Biến kho tàng di sản thành động lực tăng trưởng xanh

Sở hữu hơn 640 di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, trong đó có 2 di sản thế giới, 8 di tích quốc gia đặc biệt; trên 360 di sản văn hóa phi vật thể (gồm 19 di sản được công nhận cấp quốc gia), Quảng Ninh đang từng bước biến kho tàng di sản quý giá thành nguồn lực nội sinh cho phát triển. Với cách tiếp cận “bảo tồn động” vừa gìn giữ nguyên bản, vừa khai thác hợp lý vào đời sống đương đại, tỉnh đã hình thành mô hình kinh tế di sản hiệu quả, tạo động lực cho tăng trưởng xanh và bền vững.

Tiềm năng lớn từ kho tàng di sản

Trong bối cảnh Quảng Ninh đang chuyển mình mạnh mẽ, kho tàng di sản đồ sộ của tỉnh không chỉ là niềm tự hào mà còn là nguồn tài nguyên vô giá, được chuyển hóa thành động lực mạnh mẽ cho sự phát triển. Tỉnh đã thực hiện một bước đi đầy táo bạo và sáng tạo: Chuyển từ bảo tồn "tĩnh" sang bảo tồn "động". Thay vì chỉ giữ gìn di sản một cách nguyên bản, Quảng Ninh đang thổi hồn vào chúng, đưa di sản trở lại đời sống đương đại, biến các lễ hội, phong tục, làng nghề và không gian lịch sử thành những sản phẩm du lịch có giá trị kinh tế cao. Sự đa dạng văn hóa từ miền biển, miền mỏ đến miền núi đã trở thành thế mạnh độc nhất, tạo nên một hệ sinh thái du lịch văn hóa phong phú, mang đậm bản sắc riêng của vùng đất này.

Đặc biệt, ngày 12/7/2025, tại kỳ họp lần thứ 47 của Ủy ban Di sản thế giới, UNESCO đã chính thức vinh danh Quần thể Di tích và Danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc là Di sản văn hóa thế giới. Đây là vinh dự lớn cho Việt Nam, đặc biệt với 3 địa phương sở hữu di sản là Quảng Ninh, Hải Phòng, Bắc Giang, qua đó đã mở ra cơ hội nâng tầm phát triển du lịch dựa trên nền tảng văn hóa. Riêng Quảng Ninh những năm qua đã huy động được hơn 3.000 tỷ đồng nguồn vốn xã hội hoá cho Yên Tử để biến vùng đất vốn chỉ có rừng già và bậc đá cheo leo thành một quần thể du lịch văn hóa - tâm linh hiện đại mà vẫn giữ trọn hồn cốt xưa. Gắn bảo tồn với khai thác du lịch để lan tỏa giá trị của “phúc địa thứ 4 của Giao Châu”, Yên Tử nổi tiếng với loại hình chủ đạo là du lịch văn hóa tâm linh. Giờ đây, đến Yên Tử, du khách không đơn thuần chỉ hành hương, lễ Phật, mà còn được tận hưởng nhiều sản phẩm du lịch, văn hóa đặc sắc, như: Thiền, chăm sóc sức khỏe, các hoạt động biểu diễn tái hiện không gian mang đậm bản sắc Việt… Mỗi năm, Yên Tử đón hàng triệu lượt du khách trong và ngoài nước đến tham quan, chiêm bái.

Việc Quần thể Di tích và Danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc trở thành Di sản Văn hóa thế giới đã mở ra nhiều tiềm năng phát triển du lịch. Trong đó, các đơn vị, doanh nghiệp Quảng Ninh đang nỗ lực để xây dựng sản phẩm du lịch độc đáo, kết nối giữa Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long và Khu di tích danh thắng Yên Tử nhằm phát huy tối đa các giá trị, quảng bá mạnh mẽ thương hiệu các di sản và mang đến cho du khách những trải nghiệm mới lạ, riêng có.

Theo ông Đào Tùng, Phó Giám đốc Công ty CP Phát triển Tùng Lâm, đơn vị đang nỗ lực xây dựng các sản phẩm du lịch kết nối Di sản Yên Tử và Vịnh Hạ Long. Cùng với việc phát triển sản phẩm giữa hai điểm đến, chúng tôi cũng chú trọng đến việc mang đến những trải nghiệm của du khách thông qua các hoạt động khám phá thiên nhiên, tìm hiểu văn hóa, lịch sử hai điểm đến. Hiện chúng tôi đang liên kết, làm việc với các công ty lữ hành và đối tác trong, ngoài nước để giới thiệu sản phẩm này đến du khách. Đồng thời, căn cứ vào nhu cầu của các dòng khách riêng biệt, hạng sang để tối ưu hóa trải nghiệm, chú trọng đến yếu tố cá nhân hóa, đáp ứng nhu cầu đa dạng của du khách.

Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long đã 3 lần được UNESCO vinh danh về giá trị địa chất, địa mạo và cảnh quan. Từ năm 1996 đến nay, Vịnh Hạ Long đón gần 60 triệu lượt khách, tổng thu phí tham quan ước đạt trên 8.600 tỷ đồng. Đây là điểm đến nổi tiếng toàn cầu, đồng thời là động lực phát triển kinh tế quan trọng của Quảng Ninh.

Ông Nguyễn Tiến Dũng, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa, nhận định: Kinh tế di sản không chỉ mang lại lợi ích về du lịch, mà còn lan tỏa giá trị văn hóa, tạo sinh kế cho cộng đồng địa phương. Quan trọng là Quảng Ninh đã chuyển từ tư duy bảo tồn “tĩnh” sang bảo tồn “động”, tức là vừa gìn giữ, vừa khai thác hợp lý để tạo giá trị mới.

Để tạo nền tảng vững chắc cho kinh tế di sản, Quảng Ninh đã và đang đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng. Các tuyến du lịch tâm linh tại các địa phương cũ trước đây như Đông Triều, Uông Bí, Quảng Yên, Vân Đồn đã được hình thành, kết nối chặt chẽ thành một chuỗi không gian - sản phẩm đa dạng. Cùng với đó, tỉnh cũng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số vào quảng bá di sản, xây dựng các nền tảng giới thiệu sản phẩm văn hóa, số hóa dữ liệu di sản và tổ chức các trải nghiệm thực tế ảo. Đây là những nỗ lực nhằm đưa di sản Quảng Ninh vươn xa hơn, tiếp cận với du khách trên toàn thế giới.

Tỉnh cũng nhận thức sâu sắc rằng, để phát triển kinh tế di sản một cách bền vững, không thể chỉ khai thác đơn lẻ mà phải xây dựng chuỗi giá trị liên kết cao. Các không gian di sản lớn như Vịnh Hạ Long, Yên Tử, Bạch Đằng đang được kết nối với làng nghề truyền thống, sản phẩm OCOP và văn hóa ẩm thực địa phương để tạo nên những tuyến du lịch độc đáo, đa trải nghiệm. Đồng thời, tỉnh cũng triển khai nhiều chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực bảo tồn và khai thác di sản, hỗ trợ nghệ nhân, phát triển công nghiệp văn hóa và thương mại hóa sản phẩm trên các nền tảng số. Tất cả những nỗ lực này đang cùng nhau tạo nên một bức tranh rực rỡ, nơi di sản văn hóa không chỉ được bảo tồn mà còn trở thành nguồn sống, là động lực để Quảng Ninh vươn mình mạnh mẽ.

Tạo nền tảng vững chắc để phát triển dài hạn

Trên hành trình phát triển của mình, kinh tế di sản là một trong những chiến lược quan trọng mà Quảng Ninh đang theo đuổi nhằm biến những giá trị văn hóa và tự nhiên thành động lực cho tăng trưởng bền vững. Mặc dù đây là một lĩnh vực khá mới mẻ, nhưng tỉnh đã chủ động nghiên cứu, đánh giá tiềm năng và xây dựng một chiến lược khai thác hiệu quả.

Tuy nhiên bên cạnh những kết quả ấn tượng, Quảng Ninh vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức lớn trong hành trình phát triển kinh tế di sản. Đó là nguy cơ "khai thác thô" các giá trị văn hóa và tự nhiên, sự mai một của các làng nghề truyền thống, những biến tướng trong du lịch tâm linh, hay thiếu hụt cơ chế đặc thù để thu hút doanh nghiệp và cộng đồng tham gia bảo tồn… Đây là những rào cản cần được giải quyết kịp thời. Bởi vậy tỉnh đang từng bước hoàn thiện các chính sách, đẩy mạnh hợp tác liên ngành, tăng cường vai trò của cộng đồng và nâng cao nhận thức của người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ về giá trị di sản. Những nỗ lực này nhằm tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển dài hạn.

