Ngày càng nhiều thông tin sai, có nên tìm kiếm, hỏi AI?

Trong thời đại mà trí tuệ nhân tạo có thể trả lời mọi câu hỏi trong vài giây, nhiều người mặc định xem AI là nguồn kiến thức chính xác. Nhưng nếu thông tin đầu vào đã sai, AI liệu có thể tạo ra câu trả lời đúng?

Ở thế giới nơi thông tin đúng sai đang trộn lẫn, việc trông cậy hoàn toàn vào AI để biết sự thật là một canh bạc.

AI không tự biết đúng sai, chỉ phản ánh lại dữ liệu

Trí tuệ nhân tạo được huấn luyện từ một khối lượng dữ liệu khổng lồ thu thập từ Internet, nơi có cả kiến thức chính thống lẫn thuyết âm mưu. AI không phân biệt được đâu là sự thật, nó chỉ ghi nhận mẫu ngôn ngữ và phản hồi dựa trên những gì học được. Nếu thông tin huấn luyện chứa sai sót hoặc định kiến, AI cũng sẽ phản ánh lại điều đó trong câu trả lời.

Bên cạnh dữ liệu gốc, những gì người dùng cung cấp trong câu hỏi cũng ảnh hưởng trực tiếp đến độ chính xác. Một đề bài sai nhưng được trình bày hợp lý sẽ dễ khiến AI "tin là thật" và tạo ra câu trả lời sai theo.

Đặc biệt, nếu người dùng yêu cầu phản hồi theo hướng khẳng định một điều không đúng, AI có thể "chiều" theo vì mục tiêu của nó là sinh ra phản hồi hợp ngữ nghĩa, chứ không phải kiểm chứng sự thật.

Đây cũng là lý do vì sao AI có thể "nói rất trôi chảy nhưng sai rành rành". Nó không đánh giá đúng sai như con người, mà chỉ dự đoán từ tiếp theo khả dĩ nhất. Điều này dẫn đến hiện tượng mà các nhà nghiên cứu gọi là hallucination, khi AI tạo ra thông tin giả nhưng nghe rất có lý. Một cái tên, một sự kiện, thậm chí cả một nghiên cứu khoa học có thể được "bịa ra" nếu AI không tìm thấy dữ liệu thật phù hợp.

Khi nào AI "đúng" trong biển thông tin sai?

Dù không có khả năng tự nhận biết sự thật nhưng AI vẫn có thể tạo ra phản hồi chính xác trong một số điều kiện nhất định.

Khi đề bài yêu cầu phản biện hoặc kiểm chứng một thông tin sai, mô hình sẽ có xu hướng tìm ra điểm vô lý và phản bác lại.

Ví dụ, nếu người dùng đưa ra lập luận "Trái đất phẳng nên không thể có vệ tinh quay quanh", và yêu cầu phân tích, AI sẽ phản bác dựa trên cơ sở khoa học về lực hấp dẫn và quỹ đạo.

Khả năng "nói đúng" của AI cũng tăng lên nếu nó được tích hợp các công cụ kiểm chứng, như truy cập thời gian thực vào dữ liệu mới, tìm kiếm qua các nguồn đáng tin cậy, hoặc sử dụng API từ kho tri thức xác thực. Khi đó, AI không chỉ dựa vào kiến thức được huấn luyện sẵn mà còn có thể cập nhật và so sánh với thực tế.

Tuy nhiên, điều kiện tiên quyết vẫn là cách người dùng đặt vấn đề. Nếu đề tài sai ngay từ đầu và yêu cầu AI viết theo hướng khẳng định, mô hình sẽ có xu hướng chiều theo, nhất là nếu không được yêu cầu phản biện. Trường hợp đó, AI có thể đưa ra nội dung sai hoàn toàn nhưng ngôn từ vẫn trôi chảy và dễ khiến người đọc tin tưởng.

AI càng thông minh, người dùng càng cần tỉnh táo

Trí tuệ nhân tạo không thay thế con người trong việc xác minh sự thật. Dù có thể sinh ra nội dung hấp dẫn và hợp lý, AI không có ý thức và đạo đức để phân định đúng sai.

Người dùng nên xem AI như một công cụ hỗ trợ có điều kiện, không phải nguồn chân lý tuyệt đối. Kiến thức đầu vào càng chính xác, phản hồi từ AI càng đáng tin.