Sự trỗi dậy mạnh mẽ của ngành dừa Việt Nam

Ngành dừa Việt Nam đang ở giai đoạn vàng. Từ một ngành nghề truyền thống nhỏ lẻ, nhưng khả năng cung ứng dồi dào và sự hỗ trợ từ chính sách đã biến dừa thành ngành xuất khẩu tỷ đô đầy tiềm năng.

Nguồn cung rộng lớn và chiến lược phát triển bền vững

Những ngày này, tại xã An Thạnh và Cù Lao Dung (TP Cần Thơ), thương lái từ các tỉnh lân cận tấp nập thu mua dừa, tạo nên không khí nhộn nhịp. Người dân phấn khởi khi giá dừa khô đạt mức kỷ lục 130.000 – 160.000 đồng/chục (12 trái), cao gấp 3–4 lần so với những năm trước.

Theo ông Hà Thái Phin, Trưởng phòng Kinh tế xã Cù Lao Dung, giá dừa cao kỷ lục giúp mỗi ha dừa mang lại lợi nhuận 20 – 30 triệu đồng/đợt thu hoạch. Nguyên nhân chủ yếu do nhu cầu thị trường tăng, trong khi nguồn cung giảm. Hiện phần lớn dừa thu hoạch ở địa phương được thương lái đưa sang Vĩnh Long để chế biến, xuất khẩu.

Song song với đó, các chương trình tín dụng đang được triển khai nhằm hỗ trợ nông dân phát triển bền vững. Agribank khu vực Tây Nam Bộ phối hợp cùng Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Cần Thơ cùng Hiệp hội Dừa Việt Nam triển khai thí điểm cho vay chuỗi ngành hàng dừa, với quy mô gần 3.000 ha tại Cù Lao Dung và An Thạnh. Nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp tham gia sẽ được hỗ trợ vốn, tập huấn kỹ thuật, chăm sóc cây theo chuẩn hữu cơ và minh bạch chất lượng.

Hiện TP Cần Thơ có gần 12.500 ha dừa, sản lượng hằng năm khoảng 95.000 tấn. Tuy nhiên, phần lớn diện tích còn nhỏ lẻ, trồng xen cây ăn trái nên năng suất chưa cao. Việc giá dừa tăng mạnh và sự vào cuộc của chính quyền, doanh nghiệp, ngân hàng đang mở ra cơ hội để hình thành chuỗi giá trị dừa bền vững, nâng cao thu nhập cho nông dân và đưa cây dừa trở thành ngành hàng chủ lực của vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Không chỉ riêng Cần Thơ, Việt Nam hiện có khoảng 200.000 ha diện tích trồng dừa, phần lớn tập trung tại đồng bằng sông Cửu Long – đặc biệt là Bến Tre, nơi được mệnh danh là "vùng đất dừa". Ngành dừa đã được đưa vào danh sách 6 cây công nghiệp chủ lực đến 2030, cùng với mục tiêu đạt 30% diện tích theo tiêu chuẩn VietGAP và truy xuất nguồn gốc rõ ràng.

Theo thống kê của ngành nông nghiệp, một thập kỷ trước, doanh thu xuất khẩu dừa của Việt Nam chỉ khoảng 180 triệu USD vào năm 2010. Tuy nhiên, đến năm 2023, con số đã tăng vọt lên 900 triệu USD, và dự đoán sẽ vượt mốc 1 tỷ USD trong năm 2024 – đánh dấu một bước ngoặt kinh tế quan trọng trong ngành nông nghiệp Việt Nam.

Tháng 8/2024, Việt Nam và Trung Quốc ký kết nghi thức xuất khẩu dừa tươi đầu tiên, mở ra cánh cửa với thị trường hơn 1,4 tỷ dân. Trung Quốc tiêu thụ khoảng 4 tỷ trái dừa mỗi năm, trong đó có 2,6 tỷ là dừa tươi – một con số "khổng lồ" so với năng lực nội địa. Dự kiến trong năm 2024, giá trị xuất khẩu dừa tươi sang Trung Quốc có thể đạt 250 triệu USD, chiếm khoảng 25% tổng kim ngạch xuất khẩu ngành dừa.

Không chỉ Trung Quốc, dừa Việt đang chiếm lĩnh thị trường khó tính như Mỹ, EU, Nhật, Hàn Quốc và Canada. Với chất lượng vượt trội – độ thịt dừa và nước dừa cao hơn mức trung bình toàn cầu từ 5% – Việt Nam đang vươn lên vị trí top đầu xuất khẩu dừa, đứng thứ 4 trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương và thứ 5 toàn cầu.

