Lấy lại thị trường sầu riêng bằng chất lượng

3 tháng gần đây, xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam tăng mạnh trở lại nhờ hàng loạt biện pháp quản lý chất lượng, mở rộng mã số vùng trồng và tháo gỡ rào cản kỹ thuật với Trung Quốc.

Lập bản đồ Cadimi

Cadimi là kim loại nặng có thể tồn tại lâu dài trong đất, nước tưới, phân bón. Nếu tích lũy quá mức, cây trồng sẽ hấp thụ và tồn dư trong trái, gây mất an toàn thực phẩm và ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín xuất khẩu. Thời gian qua, một số lô sầu riêng của Việt Nam bị phía Trung Quốc phát hiện tồn dư hàm lượng kim loại nặng, dẫn đến cảnh báo, làm gián đoạn giao thương và gây thiệt hại cho nông dân, doanh nghiệp.

Cục Trồng Trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ NN&MT) cho biết sẽ xây dựng bản đồ Cadimi trên các vùng trồng sầu riêng, coi đây là giải pháp trọng tâm nhằm bảo đảm an toàn thực phẩm, đáp ứng yêu cầu thị trường nhập khẩu và giữ vững đà tăng trưởng xuất khẩu bền vững.

Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Huỳnh Tấn Đạt khẳng định kiểm soát được lượng Cadimi là điều kiện tiên quyết để sầu riêng Việt Nam không chỉ trụ vững tại Trung Quốc mà còn chinh phục các thị trường cao cấp như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc.

Theo đó, bản đồ Cadimi sẽ được xây dựng từ việc lấy mẫu đất, nước tưới và phân bón trên diện rộng ở các vùng trồng, phân tích tại phòng thí nghiệm đạt chuẩn, sau đó tổng hợp dữ liệu để xác định "điểm nóng" ô nhiễm. Toàn bộ kết quả sẽ được số hóa, tích hợp vào hệ thống quản lý vùng trồng, giúp cơ quan quản lý, doanh nghiệp và nông dân dễ dàng truy cập và chủ động phòng ngừa rủi ro.

Tại nhiều quốc gia xuất khẩu trái cây lớn như Nhật Bản, Hàn Quốc, bản đồ đất nông nghiệp tích hợp thông tin về dinh dưỡng, kim loại nặng và chất tồn dư đã trở thành công cụ quản lý rủi ro hiệu quả. Ở Đông Nam Á, Thái Lan, nước có sản lượng sầu riêng xuất khẩu hàng đầu, đã triển khai hệ thống giám sát đất nông nghiệp từ nhiều năm trước tại các tỉnh trọng điểm như Chanthaburi, Rayong và Trat.

Cơ quan quản lý Thái Lan định kỳ lấy mẫu đất, nước, phân bón để kiểm tra hàm lượng kim loại nặng, lập bản đồ số công khai cho doanh nghiệp và nông dân truy cập. Với những vùng có nguy cơ cao, họ áp dụng "cách ly kỹ thuật", chỉ cho phép xuất khẩu khi sản phẩm đạt chuẩn an toàn thực phẩm. Chính sách này đã giúp Thái Lan giảm thiểu rủi ro bị trả hàng và duy trì nguồn cung ổn định cho thị trường quốc tế.

"Việc lập bản đồ Cadimi không chỉ để quản lý chặt chất lượng từ gốc mà còn giúp ngành sầu riêng chủ động đáp ứng các tiêu chuẩn mới của thị trường, hạn chế tối đa nguy cơ bị cảnh báo kỹ thuật," ông Huỳnh Tấn Đạt nhấn mạnh.

Theo kế hoạch, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật sẽ khảo sát trước ở các vùng trồng sầu riêng trọng điểm. Qua quan sát, khu vực miền Đông Nam bộ và Tây Nguyên chưa ghi nhận nhiều cảnh báo, nên dữ liệu sẽ được tập trung thu thập tại một số vùng còn lại, chẳng hạn Đồng bằng sông Cửu Long. Sau khi hoàn thiện, hệ thống bản đồ sẽ được mở rộng và cập nhật thường xuyên.

