Khám phá du lịch vùng cao Hạ Long

Nhắc đến TP Hạ Long, người ta thường liên tưởng ngay đến kỳ quan Vịnh Hạ Long, một trong những điểm đến nổi tiếng bậc nhất trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, sau khi sáp nhập huyện Hoành Bồ vào cuối năm 2019, thành phố này không chỉ mang dáng dấp của một đô thị biển hiện đại mà còn sở hữu một “vùng lõi xanh” phong phú nơi núi rừng, suối thác và những bản làng yên bình. Một mảnh đất đầy tiềm năng cho phát triển du lịch sinh thái và nông nghiệp.

Không gian nghỉ dưỡng mới

Với diện tích tự nhiên hơn 1.119km², TP Hạ Long có địa hình đa dạng từ đồi núi, thung lũng, đến ven biển. Đáng chú ý là thành phố còn có Khu bảo tồn thiên nhiên Đồng Sơn - Kỳ Thượng với diện tích tự nhiên lớn, lên tới gần 15.600ha, là nơi lưu giữ nhiều loài động, thực vật quý hiếm và trải rộng trên địa phận của 5 xã là Đồng Sơn, Kỳ Thượng, Đồng Lâm, Vũ Oai và Hoà Bình, cùng hệ thống suối, thác, hang động và hồ nước phân bố tự nhiên. Những lợi thế này đã đưa Hạ Long mới trở thành đô thị có tỷ lệ đất rừng và tài nguyên sinh thái bậc nhất miền Bắc. Trong đó, khu vực các xã vùng cao của huyện Hoành Bồ cũ chính là “viên ngọc thô” đang được đánh thức bởi nhiều mô hình du lịch nông nghiệp và sinh thái gắn với cộng đồng.

Một trong những mô hình tiên phong là Am Váp Farm tại thôn Khe Phương (xã Kỳ Thượng), nơi sinh sống chủ yếu của người Dao Thanh Phán, biến Khe Phương từ nơi “thâm sơn cùng cốc” trở thành thỏi nam châm mới cho du lịch miền núi của Hạ Long. Tại đây, người dân cùng doanh nghiệp hợp tác phát triển du lịch cộng đồng với triết lý: “Bảo tồn văn hóa là gốc, người bản địa là chủ thể”. Du khách khi đến Am Váp Farm không chỉ được hòa mình vào không gian làng bản, tham quan vườn rau, tự tay hái măng rừng, tham quan quy trình lấy mật ong, cắm trại bên bờ suối… mà còn được tìm hiểu về nghệ thuật thêu của phụ nữ Dao Thanh Phán, ngắm những cô gái người Dao duyên dáng trong điệu múa chuông và chơi ném còn ngay tại khoảnh sân rộng rãi trước nhà sàn.

Ông Cameroon McCracken (du khách người Anh) hào hứng cho biết: Tôi thật sự choáng ngợp với khung cảnh hùng vĩ và con người thân thiện nơi đây. Có rất nhiều trải nghiệm hấp dẫn và thú vị tại Am Váp Farm mà tôi nghĩ rất nhiều du khách quốc tế sẽ thích thú.

Tại xã Sơn Dương, một mô hình khác cũng đang dần lan tỏa là trang trại sinh thái kết hợp bảo tồn văn hóa của ông Ân Văn Kim, người Sán Dìu, tại thôn Đồng Đạng. Ban đầu, gia đình ông chỉ dựng vài căn chòi để làm nơi tụ họp hát soọng cô và giới thiệu món ăn truyền thống, giờ đây mô hình này đã mở rộng với vườn ổi hữu cơ, trải nghiệm câu cá và lên ý tưởng đưa những mô hình quần áo, vật dụng, công cụ lao động sản xuất truyền thống của người Sán Dìu trưng bày tại nếp nhà cũ để du khách tới chụp ảnh lưu niệm, giúp bảo tồn văn hóa đang mai một và tạo sinh kế cho người dân địa phương.

