Tăng cường phân cấp, nâng cao hiệu quả thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi

Sáng 13/8, tại Trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì Hội nghị toàn quốc tổng kết Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2025, định hướng nội dung giai đoạn 2026-2030.

Đồng chủ trì Hội nghị có các đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị: Đỗ Văn Chiến, Bí thư Trung ương Đảng, Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; Nguyễn Hòa Bình, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ-Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương các Chương trình mục tiêu quốc gia; các đồng chí Ủy viên Trung ương Đảng: Mai Văn Chính, Phó Thủ tướng Chính phủ, Phó Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương các Chương trình mục tiêu quốc gia; Vũ Hồng Thanh, Phó Chủ tịch Quốc hội.

Cùng dự có lãnh đạo các ban, bộ, ngành, cơ quan Trung ương; các cơ quan ngoại giao, tổ chức quốc tế tại Việt Nam.

Hội nghị được truyền trực tuyến đến điểm cầu 34 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

Phát biểu khai mạc Hội nghị, Thủ tướng Phạm Minh Chính hoan nghênh và đánh giá cao Ban Chỉ đạo đã tiến hành hội nghị tổng kết sớm hơn gần nửa năm so kế hoạch; nhìn lại, đánh giá những gì làm tốt thì tiếp tục phát huy tốt hơn, những gì chưa được phải phân tích nguyên nhân, đánh giá để đưa ra nhiệm vụ, giải pháp khắc phục, rút ra bài học kinh nghiệm để triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia tốt hơn trong thời gian tới.

Thủ tướng nêu rõ thực hiện Chương trình không những là trách nhiệm, nghĩa vụ mà còn là tình cảm sâu sắc, mệnh lệnh của trái tim, mang tính nhân văn cao cả đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo - những khu vực xác định còn nhiều khó khăn. Do đó, phải có cách tiếp cận toàn dân, toàn diện, cả hệ thống chính trị phải có trách nhiệm.

Theo Thủ tướng, tại những khu vực này, giao thông, đi lại, các vấn đề về y tế, giáo dục, nước sạch, vệ sinh môi trường còn khó khăn; đó còn là những vấn đề liên quan hủ tục, sinh kế cho người dân... Do đó, chúng ta phải nhìn nhận nghiêm túc, thẳng thắn, dứt khoát khắc phục những việc chưa làm được để làm tốt hơn; phân tích những mô hình hay, cách làm tốt mang lại lợi ích cho cộng đồng để rút kinh nghiệm lãnh đạo, chỉ đạo giai đoạn tới.

Vấn đề là cách làm như thế nào? Vì theo Thủ tướng, cho đến nay, cách làm còn manh mún, chia cắt, chưa có trọng tâm, trọng điểm, chưa có điểm nhấn. Phải tổ chức như thế nào, phân cấp như thế nào? Theo đó, cấp Trung ương phải làm gì, cấp tỉnh phải làm gì, cấp cơ sở phải làm gì? Điều đó đặt ra phải tăng cường phân cấp. Đối với việc bố trí nguồn lực, vốn phải phân bổ cho cấp tỉnh ngay từ đầu, phải đặt ra mục tiêu gì, trong bao lâu, mang lại cho người dân điều gì? Việc bố trí vốn vào các dự án, chương trình là do cấp tỉnh, việc tổ chức thực hiện là do cấp cơ sở. Do đó, phải tăng cường phân cấp, phân quyền, đi đôi phân bổ nguồn lực, tăng cường năng lực, trách nhiệm thực thi, tăng cường kiểm tra, giám sát.

Phải căn cứ mục tiêu để phân bổ nguồn lực, nhưng tinh thần phải phân cấp. Trung ương làm vĩ mô, cấp tỉnh phải tiếp tục là cấp quản lý, giao cấp cơ sở. Phải đổi mới cách nghĩ, cách làm mới tạo hiệu quả. Phải hoàn thiện thể chế cho đồng bào vùng dân tộc thiểu số và miền núi; ưu tiên nguồn lực nhưng phải có trọng tâm, trọng điểm, có chương trình, dự án cụ thể, phải bố trí nguồn vốn, đào tạo nguồn nhân lực; chuyển giao công nghệ để phát triển kinh tế.