Cải tạo đất, nâng cao chất lượng vùng trồng

Song song với lập bản đồ Cadimi, các mô hình cải tạo đất nhằm giảm hàm lượng kim loại nặng sẽ được áp dụng, như sử dụng phân bón hữu cơ, bổ sung vôi để nâng pH đất, hoặc áp dụng chế phẩm sinh học giúp hạn chế cây hấp thụ Cadimi. Giải pháp này sẽ gắn liền với quy hoạch lại vùng trồng, đảm bảo chất lượng sản phẩm đồng đều và an toàn từ khâu sản xuất đến xuất khẩu.

3 tháng gần đây, xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam tăng mạnh trở lại nhờ hàng loạt biện pháp quản lý chất lượng, mở rộng mã số vùng trồng và tháo gỡ rào cản kỹ thuật với Trung Quốc. Trong tháng 5, 6 và 7/2025, Việt Nam xuất khẩu 7.745 lô sầu riêng tươi, tương đương 207.000 tấn, tăng gấp hơn 10 lần so với 4 tháng đầu năm. Sầu riêng đông lạnh đạt 560 lô, gần 16.000 tấn, tăng hơn 64%. Tình trạng vi phạm an toàn thực phẩm đã giảm rõ rệt.

Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xây dựng quy trình kiểm soát an toàn thực phẩm, hoàn thiện dự thảo thông tư quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói. Các địa phương tăng cường giám sát quy trình tại cơ sở đóng gói, yêu cầu kiểm tra các chỉ tiêu an toàn trước khi xuất khẩu.

Bộ cũng trực tiếp sang Trung Quốc đàm phán kỹ thuật. Nhờ đó, Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) đã phê duyệt thêm 829 mã số vùng trồng và 131 cơ sở đóng gói cho Việt Nam, nâng tổng số lên 1.396 vùng trồng và 188 cơ sở. Trong tháng 7/2025, chuyên gia GACC đã trực tiếp kiểm tra chuỗi xuất khẩu sầu riêng Việt Nam.

Để duy trì đà tăng trưởng, ngành nông nghiệp sẽ tiếp tục rà soát, quy hoạch lại vùng trồng phù hợp điều kiện tự nhiên, ngăn mở rộng tự phát gây dư cung. Song song là xây dựng chuỗi giá trị chất lượng cao, liên kết sản xuất - thu mua - chế biến - xuất khẩu, đầu tư vào chế biến sâu và bảo quản lạnh để nâng giá trị gia tăng.

Công tác xây dựng thương hiệu quốc gia và chỉ dẫn địa lý cho sầu riêng sẽ được đẩy mạnh, hướng tới định vị là sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, chất lượng ổn định và canh tác bền vững. Bộ sẽ phối hợp với các cơ quan chức năng xử lý nghiêm các hành vi gian lận mã số vùng trồng, làm giả giấy tờ xuất khẩu hoặc sử dụng chất cấm.

Cùng với lập bản đồ Cadimi, quy trình canh tác sầu riêng bền vững cũng đang được Bộ Nông nghiệp và Môi trường gấp rút ban hành, nhằm áp dụng cho các vùng sản xuất chính trên cả nước, bảo đảm an toàn thực phẩm và đáp ứng yêu cầu thị trường nhập khẩu.

Quy trình này quy định rõ điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng, yêu cầu về giống, phân bón, quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), thu hoạch và bảo quản sau thu hoạch. Theo đó, cây sầu riêng sinh trưởng tốt ở nhiệt độ 24-30°C, ẩm độ không khí 75-85%, pH đất 5,5-6,5, cần thoát nước tốt, tránh ngập úng. Giống trồng phải có quyết định lưu hành, vật liệu nhân giống từ cây đầu dòng.