giúp quản lý Nhà nước về thu phí ngày càng công khai, minh bạch; giúp người dân thanh toán dễ dàng, đơn giản, thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt theo chủ trương của Chính phủ", ông Tô Nam Toàn cho hay.

Yêu cầu pháp lý trong Nghị định 119 đã nêu rõ, chủ phương tiện phải cung cấp chính xác các thông tin và nhà cung cấp dịch vụ có trách nhiệm đối chiếu, xác thực thông tin nhận biết chủ phương tiện thông qua cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Quy định này không chỉ mang tính khuyến khích mà là một điều kiện bắt buộc để tham gia vào hệ thống. Nó tạo ra một "hàng rào" pháp lý vững chắc, bảo đảm mọi dòng tiền luân chuyển trong hệ thống thu phí không dừng đều phải có nguồn gốc rõ ràng, hợp pháp và có thể truy vết khi cần thiết.

Việc định danh tài khoản giao thông là một chủ trương đúng đắn, bắt nguồn từ yêu cầu quản lý của Nhà nước và hướng tới mục tiêu cao nhất là bảo vệ quyền lợi của nhân dân. Đây không phải là thủ tục hành chính đơn thuần, mà là một cấu phần quan trọng trong việc xây dựng Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số. Mỗi người dân, bằng việc chủ động thực hiện quy định này, không chỉ đang làm tròn nghĩa vụ công dân mà còn đang trực tiếp góp phần vào sự nghiệp chung, kiến tạo một hạ tầng số quốc gia vững mạnh, an toàn, minh bạch, vì một Việt Nam thịnh vượng, hùng cường.