Thủ tướng cho rằng, đối với các tỉnh có sản phẩm tiêu biểu OCOP thì cần phải xây dựng các sản phẩm có thương hiệu, tiếp đó là quy hoạch vùng trồng nguyên liệu bài bản; ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; liên kết với doanh nghiệp để cung ứng hàng hóa, vật tư phục vụ sản xuất, tiêu thụ sản phẩm; có ngân hàng hỗ trợ vốn; liên kết giữa các hộ gia đình, hợp tác xã, để hợp tác xã phát triển thành doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp nhỏ thành doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp lớn thành doanh nghiệp đa quốc gia, tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.

Thủ tướng mong nhiệm kỳ tới, việc thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi sẽ thực hiện tốt hơn, ưu tiên nguồn lực tập trung hơn, cách làm chuyên nghiệp hơn, hiệu quả hơn, đổi mới cách tổ chức, có trọng tâm, trọng điểm, làm việc nào dứt việc đó.

* Ban Chỉ đạo Trung ương các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025 cho biết: Về dân số và dân tộc: nước ta có 53 dân tộc thiểu số với dân số trên 14,4 triệu người, chiếm khoảng 14,6% dân số cả nước; có 6 dân tộc có dân số trên 1 triệu người (Tày, Thái, Mường, Mông, Nùng, Khmer), 15 dân tộc có dân số dưới 10.000 người, trong đó có 5 dân tộc có dân số dưới 1.000 người là: Ơ Đu, Brâu, Rơ Măm, Pu Péo và Si La.

Về phân bố dân cư: Địa bàn cư trú của đồng bào các dân tộc thiểu số chiếm khoảng 3⁄4 diện tích tự nhiên của cả nước, chủ yếu ở các khu vực Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ, Tây Duyên hải miền trung. Đa số đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống thành cộng đồng ở khu vực miền núi, biên giới, vùng đặc biệt khó khăn với địa hình chia cắt, giao thông đi lại khó khăn.

Tại thời điểm chưa sáp nhập các địa phương, theo Quyết định số 861/QĐ-TTg ngày 4/6/2021 của Thủ tướng Chính phủ, cả nước có 3.434 xã thuộc vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trên địa bàn 51 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Từ ngày 1/7/2025, sau khi hoàn thành sắp xếp bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp, cả nước có 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh; 3.321 đơn vị hành chính cấp xã. Qua kết quả rà soát bước đầu, cả nước dự kiến có khoảng 1.516 xã thuộc vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trên địa bàn 32 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

Về phân bổ, giao kế hoạch vốn ngân sách Trung ương thực hiện Chương trình hằng năm và trung hạn 5 năm giai đoạn 2021-2025: Theo các Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Quốc hội, số vốn đầu tư phát triển nguồn ngân sách Trung ương giai đoạn 2021-2025 được phân bổ là 50.000 tỷ đồng. Thủ tướng Chính phủ đã giao 50.000 tỷ đồng kế hoạch vốn đầu tư phát triển nguồn ngân sách Trung ương giai đoạn 2021-2025 cho các địa phương thực hiện Chương trình. Việc phân bổ, giao dự toán ngân sách Nhà nước nguồn ngân sách Trung ương thực hiện Chương trình hằng năm cho các bộ, ngành, địa phương được triển khai đúng quy định và hướng dẫn hiện hành.

Trong giai đoạn 2022-2025, tổng vốn ngân sách Trung ương đã giao thực hiện Chương trình đến thời điểm báo cáo là: 89.728,430 tỷ đồng, đạt 85,5%, bao gồm: vốn đầu tư phát triển: 49.163,505 tỷ đồng (đạt 98,3% so kế hoạch vốn được duyệt); vốn sự nghiệp: 40.564,925 tỷ đồng (đạt 75% so kế hoạch vốn được duyệt).

