Chuyển tiếp áp dụng một số cơ chế, chính sách đặc thù sau khi sáp nhập đơn vị hành chính

Ủy ban Kinh tế và Tài chính tán thành đề xuất của Chính phủ về việc chuyển tiếp áp dụng một số cơ chế, chính sách đặc thù đã được Quốc hội cho phép thực hiện tại một số địa phương sau khi thực hiện sắp xếp bộ máy, mở rộng địa giới hành chính, để tránh tạo ra khoảng trống pháp lý và gây khó khăn trong xử lý các vấn đề ở địa phương mới.

Sáng 19/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội nghe tờ trình và báo cáo thẩm tra việc chuyển tiếp áp dụng một số cơ chế, chính sách đặc thù đã được Quốc hội cho phép thực hiện tại một số địa phương sau khi thực hiện sắp xếp bộ máy, mở rộng địa giới hành chính theo chủ trương của Đảng, Nhà nước.

Bảo đảm tính liên tục, ổn định của quy định pháp luật trong quản lý, điều hành

Thừa ủy quyền của Thủ tướng trình bày nội dung này, Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025 của Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã quyết nghị: tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp: cấp tỉnh (tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương), cấp xã (xã, phường, đặc khu); kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện và số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh sau sáp nhập là 34 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

Theo Bộ trưởng, việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp nhằm mục tiêu tổ chức chính quyền địa phương tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Trong khi đó, việc thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh nhằm phát huy tối đa tiềm năng, lợi thế phát triển kinh tế-xã hội của mỗi địa phương, hỗ trợ lẫn nhau để thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội chung của đơn vị hành chính sau sắp xếp.

Tính đến nay, cả nước có 10 địa phương (bao gồm các tỉnh, thành phố: Hà Nội, Hải Phòng, Thanh Hóa, Nghệ An, Huế, Đà Nẵng, Khánh Hòa, Buôn Ma Thuột thuộc tỉnh Đắk Lắk, TP Hồ Chí Minh và Cần Thơ) đang được áp dụng các cơ chế, chính sách đặc thù theo các Luật, Nghị quyết riêng của Quốc hội.

Thực hiện Nghị quyết số 60-NQ/TW sẽ có 6/10 địa phương nêu trên chịu ảnh hưởng trực tiếp từ việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, bao gồm các tỉnh, thành phố: Hải Phòng, Đà Nẵng, Khánh Hòa, Đắk Lắk (liên quan đến thành phố Buôn Ma Thuột), TP Hồ Chí Minh và thành phố Cần Thơ.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng nêu rõ, việc sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh và kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện dẫn đến thay đổi về ranh giới địa lý, phạm vi quản lý, địa vị pháp lý, quy mô dân số, tình hình phát triển kinh tế-xã hội... của các địa phương.

Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải có quy định chuyển tiếp về việc tiếp tục áp dụng các cơ chế, chính sách đặc thù đang được thực hiện tại các địa phương thuộc diện sắp xếp nhằm bảo đảm tính liên tục, ổn định của quy định pháp luật trong quản lý, điều hành và phát triển kinh tế-xã hội tại các địa phương này.

Để phát huy hết các tiềm năng, lợi thế cũng như tạo thế và lực mới cho các địa phương đang có cơ chế, chính sách đặc thù sau khi thực hiện việc sắp xếp đơn vị hành chính các cấp và thực hiện ý kiến chỉ đạo của Bộ Chính trị, Chính phủ trình Quốc hội xem xét đưa một số nội dung vào Nghị quyết chung của Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV.

Cụ thể, cho phép các địa phương sau sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh (bao gồm các tỉnh, thành phố: Hải Phòng, Đà Nẵng, Khánh Hòa, TP Hồ Chí Minh và Cần Thơ) được tiếp tục thực hiện các cơ chế, chính sách đặc thù mà Quốc hội đã cho phép thực hiện tương ứng tại các địa phương trước khi sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh.

Cho phép các xã, phường mới (5 phường và 1 xã) tương ứng tại địa bàn thành phố Buôn Ma Thuột thuộc tỉnh Đắk Lắk sau khi thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã được áp dụng các cơ chế, chính sách đặc thù mà Quốc hội đã cho phép thực hiện.

Giao Chính phủ chỉ đạo các cơ quan có liên quan thực hiện việc tổng kết, đánh giá các cơ chế, chính sách đặc thù cho các địa phương (sau khi hoàn thành việc sắp xếp đơn vị hành chính 2 cấp) để điều chỉnh, bổ sung cho phù hợp với tình hình mới hoặc luật hóa những vấn đề đã rõ, được thực tiễn kiểm nghiệm để áp dụng trong toàn quốc.

Đánh giá tác động của chính sách, bảo đảm giữ vững nguyên tắc cân đối thu chi

Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Kinh tế và Tài chính nêu rõ, Ủy ban tán thành chuyển tiếp áp dụng một số cơ chế, chính sách đặc thù đã được Quốc hội cho phép thực hiện tại một số địa phương sau khi thực hiện sắp xếp bộ máy, mở rộng địa giới hành chính theo chủ trương của Đảng, Nhà nước.

Việc ban hành quy định chuyển tiếp sẽ bảo đảm có chính sách kế thừa và bảo đảm tính ổn định trong điều hành, không gây gián đoạn hoạt động tại các địa phương sau sắp xếp, phù hợp với tinh thần “có kế thừa, ổn định để phát triển, không gây xáo trộn lớn” của Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017.

Đồng thời, tạo căn cứ pháp lý đầy đủ cho quá trình triển khai thực hiện chuyển tiếp khi việc sáp nhập đơn vị hành chính, kết thúc đơn vị hành chính cấp huyện làm thay đổi địa giới, phạm vi quản lý và địa vị pháp lý của địa phương, kéo theo sự thay đổi về đối tượng và phạm vi áp dụng chính sách.

“Nếu không có quy định chuyển tiếp, sẽ tạo ra khoảng trống pháp lý, gây khó khăn trong xử lý các vấn đề về đầu tư, ngân sách, quy hoạch và quản lý hành chính tại địa phương mới”, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi nêu rõ.

Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra nhận thấy, việc cho phép chuyển tiếp áp dụng một số cơ chế, chính sách đặc thù tại các địa phương sau khi sắp xếp đơn vị hành chính không đơn thuần là việc mở rộng phạm vi áp dụng cơ chế, chính sách mà còn liên quan đến nhiều mặt về kinh tế, ngân sách.

Vì vậy, đề nghị Chính phủ chỉ đạo chú trọng việc đánh giá tác động của chính sách bảo đảm giữ vững nguyên tắc cân đối thu chi theo đúng Luật Ngân sách nhà nước.

Ngoài ra, có ý kiến cho rằng, Chính phủ cần đánh giá, tổng kết để luật hóa, áp dụng cho tất cả các địa phương. Có ý kiến đề nghị, đối với các thành phố áp dụng cơ chế, chính sách đặc thù sáp nhập vào các tỉnh, cần xác định lại tỷ lệ điều tiết để hạch toán, phân chia ngân sách trung ương, ngân sách địa phương.