Nhận diện và phòng chống lừa đảo trực tuyến

Thời gian gần đây, tình trạng lừa đảo trực tuyến ngày càng gia tăng, khiến nhiều người dân hoang mang lo lắng. Các đối tượng lừa đảo đã lợi dụng sự phát triển của công nghệ, kết hợp với những thủ đoạn tinh vi và tâm lý thao túng, nhằm chiếm đoạt tài sản của bị hại. Trước thực trạng này, không chỉ các cơ quan chức năng mà cả doanh nghiệp và người dân đều cần nâng cao ý thức cảnh giác, chủ động nhận diện và phòng tránh các thủ đoạn lừa đảo, góp phần bảo vệ bản thân và cộng đồng.

Nhiều nguy cơ tiền mất tật mang

Mới đây nhất là sự vụ một phụ nữ bị lừa mất hàng trăm triệu, khi đi xin việc đã làm xôn xao dư luận. Cụ thể, ngày 18/2/2025, Phòng Cảnh sát hình sự, Công an tỉnh Quảng Ninh tiếp nhận đơn tố giác tội phạm của chị L.P.D (30 tuổi, trú tại phường Hồng Hải, TP Hạ Long) về việc chị bị lừa đảo, chiếm đoạt hơn 600 triệu đồng. Theo đó, chị D đã sử dụng tài khoản mạng xã hội Facebook để đăng tin tìm việc làm lên một số fanpage tuyển dụng việc làm. Đến trưa cùng ngày, chị D nhận được 1 cuộc gọi tự xưng là nhân viên Phòng Hành chính nhân sự, Hội sở Ngân hàng Vietcombank hẹn chị D 8 giờ sáng ngày hôm sau sẽ thực hiện 1 cuộc phỏng vấn trực tuyến.

Sau đó, người này hướng dẫn chị D tham gia vào một nhóm trên ứng dụng Microsoft Teams. Khi truy cập vào, chị tiếp tục được một số tài khoản trong nhóm nhắn tin hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giao dịch bằng tiền để làm căn cứ xét tuyển, đồng thời hứa hẹn sẽ có tiền hoa hồng. Sau đó, chị D được những người này hướng dẫn truy cập vào trang web “duanvcb.vietcombankhr.com” để đăng ký tài khoản làm việc. Tin tưởng các đối tượng, chị D đã nhiều lần chuyển tiền đến 2 số tài khoản để làm nhiệm vụ với tổng số tiền hơn 600 triệu đồng.

Những tháng đầu năm, lực lượng công an Quảng Ninh liên tục bóc gỡ nhiều vụ lừa đảo lớn, như: Nhóm đối tượng lừa đảo công nghệ cao ở phường Quang Hanh (TP Cẩm Phả) với số tiền giao dịch từ các vụ lừa đảo ước khoảng 105 tỷ đồng hay vụ ông M.V.T. (61 tuổi, ở Cẩm Phả) bị lừa nhận việc online và chiếm đoạt 1,7 tỷ đồng...

Một trong những thủ đoạn phổ biến thời gian qua là các đối tượng lừa đảo thường xuyên gọi điện, nhắn tin, tự xưng là cán bộ công an, viện kiểm sát hoặc tòa án. Chúng cáo buộc nạn nhân có liên quan đến các vụ án hình sự, như rửa tiền, buôn bán ma túy hay lừa đảo tài chính, rồi yêu cầu nạn nhân thực hiện theo hướng dẫn để chứng minh mình trong sạch. Nhiều trường hợp, kẻ gian yêu cầu nạn nhân cung cấp thông tin cá nhân, chuyển tiền vào “tài khoản an toàn” hoặc cài đặt ứng dụng có chứa mã độc để đánh cắp dữ liệu ngân hàng.

Anh Nguyễn Văn Dũng, phường Bãi Cháy (TP Hạ Long), chia sẻ: “Tôi đã nhiều lần nhận được các cuộc gọi từ những số máy lạ tự xưng là công an, nói rằng tôi có liên quan đến một vụ án rửa tiền, có đối tượng truy nã sử dụng tài khoản của tôi và yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân để kiểm tra. Họ nắm rất rõ tên tuổi và địa chỉ của tôi, bắt tôi vào ứng dụng zoom và mặc sắc phục khiến tôi ban đầu hoang mang. Nhưng rất may, tôi cũng đã nghe thông tin trên báo đài nên có sự cảnh giác, song nếu đối tượng lừa đảo nhắm đến những người già ít tiếp xúc công nghệ thông tin thì rất dễ sẽ trở thành nạn nhân của chúng”.

