Ổn định thị trường xi-măng: Tín hiệu tích cực từ tiêu thụ trong nước và xuất khẩu

Nhiều năm qua, thị trường xi-măng vốn đã dư cung, lại chịu ảnh hưởng nặng nề từ nhiều yếu tố về địa chính trị, giá nguyên liệu đầu vào tăng, khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn, thậm chí thua lỗ. Từ đầu năm trở lại đây, tình hình đã khả quan hơn, nhưng vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ có thể khiến quá trình hồi phục gặp bất lợi.

Hàng loạt công trình đã được triển khai thi công trên cả nước sẽ giúp thị trường vật liệu xây dựng nói chung và xi-măng nói riêng tạo bứt phá, góp phần quay lại quỹ đạo tăng trưởng ổn định.

Nhiều tín hiệu tích cực

Theo thống kê của Vụ Khoa học công nghệ, Môi trường và Vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng), 6 tháng đầu năm 2025, sản lượng sản xuất xi-măng đạt 49,8 triệu tấn, tăng 18% so với cùng kỳ; tổng sản lượng xi-măng và clinker (clanhke) tiêu thụ đạt 54 triệu tấn, tăng 14% so với cùng kỳ, trong đó, tiêu thụ nội địa khoảng 37,5 triệu tấn, tăng 18%; xuất khẩu sản phẩm xi-măng và clinker ước đạt khoảng 17 triệu tấn, tăng 6% so với cùng kỳ; giá trị xuất khẩu 6 tháng đầu năm đạt khoảng 635 triệu USD, tăng 1,7% so với cùng kỳ. Thị trường xuất khẩu chủ yếu là Philippines, Mỹ, Singapore, Malaysia.

Sản lượng tồn kho clinker và xi-măng khoảng 4,5 triệu tấn, tương đương khoảng 20 ngày sản xuất, bảo đảm duy trì nguồn dự phòng trong ngưỡng cho phép.

6 tháng đầu năm, sản lượng sản xuất xi-măng của Tổng công ty Xi-măng Việt Nam (Vicem) đạt 10,82 triệu tấn, tăng 9,8%; tiêu thụ đạt 12 triệu tấn, tăng 5% so với cùng kỳ, riêng tiêu thụ nội địa đạt 10,09 triệu tấn, tăng 18,4% so với cùng kỳ; lợi nhuận trước thuế đạt 1,3 tỷ đồng.

Quyền Tổng giám đốc Vicem Ngô Đức Lưu nhận định, để đạt kết quả nêu trên, Vicem đã bám sát tình hình thực tế, phối hợp chặt chẽ giữa sản xuất, tiêu thụ để rà soát, xây dựng phương án chạy lò hiệu quả nhất, tối ưu vận hành, tồn kho clinker đáp ứng nhu cầu tiêu thụ và không đổ clinker ra bãi; tiếp tục rà soát, thực hiện triệt để tiết giảm các loại chi phí, đẩy mạnh áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, tăng cường sử dụng các loại nguyên, nhiên liệu thay thế (rác, bùn thải) và tro, xỉ tại các đơn vị có tiềm năng, lợi thế…

Đối với thị trường xi-măng hiện cung vượt xa cầu, áp lực cạnh tranh giữa các nhà máy rất khốc liệt. Tổng giám đốc Công ty cổ phần Xi măng Xuân Thành Vũ Quang Bắc chia sẻ, những năm qua, khi tiêu thụ xi-măng khó khăn, các nhà máy thi nhau giảm giá, thậm chí chấp nhận lỗ để sản xuất. Tuy nhiên, từ cuối năm 2024 đến nay, ngành xi-măng có khởi sắc, đồng thời, Chính phủ đã có nhiều chỉ đạo tháo gỡ đồng bộ, kích thích tiêu dùng trong nước, thuế quan cùng nhiều chính sách khác. Gần đây nhất, thuế suất thuế xuất khẩu xi-măng đã giảm từ 10% xuống 5% góp phần giúp kênh xuất khẩu ấm lên, giảm áp lực tiêu thụ trong nước. Công ty đã bước đầu xuất khẩu sản phẩm ổn định sang một số thị trường khó tính như Singapore và Mỹ với hợp đồng dài hạn khoảng 600 nghìn tấn/năm và luôn được đối tác tin tưởng, đánh giá cao. Điều này tạo thêm sự tự tin cho công ty khi đã đưa dây chuyền 3 vào vận hành, nâng tổng công suất của xi-măng Xuân Thành lên 16,8 triệu tấn/năm.

Nâng cao hiệu quả hoạt động

Mặc dù thị trường đã có nhiều tín hiệu tích cực, nhưng các đơn vị sản xuất kinh doanh sản phẩm xi-măng vẫn còn gặp một số vướng mắc.