Không chỉ dừng lại ở các mô hình đơn lẻ, TP Hạ Long đang từng bước hình thành mạng lưới điểm đến xanh với sự góp mặt của nhiều dự án như Man’s Farm, Thiên đường hoa Quảng La, Happy Land Thống Nhất, Gã Mơ, Đòng Đòng… Các địa điểm này thường khai thác cảnh quan tự nhiên như đồi núi, hồ nước, suối, rừng, kết hợp với dịch vụ cắm trại, check-in, câu cá, ẩm thực dân dã, chèo thuyền... Đây là loại hình du lịch "chạm vào thiên nhiên", phù hợp với xu hướng nghỉ dưỡng hậu Covid-19 và giảm bớt căng thẳng trước những áp lực của cuộc sống hằng ngày.

Điển hình là Happy Land Hạ Long, khu du lịch sinh thái rộng 5ha tại xã Thống Nhất hiện ngày càng trở thành điểm đến yêu thích của các gia đình, học sinh và nhóm bạn trẻ. Với sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương trong thủ tục đầu tư, nơi đây dự kiến mở rộng lên 15ha với số vốn 200 tỷ đồng trong năm 2025 và những năm tiếp theo, hứa hẹn trở thành khu sinh thái tiêu chuẩn phục vụ nhu cầu giáo dục, giải trí và nghỉ dưỡng cuối tuần. Chị Nguyễn Thu Hương (TP Hạ Long) cho biết: Happy Land được bao phủ bởi hơn 70% là cây xanh và thảm cỏ trải dài, mang lại cảm giác thư thái ngay từ những bước chân đầu tiên. Do đó, vào những ngày cuối tuần, tôi và bạn bè thường hay đưa các con đến đây để vừa cho các con có không gian vui chơi, vừa gắn kết các gia đình lại với nhau.

Hướng đi mới cho du lịch xanh

Dẫu có tiềm năng dồi dào và mô hình phong phú, nhưng thực tế cho thấy phát triển du lịch sinh thái, nông nghiệp tại TP Hạ Long vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức. Trong tổng số hơn 10 triệu lượt khách đến với Hạ Long năm 2024, số lượt khách đến với vùng cao vẫn chưa thật sự tương xứng với tiềm năng mà khu vực này đang sở hữu.

Phần lớn các mô hình hiện nay còn mang tính tự phát, nhỏ lẻ, chưa có chiến lược lâu dài, thiếu liên kết và đồng bộ. Một số khu vực nông nghiệp có sự đồng nhất về điều kiện tự nhiên, tập quán sinh hoạt và văn hóa cộng đồng. Điều này dẫn đến sự trùng lặp, đơn điệu trong các sản phẩm, dịch vụ du lịch nông nghiệp, ví dụ cùng trồng một loại cây (ổi, cam...), cùng phục vụ một kiểu ẩm thực, dẫn đến thiếu bản sắc riêng, làm giảm sức hút đối với du khách.

Một vấn đề đáng chú ý nữa là kỹ năng du lịch của người dân vẫn còn hạn chế. Phần lớn người làm du lịch nông nghiệp là nông dân chuyển sang, chưa được đào tạo bài bản về đón tiếp, thuyết minh, tổ chức hoạt động trải nghiệm. Điều này khiến chất lượng dịch vụ tại nhiều điểm dừng ở mức sơ khai: Chỉ có ăn uống, nghỉ trọ đơn giản, ít hoạt động bổ trợ như biểu diễn văn nghệ, trò chơi dân gian hay bán sản phẩm lưu niệm đặc trưng.

Cơ sở hạ tầng, đặc biệt là giao thông, thông tin và hệ thống nước sạch, tại các điểm du lịch nông thôn cũng chưa được đầu tư tương xứng. Một số nơi đường sá còn khó đi, chưa có biển chỉ dẫn rõ ràng hay nhà vệ sinh đạt chuẩn, sóng 4G chưa có, gây khó khăn cho cả du khách lẫn nhà đầu tư.