Theo PGS.TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, để biến di sản thành sức mạnh kinh tế, cần có một tư duy và trách nhiệm khai thác đúng hướng. Quảng Ninh đã sớm nhận ra cơ hội này và đặt trọng tâm vào du lịch, phát huy lợi thế hiếm có với những giải pháp tiên phong, đột phá.

PGS.TS Nguyễn Thường Lạng (Viện Thương mại và Kinh tế quốc tế, Trường Đại học Kinh tế quốc dân) cũng nhấn mạnh, Quảng Ninh cần có những biện pháp đột phá hơn, trong đó có việc xây dựng mô hình hệ sinh thái kinh tế kỳ quan thế giới. Mô hình này sẽ tập trung nâng cao hình ảnh của Vịnh Hạ Long và Quảng Ninh, coi trọng phát triển kinh tế di sản, đồng thời đầu tư vào hạ tầng và hệ thống dịch vụ bổ sung để tạo ra một chuỗi giá trị toàn diện. Điều này sẽ giúp du lịch di sản Quảng Ninh không chỉ giữ được bản sắc, mà còn nâng cao tính cạnh tranh, thu hút du khách và nhà đầu tư ở tầm vóc quốc tế…

Rõ ràng, mô hình phát triển kinh tế di sản mà Quảng Ninh đang theo đuổi đã và đang cho thấy hiệu quả cụ thể và bền vững. Di sản không chỉ là giá trị tinh thần, mà còn là "vốn liếng" quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Theo đó, từ ý kiến của các chuyên gia cũng như nghiên cứu thực tế địa phương, lần đầu tiên, dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh lần thứ XVI đã xác định kinh tế di sản là nhiệm vụ trọng tâm, gắn liền với phát triển văn hóa, con người và bảo tồn bản sắc địa phương. Tỉnh cũng định hướng phát triển công nghiệp văn hóa và thúc đẩy kinh tế di sản trở thành một động lực tăng trưởng mới. Mục tiêu đến năm 2030, Quảng Ninh sẽ trở thành trung tâm du lịch quốc gia mang tầm quốc tế, một điểm đến hàng đầu khu vực ASEAN, gắn với các di sản - kỳ quan thế giới như Vịnh Hạ Long, Quần thể Di tích và Danh thắng Yên Tử, Thương cảng cổ Vân Đồn, cùng hệ thống dịch vụ du lịch biển đảo đẳng cấp.

Trước mắt, ngay trong năm 2025, Quảng Ninh đã xây dựng kế hoạch tổ chức 170 chương trình và sự kiện kích cầu du lịch, trong đó có 24 chương trình tầm cỡ quốc gia và quốc tế, cùng 146 chương trình cấp địa phương. Tất cả đều được xây dựng trên nền tảng văn hóa đặc sắc và khai thác tối đa thế mạnh di sản để tạo sức hút mạnh mẽ. Tính riêng trong 6 tháng năm 2025, ngành Du lịch Quảng Ninh đón khoảng 12,1 triệu lượt du khách, đạt 116% so với cùng kỳ 2024, đạt 112% chỉ tiêu so với kịch bản tăng trưởng. Trong đó, khách nội địa ước đạt 9,8 triệu lượt; khách quốc tế ước đạt 2,3 triệu lượt. Khách lưu trú ước đạt trên 3,7 triệu lượt, đạt 118% so với cùng kỳ 2024. Tổng doanh thu đạt trên 29.140 tỷ đồng, đạt 131% so với cùng kỳ 2024, đạt 107% so với kịch bản tăng trưởng. Quý III/2025, ngành Du lịch đặt mục tiêu đón 5,45 triệu lượt khách. Tổng doanh thu du lịch ước đạt khoảng 16.500 tỷ đồng...

Phát triển kinh tế di sản không chỉ là cách để Quảng Ninh biến giá trị văn hóa - lịch sử thành nguồn lực phát triển, mà còn là con đường gìn giữ ký ức, bản sắc và hồn cốt vùng đất mỏ. Mỗi di sản được bảo tồn và phát huy đúng hướng sẽ trở thành điểm tựa tinh thần, động lực kinh tế và cầu nối đưa Quảng Ninh vươn ra thế giới, hiện thực hóa khát vọng phát triển xanh, bền vững, gắn kết hài hòa giữa quá khứ, hiện tại và tương lai.