Hiểm họa từ thói quen ‘công khai mọi thứ’ trên mạng xã hội

Vô tư công khai ảnh cá nhân, danh sách bạn bè trên các mạng xã hội như Facebook, TikTok... đã vô tình tiếp tay cho tội phạm lừa đảo trực tuyến, đặc biệt khi công nghệ deepfake lên ngôi.

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang tạo ra những thay đổi chưa từng có cho thế giới, nhưng bao gồm cả mặt tốt và mặt xấu. Với giới tội phạm, các công cụ AI đang giúp chúng thực hiện các hành vi phạm pháp trên không gian mạng một cách dễ dàng và đơn giản hơn.

Đặc biệt, những phần mềm giá rẻ bán tràn lan trên dark web tạo điều kiện để những người không thành thạo kỹ thuật tấn công mạng, lừa đảo hay tống tiền người khác.

Tình trạng sử dụng AI để lừa đảo, cắt ghép hình ảnh, tạo trang web giả, tạo virus, mã độc, ransomware ngày càng phổ biến. Tội phạm cũng có thể dùng AI để tạo nội dung xấu độc, chia sẻ trên mạng xã hội “câu view” hay nói xấu, bôi nhọ mục tiêu.

Nhờ có AI, thay vì mất thời gian suy nghĩ, tìm hiểu công nghệ, tội phạm mạng giờ đây đỡ tốn công sức hơn nhiều. Thông tin được ông Ngô Minh Hiếu, Giám đốc dự án Chống lừa đảo chia sẻ tại sự kiện tổ chức ngày 19/5.

Ông dẫn kết quả từ nghiên cứu phối hợp với Liên Hợp Quốc cho thấy, các ổ nhóm tội phạm mua phần mềm deepfake với giá chỉ khoảng 25-30 USD rồi giả mạo cơ quan công an, nhà chức năng để lừa đảo.

Hoặc, một nhóm khác ở Campuchia làm công cụ tiên tiến đến mức, chỉ cần bỏ kịch bản và danh sách tài khoản Facebook rồi bấm nút, nó sẽ tự động tương tác với nạn nhân.

Nếu nạn nhân phản hồi, công cụ sẽ tiến hành theo kịch bản. Bằng cách này, một ngày tội phạm mạng có thể lừa cả nghìn người.

Theo ông Hiếu, phần mềm deepfake hay deepvoice chỉ cần 1 hình ảnh, 1 đoạn ghi âm dài 20-30 giây là đủ để tạo ra video lừa đảo như thật.

Ông dẫn chứng một số trường hợp chịu thiệt hại hàng chục triệu USD vì deepfake. Chẳng hạn, nhân viên một công ty đa quốc gia tại Hồng Kông (Trung Quốc) bị lừa chuyển khoản 25 triệu USD cho kẻ lừa đảo mạo danh giám đốc tài chính trong cuộc họp video.

Làn sóng lừa đảo deepfake được dự báo ngày càng tồi tệ hơn cùng với mức độ phát triển tinh vi của công nghệ. Tuy nhiên, chính những người dùng Internet lại đang vô tình tiếp tay để kẻ xấu mạo danh mình dễ hơn.

Tất cả xuất phát từ thói quen “vô tư” chia sẻ hình ảnh hay danh sách bạn bè công khai trên mạng xã hội như Facebook, TikTok, Instagram.

Ngoài ra, người dùng cũng bị kẻ lừa đảo dẫn dụ để kết bạn rồi chụp ảnh. Nhờ đó, tội phạm mạng có thể đánh cắp ảnh để giả mạo chính chủ, hoặc cắt ghép thành ảnh 18+ để tống tiền.

Chuyên gia Hiếu khuyến nghị người dùng thiết lập quyền xem ảnh ở chế độ bạn bè, cũng như đưa danh sách bạn bè về chế độ “chỉ mình tôi” để tránh bị lộ lọt dữ liệu.

Ông cũng kêu gọi sử dụng AI và mạng xã hội một cách có trách nhiệm, hạn chế cung cấp thông tin cá nhân để an toàn hơn. Nếu nghi ngờ nhận được cuộc gọi deepfake, chuyên gia tư vấn quan sát khẩu hình hoặc yêu cầu người gọi đứng lên, ngồi xuống, quay trái, quay phải để xác minh.

Trước đó, tại hội nghị an ninh mạng tháng 6/2024, đại diện nền tảng định danh điện tử VNPT eKYC chia sẻ tội phạm mạng đang tìm cách sử dụng AI làm ảnh deepfake để qua mặt xác thực trực tuyến, tạo ra thách thức lớn cho các nhà cung cấp dịch vụ.

Trong 4 hình thức giả mạo eKYC phổ biến tại Việt Nam, deepfake phức tạp và tinh vi hơn cả khi sử dụng AI phân tích khuôn mặt và giọng nói của một người, từ đó tái tạo, chỉnh sửa cho ra ảnh và video của người đó theo hành động, cử chỉ mới.

"Lấy độc trị độc", VNPT đã ứng dụng AI để xây dựng các giải pháp để đối phó với tình trạng giả mạo eKYC, đó là so sánh khuôn mặt, tìm kiếm khuôn mặt, phát hiện giả mạo khuôn mặt, phát hiện giả mạo giấy tờ, xác thực giọng nói, phân tích dữ liệu để phát hiện bất thường.

Hình thức lừa đảo giả mạo video, hình ảnh cũng đã được Bộ Công an nhắn tin rộng rãi cảnh báo người dân. Theo Bộ Công an, deepfake không chỉ dừng lại ở các vụ lừa đảo đầu tư tài chính mà còn lừa đảo tình cảm.

Trong đó, tội phạm tạo ra các nhân vật hư cấu, tương tác với nạn nhân qua cuộc gọi video để lấy lòng tin rồi yêu cầu chuyển tiền để giải quyết các tình huống khẩn cấp, chi phí đi lại, hoặc các khoản vay.