Mặt khác, mối liên kết giữa các đơn vị lữ hành và cộng đồng địa phương chưa chặt chẽ. Các tour du lịch sinh thái, nông nghiệp hầu như vẫn do các nhóm cá nhân tự tổ chức, thiếu sự tham gia của doanh nghiệp du lịch chuyên nghiệp. Điều này khiến chuỗi giá trị chưa khép kín, khách đến rồi đi, không để lại nhiều giá trị kinh tế hoặc lan tỏa dài lâu.

Tuy nhiên, trong khó khăn vẫn có những tín hiệu lạc quan. TP Hạ Long hiện đang có những định hướng chiến lược rõ ràng nhằm phát triển du lịch xanh, bền vững. Việc số hóa thông tin du lịch, sử dụng công nghệ thực tế ảo trong giới thiệu điểm đến, kết nối qua app thông minh... hiện cũng đang là những bước đi đúng đắn để thành phố nâng cao chất lượng dịch vụ và quảng bá rộng rãi.

PGS.TS Dương Văn Huy, Trưởng Phòng Nghiên cứu hải đảo, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, khẳng định: Trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay, các vùng nông thôn với cảnh quan sinh thái nông nghiệp gần gũi đang là tài nguyên du lịch hấp dẫn và có giá trị đối với du khách, đặc biệt là khách nước ngoài. Sở hữu nhiều điều kiện thuận lợi, nhiều sản phẩm nông nghiệp đặc trưng riêng có, tỉnh và các địa phương vùng cao của thành phố cần có cơ chế, giải pháp và chiến lược cụ thể để xây dựng mô hình du lịch nông nghiệp gắn các sản phẩm nông nghiệp.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, TP Hạ Long cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, người dân, doanh nghiệp và giới chuyên gia. Chính quyền cần có chính sách hỗ trợ tài chính, kỹ thuật và truyền thông cho các mô hình nông nghiệp kết hợp du lịch. Doanh nghiệp cần chủ động đồng hành cùng người dân từ khâu tổ chức đến quảng bá sản phẩm. Người dân cần được đào tạo bài bản, có kiến thức về đón tiếp khách, thuyết minh văn hóa, bảo vệ môi trường…

Còn theo ông Phạm Hải Quỳnh (Viện trưởng Viện Phát triển du lịch châu Á): Việc xây dựng các “tuyến du lịch xanh” kết nối giữa các điểm đến như Quảng La - Kỳ Thượng - Sơn Dương - Đồng Lâm… với hành trình nếm thử ẩm thực bản địa, hái rau trong rừng, ngâm mình ở suối đá, ngủ homestay nhà sàn… Bằng cách này, mỗi sản phẩm nông nghiệp không chỉ là hàng hóa đơn thuần hoàn toàn có thể trở thành sản phẩm du lịch “signature”, mang dấu ấn đặc trưng riêng của TP Hạ Long, góp phần đa dạng hóa bức tranh du lịch toàn tỉnh. Quan trọng hơn, du lịch sinh thái và du lịch nông nghiệp còn giúp lan tỏa lợi ích phát triển đến vùng sâu, vùng xa, nơi trước đây gần như nằm ngoài bản đồ du lịch. Khi người dân có thêm thu nhập từ làm du lịch, khi bản sắc văn hóa được trân trọng và giữ gìn, khi thiên nhiên được bảo vệ như một phần của sinh kế, đó chính là lúc Hạ Long đạt đến sự phát triển bền vững thực sự.

TP Hạ Long đang đứng trước cơ hội lớn để trở thành điểm sáng trong bản đồ du lịch sinh thái và nông nghiệp Việt Nam. Không chỉ có Vịnh Hạ Long hùng vĩ, mà cả vùng đồi núi phía Bắc với rừng xanh, hoa trái và văn hóa dân tộc đang dần chuyển mình. Nếu có chiến lược phát triển bài bản, sự đồng hành của chính quyền và cộng đồng, Hạ Long hoàn toàn có thể trở thành hình mẫu quốc gia về du lịch xanh, du lịch vì cộng đồng, nơi con người và thiên nhiên cùng hòa quyện trong một hành trình bền vững.