Hạ tầng – kỹ thuật – liên kết: Nền tảng để phát triển

Cây dừa là cây đa dụng, từ quả (nước, cơm, dầu), vỏ (sợi, than hoạt tính), thân, lá cho đến vỏ dừa làm đồ thủ công và sản phẩm nội thất. Hơn nữa, theo nghiên cứu, mỗi ha trồng dừa có thể hấp thụ 70–75 tấn CO₂ mỗi năm – phù hợp với mục tiêu Việt Nam đạt Net-Zero vào năm 2050 và xu hướng kinh tế xanh toàn cầu, như tín chỉ carbon.

Mặc dù đầu tư vào nhà máy và sâu chế ngày càng tăng, nhiều doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn do thiếu hụt dừa nguyên liệu, khiến công suất chỉ đạt 10–15%, thậm chí phải đóng cửa tạm thời. Quy định bảo vệ nguồn nguyên liệu nội địa cùng thuế hoặc hàng rào thuế như Indonesia áp 80% thuế xuất khẩu dừa khô từ 2025 là một hướng đi tham khảo để bảo vệ chuỗi sản xuất trong nước.

Trồng dừa trở thành nguồn thu chính cho gần 390 nghìn hộ dân tại đồng bằng sông Cửu Long. Nhiều nông dân chuyển từ trồng lúa kém hiệu quả sang cây dừa, giúp cải thiện sinh kế bền vững và giảm áp lực sản xuất monocrop. Bến Tre dự kiến đóng góp tới 500 triệu USD cho xuất khẩu dừa năm 2024 – hơn 50% tổng kim ngạch quốc gia.

Vào tháng 12/2024, Hội nghị quốc tế ngành dừa đầu tiên tại Việt Nam – CocoNext 2024 – được tổ chức tại Bến Tre, quy tụ hơn 200 đại biểu từ nhiều quốc gia đứng đầu ngành dừa như Philippines, Indonesia, Malaysia, Ấn Độ. Chủ đề xoay quanh 3 trụ cột chính: Chiến lược phát triển bền vững, Đổi mới & Công nghệ tạo giá trị, và Tương lai kinh doanh ngành dừa. Hội nghị khẳng định Việt Nam không chỉ là quốc gia có diện tích trồng dừa lớn thứ 5 thế giới, mà còn là nhà xuất khẩu dừa thứ 4 lớn nhất châu Á – Thái Bình Dương và nắm giữ vị trí thứ 4 về giá trị giao dịch toàn cầu.

Theo nhận xét từ giới chuyên gia, ngành dừa Việt Nam cần tiếp tục xây dựng chuỗi giá trị từ gốc đến ngọn, ứng dụng khoa học kỹ thuật và chuyển đổi số. Việc gắn mã vùng trồng và mã cơ sở đóng gói để truy xuất nguồn gốc được nhấn mạnh trong bối cảnh chống gian lận thương mại và tuân thủ tiêu chuẩn xuất khẩu.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, ngành dừa Việt Nam không chỉ đang tăng trưởng về con số xuất khẩu mà còn đang chuyển mình theo hướng bền vững, sáng tạo và có chiến lược: Chuyển đổi các vườn trồng sang VietGAP, hữu cơ và truy xuất nguồn gốc; Đầu tư công nghệ chế biến sâu, sáng tạo sản phẩm giá trị gia tăng cao; Xây dựng thương hiệu quốc gia, tham gia chuỗi giá trị toàn cầu; Thích ứng biến đổi khí hậu bằng lợi ích đa năng của cây dừa và khả năng chống xâm nhập mặn.

Ngành dừa Việt Nam đang ở giai đoạn vàng. Từ một ngành nghề truyền thống nhỏ lẻ, nhưng khả năng cung ứng dồi dào và sự hỗ trợ từ chính sách đã biến dừa thành ngành xuất khẩu tỷ USD đầy tiềm năng. Song để bứt phá, ngành cần chú trọng xây dựng chuỗi giá trị bền vững, kiểm soát nguồn nguyên liệu, nâng cao chất lượng, đẩy nhanh đổi mới công nghệ và tạo thành mối liên kết chặt chẽ giữa nông dân – doanh nghiệp – chính quyền. Khi đó, cây dừa Việt không chỉ là nguồn thu kinh tế, mà còn là biểu tượng phát triển nông nghiệp hiện đại, xanh và tự chủ.