Xuất khẩu rau quả: Nhìn từ sự sụt giảm của sầu riêng

Ngành rau quả Việt Nam đối mặt với nhiều khó khăn khi kim ngạch xuất khẩu quý I giảm mạnh, chủ yếu do sụt giảm xuất khẩu sầu riêng. Các mặt hàng mới như ớt, chanh leo được kỳ vọng sẽ đóng góp vào kim ngạch xuất khẩu, dù không thể bù đắp hoàn toàn sự sụt giảm của sầu riêng.

Xuất khẩu rau quả giảm hơn 11%

Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho biết, kim ngạch xuất khẩu rau quả trong quý I/2025 đạt 1,14 tỷ USD, giảm 11,3% so với cùng kỳ năm 2024. Riêng tháng 3/2025, giá trị xuất khẩu ước đạt 450 triệu USD, nhưng không đủ để bù đắp cho sự sụt giảm trong hai tháng đầu năm.

Sầu riêng từng là mặt hàng chủ lực, dẫn đầu kim ngạch xuất khẩu rau quả Việt Nam trong những năm gần đây. Năm 2024, sầu riêng đạt kim ngạch xuất khẩu 2,85 tỷ USD, chiếm 46% tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả.

Tuy nhiên, trong hai tháng đầu năm 2025, xuất khẩu sầu riêng giảm tới 70% so với cùng kỳ năm 2024, khiến kim ngạch mặt hàng này tụt xuống thấp hơn cả chuối và thanh long.

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam phân tích, sự sụt giảm kim ngạch xuất khẩu sầu riêng là yếu tố chính tác động tiêu cực đến ngành rau quả. Ông Nguyên cho biết, Trung Quốc đang kiểm tra 100% các lô hàng sầu riêng từ Việt Nam, tương tự như với Thái Lan. Điều này dẫn đến tình trạng hàng hóa phải chờ lâu tại cửa khẩu, gây hư hỏng và xuống cấp chất lượng.

Hiện tại, sầu riêng nghịch vụ đã qua, và nhiều địa phương, đặc biệt ở miền Tây, chuẩn bị bước vào vụ thu hoạch chính. Tuy nhiên, ông Nguyên bày tỏ lo ngại về đầu ra của sầu riêng trong thời gian tới. Với tốc độ kiểm tra 100% như hiện nay, nguy cơ ùn ứ hàng hóa tại cửa khẩu vẫn cao. Ông hy vọng việc đẩy mạnh thông quan điện tử giữa Việt Nam và Trung Quốc, cùng với việc giảm tỷ lệ lấy mẫu, sẽ giúp rút ngắn thời gian thông quan, tạo điều kiện cho doanh nghiệp xuất khẩu thuận lợi hơn.

Để phát triển ngành sầu riêng bền vững, ông Đặng Phúc Nguyên nhấn mạnh cần kiểm soát chất lượng ngay từ khâu sản xuất. Cụ thể, các nhà vườn cần kiểm tra mẫu sầu riêng trước khi thu hoạch 10-15 ngày để đảm bảo không có dư lượng cadimi hay chất vàng O – hai yếu tố thường bị Trung Quốc kiểm tra nghiêm ngặt. Đối với vàng O, việc kiểm soát dễ hơn vì chất này thường được sử dụng trong khâu sơ chế để làm đẹp quả. Khi thị trường nhập khẩu siết chặt kiểm soát, các cơ sở sơ chế sẽ buộc phải từ bỏ thói quen này.

Tuy nhiên, với cadimi, vấn đề phức tạp hơn vì liên quan đến chất lượng đất trồng. Ông Nguyên khuyến nghị các nhà vườn chủ động kiểm tra đất để xử lý nếu phát hiện nhiễm cadimi. Việc kiểm soát chặt từ nguồn sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ lô hàng bị nhiễm cadimi lẫn vào các lô hàng đạt chuẩn, đồng thời xây dựng hình ảnh kinh doanh minh bạch, bài bản với phía Trung Quốc. Điều này có thể thuyết phục Trung Quốc giảm tỷ lệ kiểm tra cadimi, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho xuất khẩu sầu riêng.

Kỳ vọng vào ớt và chanh leo

Hiện nay Trung Quốc vẫn là thị trường lớn nhất của rau quả Việt Nam, chiếm 44,5% tỷ trọng giá trị xuất khẩu, tiếp theo là Hoa Kỳ (9,6%) và Hàn Quốc (6%). Tuy nhiên, trong hai tháng đầu năm 2025, giá trị xuất khẩu sang Trung Quốc giảm 38,9%, trong khi xuất khẩu sang Hoa Kỳ tăng 65,5% và Hàn Quốc tăng nhẹ 0,1%. Trong nhóm 15 thị trường xuất khẩu lớn nhất, Anh ghi nhận mức tăng mạnh nhất với 77,8%, trong khi Trung Quốc giảm sâu nhất với 38,9%.

Với tình hình hiện tại, ông Nguyên cho rằng xuất khẩu rau quả năm 2025 khó đạt mục tiêu 7 tỷ USD như kỳ vọng. Nếu Trung Quốc giảm tỷ lệ lấy mẫu và Việt Nam kiểm soát tốt chất vàng O, cadimi, xuất khẩu có thể tăng trở lại. Tuy nhiên, ông dự báo kim ngạch xuất khẩu rau quả cả năm 2025 chỉ đạt trên 6 tỷ USD, thấp hơn mục tiêu đề ra nhưng vẫn là con số đáng ghi nhận trong bối cảnh nhiều khó khăn.

Gần đây, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ký ba nghị định thư với Trung Quốc, trong đó có hai mặt hàng rau quả là ớt và chanh leo. Ông Nguyên nhận định, hai mặt hàng này khó tạo đột phá lớn do Trung Quốc đã tự trồng được với sản lượng lớn. Trước đây, khi Trung Quốc chưa trồng được thanh long, Việt Nam từng xuất khẩu mặt hàng này đạt hơn 1 tỷ USD/năm. Nhưng khi Trung Quốc phát triển sản xuất nội địa, kim ngạch xuất khẩu thanh long giảm còn 400-500 triệu USD/năm.

Tương tự, ớt và chanh leo của Việt Nam sẽ phải cạnh tranh gay gắt với hàng nội địa Trung Quốc và các nước xuất khẩu khác như Ấn Độ. Ông Nguyên dự báo kim ngạch xuất khẩu ớt và chanh leo sang Trung Quốc chỉ có thể tăng gấp đôi so với năm 2024, tức mỗi mặt hàng tăng thêm 100-200 triệu USD/năm. Dù đóng góp vào tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả, hai mặt hàng này khó bù đắp được sự sụt giảm mạnh của sầu riêng. Các mặt hàng khác như chuối, dù có tăng trưởng, cũng chỉ đóng góp thêm khoảng 100-200 triệu USD.

Trên thực tế để phát triển bền vững các mặt hàng rau quả nói chung, cần xây dựng chuỗi liên kết sản xuất thực chất từ vùng trồng, cơ sở đóng gói đến doanh nghiệp xuất khẩu, đảm bảo tiêu chuẩn kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm. Cùng với đó, các chuyên gia từ Viện Cây ăn quả Miền Nam cũng đưa ra các khuyến cáo cải tiến quy trình xử lý sau thu hoạch để nâng cao chất lượng của cây ăn quả xuất khẩu.