Trước hết là giá các nguyên nhiên liệu đầu vào tăng cao, nhất là cát xây dựng (đến nay đã tăng gấp 2-3 lần so với thời điểm cuối năm 2024), khiến thị trường xây dựng có thời điểm chững lại, kéo theo tiêu thụ xi-măng giảm. Mặt khác, một số đơn vị xi-măng còn gặp khó khăn trong khai thác mỏ nguyên liệu. Phó Tổng Giám đốc Vicem Hoàng Thạch Nguyễn Hải Minh cho biết, các mỏ đá, sét (nguyên liệu chính sản xuất xi-măng) được cấp phép theo từng năm dựa trên công suất nhà máy và chỉ được khai thác khối lượng đúng theo giấy phép.

Trong khi đó, quá trình xin điều chỉnh khai thác hoặc cấp mỏ mới rất phức tạp và tốn nhiều thời gian, có thời điểm làm lỡ mất cơ hội kinh doanh của doanh nghiệp. Do đó, doanh nghiệp đề xuất cần có chính sách về khai thác mỏ làm nguyên liệu sản xuất xi-măng linh hoạt, lâu dài hơn, phù hợp điều kiện của doanh nghiệp cũng như tín hiệu của thị trường, nhất là trong thời điểm giao thoa giữa các luật mới về khoáng sản và quy hoạch.

Nhằm tăng hiệu quả sản xuất xi-măng, ngoài các sáng kiến cải tiến kỹ thuật, tăng cường tiết kiệm chi phí, các đơn vị cần đẩy nhanh đầu tư hệ thống thu hồi nhiệt khí thải để phát điện. Theo Phó Chủ tịch Hội Vật liệu xây dựng Việt Nam Phạm Văn Bắc, đơn cử như ba dây chuyền của Nhà máy xi-măng Xuân Thành đều lắp hệ thống tận dụng nhiệt khí thải để phát điện với tổng công suất gần 50 MW, tiết kiệm khoảng 30% sản lượng điện tiêu thụ, tương đương khoảng 100 tỷ đồng/năm. Trong khi đó, các đơn vị xi-măng nhà nước vẫn chậm đầu tư hệ thống này.

Đáng ghi nhận là các đơn vị sản xuất xi-măng đã và đang đẩy mạnh áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn, đổi mới sáng tạo. Đơn cử, Vicem Hà Tiên 1 đã tận dụng tro xỉ nhiệt điện và xỉ luyện kim làm nguyên liệu sản xuất tại nhà máy xi-măng Bình Phước và nhà máy Kiên Lương, đem lại hiệu quả kinh tế cao. Đồng thời, đẩy mạnh triển khai các giải pháp tiết giảm tiêu hao nhiệt, nâng cao chất lượng sản phẩm. 6 tháng đầu năm 2025, đơn vị đã sử dụng gần 1,1 triệu tấn tro xỉ là chất thải từ các ngành công nghiệp khác làm nguyên liệu sản xuất xi-măng; hơn 213.000 tấn rác thải làm nhiên liệu thay thế, làm lợi 135 tỷ đồng. Hiện nay, tỷ lệ sử dụng nhiên liệu thay thế trong sản xuất clinker của công ty đạt hơn 30%.

Theo Phó Vụ trưởng Khoa học công nghệ, Môi trường và Vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng) Lê Văn Kế, Bộ Xây dựng sẽ tiếp tục rà soát, điều chỉnh cơ chế, chính sách để tháo gỡ khó khăn về nguyên, nhiên liệu sản xuất, ưu đãi về xử lý phế thải, rác thải làm nguyên, nhiên liệu thay thế tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, tiết kiệm năng lượng, bảo vệ môi trường; nghiên cứu biện pháp ngừng các dây chuyền công suất nhỏ gây ô nhiễm; không đầu tư thêm nhà máy, dây chuyền mới tại khu vực, vùng miền đã có mật độ dây chuyền sản xuất xi-măng lớn hoặc nằm xa vùng nguyên liệu. Đề án đầu tư xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội cho đối tượng thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp giai đoạn 2021-2030 và các chương trình, dự án xây dựng nhà ở khác cần được đẩy mạnh triển khai. Phương án cầu cạn bê-tông cốt thép cho các tuyến đường cao tốc ở những địa bàn phù hợp, công nghệ gia cố đất bằng xi-măng để xử lý nền đất yếu cũng cần được sử dụng...

Cùng với đó, Bộ Xây dựng tiếp tục phối hợp các địa phương giải quyết kịp thời thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, thuê đất đối với các dự án đầu tư khai thác khoáng sản làm xi-măng và sản xuất xi-măng; rà soát Quy hoạch tỉnh để phù hợp với Quy hoạch cấp quốc gia... Phấn đấu những tháng cuối năm, tổng sản lượng tiêu thụ xi-măng đạt khoảng 95-100 triệu tấn, tăng 2-3%.