Bên cạnh đó, một thủ đoạn khác cũng đang được các đối tượng lừa đảo áp dụng là giả danh nhân viên các công ty điện, nước, viễn thông. Chúng gọi điện hoặc nhắn tin thông báo khách hàng còn nợ tiền dịch vụ, dọa sẽ cắt điện, cắt nước nếu không thanh toán ngay. Kẻ gian thường yêu cầu nạn nhân bấm vào đường link giả mạo để thực hiện thanh toán hoặc cài đặt ứng dụng lạ, từ đó đánh cắp thông tin tài khoản.

Chị Vũ Quỳnh Anh, phường Mạo Khê (TP Đông Triều), bức xúc: “Tôi nhiều lần bị làm phiền bởi những cuộc gọi lừa đảo. Họ giả danh nhân viên điện lực, nói tôi chưa thanh toán tiền điện và yêu cầu bấm vào một đường link để tránh bị cắt điện ngay lập tức. Khi tôi từ chối, họ bắt đầu dùng giọng điệu hăm dọa, khiến tôi và gia đình cũng cảm thấy khá hoang mang”.

Để không trở thành nạn nhân

Kinh tế số phát triển mạnh, thương mại điện tử trở thành xu hướng tất yếu trong đời sống xã hội, tỷ lệ người dân sử dụng máy tính, điện thoại thông minh, mạng xã hội không ngừng tăng lên, nhưng cũng kéo theo nguy cơ gia tăng tội phạm mạng. Để tự bảo vệ mình trước các thủ đoạn lừa đảo, mỗi cá nhân cần trang bị kỹ năng nhận diện và chủ động cảnh giác phòng tránh rủi ro trên không gian mạng. Đặc biệt, mỗi người dân cần theo dõi nguồn thông tin từ các nguồn chính thống như Công an, Ngân hàng Nhà nước, Cục An toàn thông tin để kịp thời nhận diện.

Theo các chuyên gia công nghệ, để không trở thành nạn nhân của lừa đảo trực tuyến, điều quan trọng nhất là mỗi người dân phải không ngừng nâng cao ý thức cảnh giác và khả năng tự phòng vệ trước các hình thức lừa đảo. Theo đó, mỗi người khi sử dụng điện thoại, máy tính, mạng xã hội cần thực hiện tốt “3 không”: Không nhấn vào những đường link do người lạ gửi đến; không tải ứng dụng từ bên thứ ba, chỉ tải trên kho Google Play hay App Store; không nghe những lời cáo buộc, đe dọa hoặc tư vấn liên quan đến đầu tư, lợi ích tài chính, nhận thưởng... qua điện thoại hoặc mạng xã hội, vì đa phần đó là hành vi làm phiền và lừa đảo trực tuyến.

Một trong những cách đơn giản nhưng hiệu quả là luôn xác minh thông tin trước khi thực hiện bất kỳ giao dịch nào. Khi nhận được cuộc gọi từ những người tự xưng là nhân viên ngân hàng, công ty điện lực hay cơ quan chức năng, thay vì hoảng sợ làm theo hướng dẫn, người dân nên chủ động liên hệ trực tiếp với đơn vị đó qua số điện thoại chính thức để kiểm tra tính xác thực.

Bên cạnh đó, người dân cần tuyệt đối cảnh giác với những yêu cầu cung cấp mã OTP, mật khẩu ngân hàng hoặc thông tin thẻ tín dụng. Ngoài ra, khi truy cập các trang web liên quan đến tài chính, thanh toán hoặc cung cấp thông tin cá nhân, người dùng cần kiểm tra kỹ địa chỉ trang web để đảm bảo đó là trang chính thống. Việc mất cảnh giác chỉ trong vài giây có thể dẫn đến hậu quả khó lường, khiến tài khoản ngân hàng bị chiếm đoạt hoặc thông tin cá nhân bị rao bán trên mạng.

Đặc biệt, người dân cũng cần thận trọng với những lời mời gọi đầu tư hoặc việc làm online hứa hẹn lợi nhuận cao. Thực tế, rất nhiều vụ lừa đảo được dựng lên với kịch bản hấp dẫn, đánh vào lòng tham hoặc sự cả tin của nạn nhân. Nếu một công việc yêu cầu nộp phí trước hoặc cam kết mức lợi nhuận khổng lồ trong thời gian ngắn, nhiều khả năng đó là cái bẫy của những kẻ lừa đảo.

Phòng chống lừa đảo trên không gian mạng không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước mà còn là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Việc tự bảo vệ bản thân trên không gian mạng trước hết phải là trách nhiệm của mỗi cá nhân, đòi hỏi sự chủ động, cảnh giác. Mỗi người cần nắm được những kiến thức và kỹ năng cần thiết để trở thành một người dùng an toàn và thông minh trên không gian mạng.