Về Đồng Sơn tìm khoai sọ nương

Là xã vùng cao của TP Hạ Long, Đồng Sơn đặc trưng là nhiều đồi núi. Đây từng là trở ngại ngăn cách việc giao thương với bên ngoài nhưng cũng bởi đặc thù địa hình này mà Đồng Sơn lại sản sinh ra một đặc sản “khó tìm”. Đó chính là khoai sọ nương. Thời gian gần đây, khi hạ tầng giao thông phát triển, đặc sản khoai sọ nương của Đồng Sơn cũng theo những chuyến xe về xuôi nhiều hơn và ngày càng được ưa chuộng.

Nói khoai sọ nương là đặc sản khó tìm của Đồng Sơn bởi địa hình để trồng giống khoai sọ này là những khu đồi cao, không có đường giao thông đi lại, phải cuốc bộ hoặc đi bằng xe máy. Mà đi xe máy thì tay lái phải tốt và vững lắm mới lên được tới nơi. Sau hơn 20 phút vượt qua những suối cạn, cây đổ và nhiều đoạn đường mòn đất đỏ trơn trượt, chúng tôi đến đồi khoai sọ nương của gia đình anh Triệu Hữu Tiến, tại thôn Tân Ốc 2, xã Đồng Sơn. Thời gian này, bà con đang trồng vụ mới.

“Đây là giống khoai bản địa của người Dao ở Đồng Sơn. Khoai giống được các hộ lựa chọn, giữ lại từ mùa trước. Nhà nào có đất sẽ trồng luôn, còn chưa có đất trống thì sẽ cho các hộ khác mượn giống, bao giờ có đất trồng thì lấy lại sau. Thời gian lý tưởng để trồng khoai sọ nương Đồng Sơn là từ tháng 12 đến tháng 2 hàng năm. Khoai trồng muộn hơn sẽ bị giảm năng suất. Tầm tháng 11 đến tháng 1, khoai sẽ cho thu hoạch” - anh Triệu Hữu Tiến, nông dân tiêu biểu người Dao tại Đồng Sơn vui vẻ chia sẻ kinh nghiệm với chúng tôi.

Người Dao ở Đồng Sơn cho nhau “mượn” củ giống vì khoai được trồng theo hình thức xen và luân canh với một số cây khác như các loại rau ngắn ngày, lạc, bí ngô, gừng gió hoặc trồng xen với rừng trồng từ 2 năm tuổi trở xuống, nhằm tận dụng khoảng không gian, dinh dưỡng của rừng trồng chưa khép tán. Đất trồng được chọn có tầng đất dày, độ mùn cao.

Không ai biết giống khoai sọ nương của Đồng Sơn có từ bao giờ, chỉ biết rằng giống khoai này đã gắn bó với cuộc sống của người Dao nơi đây từ hàng đời nay. Khi khó khăn, khoai sọ nương là lương thực quan trọng, khi cuộc sống khấm khá hơn thì khoai sọ nương lại được thưởng thức, biến tấu theo nhiều cách khác nhau. Cũng theo chia sẻ của người dân, Đồng Sơn có hai loại khoai sọ nương, loại củ ngắn và loại củ dài. Trong đó, khoai sọ nương dài được trồng phổ biến với diện tích lớn hơn, còn có tên gọi khác là khoai tre.

Khoai sọ nương nhiều tinh bột, có màu tím đặc trưng. Khoai có vị thơm bùi, dẻo, ngon, hợp khẩu vị của nhiều người và có thể chế biến được rất nhiều món ngon như: Khoai sọ hầm canh xương, khoai sọ nấu cháo, khoai sọ rán, canh khoai sọ thịt băm, khoai sọ rim thịt…

Nhận thấy những lợi ích kinh tế từ cây khoai sọ nương, năm 2016, một dự án Phục tráng cây khoai sọ nương đã được triển khai tại một số xã thuộc Hoành Bồ cũ (nay là TP Hạ Long). Trong đó, xã Đồng Sơn có 12 hộ tham gia với tổng trên diện tích 0,3ha. Mỗi hộ dân tham gia được nhà nước hỗ trợ 70% kinh phí mua cây giống và được tập huấn kiến thức, chuyển giao kỹ thuật trồng, chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh và thu hoạch sản phẩm. Đến nay, diện tích trồng khoai sọ nương trên địa bàn xã đã tăng lên, ước đạt 50ha.

Năm 2024, xã Đồng Sơn phối hợp với HTX Nông lâm ngư nghiệp Việt Hưng lập hồ sơ xét công nhận khoai sọ nương là sản phẩm OCOP của TP Hạ Long. Ông Ninh Du Ngân, Phó Chủ tịch UBND xã Đồng Sơn, cho biết: “Khoai sọ nương được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao của TP Hạ Long là nỗ lực và quyết tâm rất lớn của xã trong thực hiện các tiêu chí xây dựng Nông thôn mới; đồng thời cho thấy hiệu quả trong liên kết giữa 3 nhà (nhà nông, nhà nước và nhà doanh nghiệp) nhằm phát triển sản phẩm nông nghiệp đặc thù, xây dựng thương hiệu cho sản phẩm nông nghiệp của Đồng Sơn. Hiện chúng tôi đang tập trung các giải pháp để mở rộng diện tích vùng trồng. Thời gian tới, chúng tôi sẽ tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, vận động, phối hợp với doanh nghiệp để hỗ trợ bà con thực hiện tốt hơn nữa khâu gieo trồng, chăm sóc. Bên cạnh đó, quan tâm tới khâu phân phối và đóng gói để nâng cao giá trị và xây dựng hình ảnh khoai sọ nương Đồng Sơn”.