Sửa đổi Luật Công chứng: Quy định tiêu chí xác định các giao dịch phải công chứng

Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Công chứng (sửa đổi) theo hướng không quy định cụ thể các loại giao dịch phải công chứng, mà chỉ quy định về tiêu chí xác định các loại giao dịch phải công chứng, nhằm bảo đảm tính ổn định của Luật.

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 8, chiều 25/10, Quốc hội thảo luận ở hội trường về một số nội dung còn ý kiến khác nhau của dự án Luật Công chứng (sửa đổi).

Bảo đảm tính ổn định của Luật Công chứng

Trình bày báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng cho biết, về quy định các loại giao dịch phải công chứng, một số ý kiến tán thành với dự thảo, không quy định về các loại giao dịch phải công chứng trong Luật Công chứng.

Một số ý kiến đề nghị bổ sung vào dự thảo Luật quy định về các loại giao dịch phải công chứng như: giao dịch đối với bất động sản; giao dịch đối với tài sản có đăng ký; giao dịch liên quan đến doanh nghiệp; các giao dịch khác mà pháp luật quy định bắt buộc phải công chứng.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhận thấy, tương tự như nhiều quốc gia khác trên thế giới, pháp luật nước ta cũng quy định công chứng bắt buộc đối với một số giao dịch quan trọng liên quan đến quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở, một số loại tài sản khác phải đăng ký quyền sở hữu, sử dụng và một số giao dịch quan trọng khác.

Các giao dịch phải công chứng hiện được quy định trong các luật có liên quan như Bộ luật Dân sự, Luật Hôn nhân và gia đình, Luật Đất đai, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản và một số văn bản dưới luật…

Dự thảo Luật do Chính phủ trình tại Kỳ họp thứ 7 kế thừa quy định của Luật Công chứng hiện hành, không quy định các loại giao dịch phải công chứng mà tập trung điều chỉnh các vấn đề về công chứng viên, tổ chức hành nghề công chứng.

Quá trình thảo luận, tiếp thu chỉnh lý nội dung này còn có 2 loại ý kiến: Loại ý kiến thứ nhất tán thành quan điểm của Chính phủ, không quy định cụ thể các loại giao dịch phải công chứng trong Luật Công chứng để tránh trùng lặp với quy định của pháp luật chuyên ngành. Loại ý kiến thứ hai đề nghị quy định cụ thể danh mục các giao dịch phải công chứng trong Luật Công chứng nhằm bảo đảm minh bạch, thuận lợi trong áp dụng pháp luật của người dân, doanh nghiệp.

Theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, cả 2 loại ý kiến nêu trên đều có ưu điểm và hạn chế. Đối với phương án không quy định cụ thể các loại giao dịch phải công chứng trong Luật Công chứng sẽ tạo linh hoạt hơn cho việc sửa đổi quy định về giao dịch phải công chứng tại các văn bản quy phạm pháp luật khác để phù hợp với thực tiễn, bảo đảm tính ổn định của Luật Công chứng. Hạn chế của phương án này là các giao dịch phải công chứng được quy định trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau, gây khó khăn cho người dân trong việc nắm bắt để tuân thủ đúng quy định của pháp luật.

Đối với phương án quy định cụ thể danh mục các giao dịch phải công chứng trong Luật Công chứng có ưu điểm là bảo đảm minh bạch, thuận lợi trong áp dụng pháp luật nhưng hạn chế là sẽ luật hóa một số quy định của nghị định, thông tư là nội dung thuộc thẩm quyền của Chính phủ, các Bộ, không bảo đảm tính ổn định của Luật khi cần điều chỉnh nội dung, phạm vi các loại giao dịch phải công chứng.

Trên cơ sở phân tích các ưu điểm, hạn chế của từng loại ý kiến nêu trên, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Quốc hội cho tiếp thu theo hướng kết hợp các điểm tích cực của cả 2 loại ý kiến để chỉnh lý nội dung này.