Kết quả giải ngân vốn thực hiện Chương trình: Về kết quả giải ngân vốn ngân sách Trung ương: Giai đoạn 2022-2024 tính đến thời điểm ngày 30/1/2025: theo số liệu của Bộ Tài chính, kết quả giải ngân vốn ngân sách Trung ương đã phân bổ thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia dân tộc thiểu số và miền núi trong giai đoạn 2022-2024 là 48.081,298 tỷ đồng, đạt 72,6%, trong đó: giải ngân vốn đầu tư là 29.977,455 tỷ đồng, đạt 85,6%; giải ngân vốn sự nghiệp là 18.103,843 tỷ đồng, đạt 58%.

Năm 2025: tình hình giải ngân nguồn vốn ngân sách Trung ương như sau: về giải ngân vốn đầu tư công tính đến thời điểm ngày 30/6/2025, theo báo cáo của Bộ Tài chính, ước giải ngân vốn đầu tư công (đã bao gồm vốn kéo dài từ các năm trước chuyển sang năm 2025) của Chương trình đạt khoảng 5.331,803 tỷ đồng, bằng 36% kế hoạch, trong đó: nguồn vốn kéo dài các năm trước chuyển sang năm 2025 giải ngân đạt 940,201 tỷ đồng, bằng 33% kế hoạch; nguồn vốn của năm 2025 đạt 4.391,602 tỷ đồng, bằng 37% kế hoạch.

Giải ngân vốn sự nghiệp tính đến thời điểm ngày 30/6/2025: Kết quả giải ngân vốn sự nghiệp (đã bao gồm kinh phí từ các năm được chuyển nguồn sang năm 2025) được 3.467,555 tỷ đồng, đạt 22,2% kế hoạch.

Kết quả giải ngân vốn ngân sách địa phương: Theo tổng hợp báo cáo của các địa phương, đến hết năm 2024, ngân sách địa phương đã giải ngân 9.068,542 tỷ đồng (đạt 79,2%), trong đó: giải ngân vốn đầu tư là 7.629,291 tỷ đồng, đạt 81,8%; giải ngân vốn sự nghiệp là 1.439,251 tỷ đồng, đạt 67,8%.

Công tác phân bổ, giao kế hoạch vốn đầu tư phát triển giai đoạn 2021-2025 và dự toán ngân sách Nhà nước hằng năm nguồn ngân sách Trung ương cho các bộ, ngành, địa phương triển khai thực hiện đúng quy định và hướng dẫn hiện hành. Việc phân bổ bảo đảm sự ưu tiên dành nguồn lực để tập trung đầu tư hỗ trợ những nơi khó khăn hơn nhằm tạo chuyển biến rõ rệt trong thực hiện chính sách hỗ trợ đồng bộ hạ tầng kinh tế-xã hội cấp xã, thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Trong thời gian qua, Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Ban Chỉ đạo Trung ương đã rất quan tâm, quyết liệt trong chỉ đạo các bộ, ngành xử lý tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia.

Do đó, kết quả giải ngân vốn đầu tư công thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia dân tộc thiểu số và miền núi có sự cải thiện rõ rệt: Nếu năm 2022, kết quả giải ngân vốn đầu tư công nguồn ngân sách Trung ương thực hiện Chương trình đạt khoảng 25,6% kế hoạch, thì các năm 2023, năm 2024 đạt lần lượt là 82% và 85% kế hoạch. Tính theo tỷ lệ vốn tuyệt đối trong 3 Chương trình mục tiêu quốc gia, kết quả giải ngân vốn đầu tư công thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia dân tộc thiểu số và miền núi cao hơn gần 1,03 lần so tổng vốn của cả 2 Chương trình mục tiêu quốc gia cùng giai đoạn...