Thúc đẩy tiêu thụ thủy sản nội địa để cân bằng phát triển

Chiến lược "quay về sân nhà" trong lĩnh vực thủy sản với thị trường hơn 100 triệu dân đang trở thành hướng đi cấp thiết và bền vững để vừa duy trì tăng trưởng, vừa củng cố thương hiệu thủy sản Việt.

Xuất khẩu: Áp lực và bài toán giá trị gia tăng

Thủy sản từ lâu đã được xem là ngành kinh tế mũi nhọn của Việt Nam, đóng góp khoảng 4-5% GDP và tạo việc làm cho hơn 4 triệu lao động cả nước. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt 10 tỷ USD, tăng nhẹ 3% so với 2023, nhưng vẫn thấp hơn mức kỷ lục 11 tỷ USD năm 2022. Điều này phản ánh áp lực cạnh tranh khốc liệt cùng sự biến động khó lường của thị trường quốc tế.

Mặc dù nằm trong nhóm xuất khẩu thủy sản hàng đầu thế giới, phần lớn doanh nghiệp Việt Nam vẫn mới dừng ở khâu chế biến sơ cấp hoặc gia công, giá trị gia tăng thấp. Các công đoạn quan trọng như nghiên cứu phát triển (R&D), xây dựng thương hiệu hay tham gia trực tiếp vào chuỗi phân phối quốc tế còn bỏ ngỏ.

Ông Nguyễn Thành Lộc, Chủ tịch Hội Thủy sản TPHCM cho biết, hơn 90% hải sản chế biến đông lạnh và khô tại Bà Rịa - Vũng Tàu xuất khẩu phải mang thương hiệu nhà nhập khẩu. Thực tế này khiến doanh nghiệp Việt phụ thuộc lớn vào thị trường ngoài, khó chủ động chiến lược dài hạn.

5 năm qua, xuất khẩu sang EU giảm tới 70-80% cả sản lượng lẫn giá trị, nguyên nhân chủ yếu do quy định khắt khe về quản lý khai thác và sự chậm trễ trong tháo gỡ khó khăn. "Các doanh nghiệp gần như án binh bất động với thị trường EU, chỉ gắng gượng xoay sang thị trường khác mà chưa có chiến lược dài hạn", ông Lộc chia sẻ.

Dù vậy, vẫn có những điểm sáng. Theo bà Tô Thị Tường Lan – Phó Tổng Thư ký VASEP, tháng 7/2025, xuất khẩu thủy sản đạt 971 triệu USD, tăng 6,1% so với cùng kỳ 2024. Lũy kế 7 tháng, giá trị đạt 6,22 tỷ USD, tăng trưởng 17,2%. Trong đó, cá tra nổi bật với kim ngạch hơn 1,2 tỷ USD, tăng 11,1%.

Đặc biệt, tại kỳ rà soát POR20, 8 doanh nghiệp cá tra Việt Nam (trong đó có Vĩnh Hoàn) được áp thuế chống bán phá giá 0% khi xuất sang Mỹ, giúp khôi phục niềm tin ở thị trường này. Tuy nhiên, VASEP cũng cảnh báo các kỳ POR tới (POR22, POR23) có nguy cơ tăng thuế do tình trạng nhiều doanh nghiệp nhỏ xuất khẩu giá rẻ, gây rủi ro toàn ngành.

Thực trạng tiêu dùng nội địa: Tiềm năng lớn nhưng còn bỏ ngỏ

Hiện nay, thị trường tiêu thụ thủy sản trong nước mới chiếm khoảng 1 tỷ USD, tương đương 10% giá trị xuất khẩu. Tiêu thụ bình quân đầu người khoảng 40 kg/năm – thấp hơn nhiều so với mức 60–70 kg ở các quốc gia trong khu vực.

Đáng chú ý, cá tra – sản phẩm xuất khẩu chủ lực – lại có thị trường nội địa khá khiêm tốn, chỉ chiếm 5–7% tổng sản lượng. Người tiêu dùng chủ yếu tiếp cận các sản phẩm cá tra nguyên con hoặc fillet sơ chế, bao bì và thương hiệu còn đơn điệu, chưa được đầu tư tương xứng.

Trong khi đó, các nước trong khu vực cho thấy nhiều bài học đáng tham khảo. Tại Thái Lan, 60% cá rô phi được tiêu thụ trong nước nhờ chính sách đưa cá vào khẩu phần ăn của trường học, bệnh viện, quân đội. Tại Ấn Độ, cá nước ngọt trở thành nguồn protein chính của 1,4 tỷ dân, đảm bảo đầu ra ổn định ngay cả khi xuất khẩu chững lại.

Ở Việt Nam, tại các kênh phân phối hiện đại, thủy sản nội địa mới chiếm 60–70%, trong khi hàng nhập khẩu vẫn chiếm tới 30–40%. Điều này cho thấy dư địa phát triển thị trường nội địa còn rất lớn, nếu có chiến lược bài bản.

Ngành thủy sản Việt Nam đang đối diện với những biến động lớn từ thị trường quốc tế, nhưng đồng thời sở hữu "tấm thẻ vàng" đầy tiềm năng ngay tại thị trường trong nước. Việc thúc đẩy tiêu thụ nội địa không chỉ giúp giảm phụ thuộc xuất khẩu, mà còn tạo thêm giá trị gia tăng, nâng cao thương hiệu, tăng việc làm và củng cố sự phát triển bền vững.

Nếu biết cách khai thác hiệu quả "sân nhà" với hơn 100 triệu dân, thủy sản Việt Nam sẽ không chỉ mạnh ở thị trường xuất khẩu, mà còn chinh phục thành công người tiêu dùng trong nước, trở thành ngành kinh tế trụ cột vững chắc của quốc gia.