Theo đó, bổ sung khoản 2 Điều 1 quy định về tiêu chí xác định các giao dịch phải công chứng, cụ thể là: “2. Giao dịch phải công chứng là giao dịch quan trọng, đòi hỏi mức độ an toàn pháp lý cao và được pháp luật quy định phải công chứng.”; đồng thời, giao Chính phủ chỉ đạo rà soát các giao dịch phải công chứng đang được quy định trong các luật, nghị định, thông tư hiện hành để sửa đổi, bổ sung theo thẩm quyền và kiến nghị cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung trong thời hạn 1 năm kể từ ngày Luật này có hiệu lực thi hành, bảo đảm phù hợp với tiêu chí quy định tại Luật Công chứng. Bộ Tư pháp có trách nhiệm rà soát, cập nhật, đăng tải các giao dịch phải công chứng trên Cổng thông tin điện tử của Bộ.

“Phương án này bảo đảm tính ổn định của Luật Công chứng vì không quy định cụ thể các loại giao dịch phải công chứng, đồng thời kiểm soát chặt chẽ các loại giao dịch này do phải phù hợp với tiêu chí quy định tại Luật Công chứng, bảo đảm công khai, minh bạch, thuận lợi trong việc áp dụng pháp luật”, ông Hoàng Thanh Tùng nói.

Đề xuất bổ sung mô hình văn phòng công chứng là doanh nghiệp tư nhân

Về mô hình tổ chức của văn phòng công chứng, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật cho biết, một số ý kiến tán thành với quy định của dự thảo Luật do Chính phủ trình về mô hình của văn phòng công chứng tổ chức và hoạt động theo loại hình công ty hợp danh.

Một số ý kiến đề nghị quy định văn phòng công chứng tổ chức và hoạt động theo loại hình công ty hợp danh và doanh nghiệp tư nhân trên phạm vi cả nước hoặc được áp dụng đối với văn phòng công chứng thành lập ở vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế-xã hội đặc biệt khó khăn, còn đối với các địa bàn khác chỉ áp dụng loại hình công ty hợp danh. Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định văn phòng công chứng được tổ chức theo loại hình công ty trách nhiệm hữu hạn.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhận thấy, Luật Công chứng hiện hành và dự thảo Luật đều không quy định về mô hình tổ chức văn phòng công chứng là công ty trách nhiệm hữu hạn hay có thành viên góp vốn trong công ty hợp danh do công chứng là dịch vụ công cơ bản, nghề bổ trợ tư pháp nên có đặc thù riêng, không khuyến khích mục tiêu kinh doanh chỉ để thu lợi nhuận mà tập trung vào việc hành nghề công chứng của các thành viên hợp danh và chế độ chịu trách nhiệm vô hạn của các thành viên này đối với hoạt động công chứng do mình thực hiện.

Theo ông Hoàng Thanh Tùng, đa số ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị bên cạnh các văn phòng công chứng được tổ chức theo mô hình công ty hợp danh như Luật hiện hành. Tại các địa bàn cấp huyện có mật độ dân số thấp, cơ sở hạ tầng và dịch vụ chưa phát triển và khó khăn trong việc thành lập văn phòng công chứng theo loại hình công ty hợp danh theo quy định của Chính phủ, văn phòng công chứng còn được tổ chức và hoạt động theo loại hình doanh nghiệp tư nhân.

Ưu điểm của phương án này là mở rộng sự lựa chọn của công chứng viên khi thành lập tổ chức hành nghề công chứng, tạo thuận lợi cho việc phát triển văn phòng công chứng ở địa bàn vùng sâu, vùng xa do mô hình này chỉ yêu cầu 1 công chứng viên làm chủ.

Tuy nhiên, mô hình này có hạn chế là khi xảy ra tình huống công chứng viên duy nhất chết hoặc vì lý do cá nhân khác không thể hành nghề công chứng thì không bảo đảm hoạt động liên tục, ổn định của tổ chức hành nghề công chứng, việc giải quyết hậu quả về hồ sơ, chuyển giao trách nhiệm công chứng… đối với các văn phòng công chứng theo mô hình doanh nghiệp tư nhân bị giải thể sẽ là vấn đề lớn đặt ra cho công tác quản lý nhà nước.