Dừa tươi Việt Nam: Từ đặc sản địa phương đến ngành hàng tỷ USD

Năm 2024 kim ngạch xuất khẩu dừa tươi đạt 390 triệu USD, chiếm 31% tổng giá trị xuất khẩu ngành dừa và vươn lên vị trí thứ 3 trong danh sách các loại trái cây xuất khẩu chủ lực, chỉ sau sầu riêng và thanh long.

Khẳng định chỗ đứng mới

Sau hơn một thập kỷ nỗ lực từ các địa phương, doanh nghiệp và Hiệp hội Dừa Việt Nam, loại trái cây gắn liền với văn hóa miền Nam này đã khẳng định chỗ đứng mới, mở ra triển vọng gia nhập nhóm nông sản tỷ USD. Tuy nhiên, để duy trì đà tăng trưởng và cạnh tranh với các "ông lớn" như Thái Lan, Philippines hay Indonesia, ngành dừa Việt Nam cần tháo gỡ nhiều nút thắt về vùng trồng, giống, thương hiệu và logistics.

Dừa tươi Việt Nam đã ghi dấu ấn mạnh mẽ nhờ sự đồng hành của nhiều bên, từ nông dân, doanh nghiệp đến các cơ quan quản lý. Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT) kim ngạch xuất khẩu dừa năm 2024 đạt gần 1,1 tỷ USD, vượt mốc tỷ USD lần đầu tiên sau 14 năm, với sự đóng góp quan trọng từ dừa tươi. Hai thị trường lớn nhất thế giới, Hoa Kỳ và Trung Quốc, đã chính thức mở cửa nhập khẩu chính ngạch, tạo động lực lớn cho ngành. Hiện dừa Việt Nam đã có mặt tại hơn 40 quốc gia, với sản lượng xuất khẩu đạt 30.000 tấn vào năm 2023 và dự kiến tăng mạnh trong các năm tới.

Sự chuyển mình này được thúc đẩy bởi sự phát triển của hơn 250 cơ sở chế biến, trong đó 80 doanh nghiệp tập trung vào chế biến sâu, cùng với sự xuất hiện của các trang trại dừa quy mô lớn.

Với diện tích khoảng 200.000 ha, Việt Nam đứng thứ 7 thế giới về diện tích trồng dừa, cung cấp 2 triệu tấn/năm. Dừa xiêm, với hương vị ngọt thanh đặc trưng, đã được cấp chỉ dẫn địa lý tại Bến Tre, nơi có hơn 8.300 ha đạt chuẩn xuất khẩu, trở thành "thủ phủ dừa" của cả nước. Các sản phẩm đa dạng từ dừa, như xơ dừa, lá dừa và giá thể nông nghiệp, cũng mở ra tiềm năng lớn trong ngành chế biến và mỹ nghệ.

Năm 2024 ghi nhận kim ngạch xuất khẩu dừa tăng hơn 20% so với năm 2023, với dừa tươi đóng góp 390 triệu USD và các sản phẩm chế biến đạt gần 700 triệu USD. Trong 2 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu dừa tươi đạt 33,3 triệu USD (tăng 18%) và sản phẩm chế biến đạt 43,8 triệu USD (tăng 86%), cho thấy xu hướng chuyển dịch mạnh mẽ sang chế biến sâu. Trung Quốc, tiêu thụ 4 tỷ trái dừa mỗi năm và Hoa Kỳ, với nhu cầu tăng 46% trong tháng 2/2025, là hai động lực chính. Sự chấp thuận của các nghị định thư xuất khẩu chính ngạch đã giúp dừa Việt cạnh tranh hiệu quả với Thái Lan và Philippines, vốn dẫn đầu thị trường toàn cầu.

Bà Trần Lệ Hoa, Phó ban Khoa học xã hội (Hiệp hội Dừa Việt Nam), nhận định: "Sự quan tâm từ các thị trường lớn là cơ hội vàng, nhưng cũng đặt ra áp lực lớn về chất lượng và quy mô sản xuất". Hiệp hội đã thử nghiệm kênh truyền thông trên Zalo từ năm 2023 để kết nối doanh nghiệp với đối tác nước ngoài, hỗ trợ thu mua và quảng bá sản phẩm, đặc biệt cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Cải thiện chất lượng và logistics để bứt phá

Dù có tiềm năng, ngành dừa Việt Nam vẫn đối mặt nhiều thách thức. Quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, với dừa được trồng tại 16 tỉnh thành chủ yếu dưới hình thức xen canh, khiến chất lượng và kích cỡ không đồng đều. Logistics là một nút thắt lớn khi vận chuyển chủ yếu bằng xe máy và ghe thô sơ, làm tăng chi phí và giảm khả năng bảo quản. Kho chứa tạm bợ của hộ dân cũng hạn chế thời gian bảo quản, trong khi công nghệ đóng gói tự động của Thái Lan tạo lợi thế cạnh tranh vượt trội.

Thương hiệu dừa Việt vẫn mờ nhạt so với các đối thủ khu vực. Dù chất lượng không thua kém, việc sơ chế thủ công và thiếu nhận diện rõ ràng khiến giá thành gặp bất lợi trên kệ hàng quốc tế. Thêm vào đó, tình trạng thiếu hụt nguyên liệu do xuất khẩu ồ ạt dừa tươi sang Trung Quốc và sự cạnh tranh từ Indonesia – nơi áp thuế xuất khẩu dừa khô 80% từ 1/1/2025 – đe dọa ngành chế biến trong nước. Nhiều doanh nghiệp phải nhập khẩu dừa từ Indonesia để đáp ứng đơn hàng, trong khi các nhà máy trong nước chỉ hoạt động 10-15% công suất.

Bà Trần Lệ Hoa cho rằng cần xây dựng hành lang pháp lý cho mô hình trồng dừa tập trung, tạo điều kiện tiếp cận tín dụng và tham gia chuỗi xuất khẩu chính ngạch. Chuẩn hóa giống dừa là bước đi quan trọng, với sự phối hợp giữa địa phương, hợp tác xã và doanh nghiệp để xác định giống đầu dòng, hướng dẫn lai tạo và kiểm soát phân bón, đảm bảo bền vững. Xây dựng thương hiệu vùng gắn với chỉ dẫn địa lý, như "Dừa Tam Quan" (Bình Định) hay "Dừa Ninh Đa" (Khánh Hòa), cùng mã số vùng trồng, sẽ tăng sức hút trên thị trường quốc tế.

Logistics cần được cải thiện với đầu tư vào chuỗi cấp lạnh và vận chuyển đường biển, như mô hình của Mega A Logistics, giúp giảm chi phí xuống 3.000 đồng/trái và rút ngắn thời gian thông quan. Đưa dừa lên sàn thương mại điện tử, như đã được khuyến nghị tại Diễn đàn "Kết nối sản xuất và tiêu thụ sản phẩm dừa" ngày 13/12/2024, là giải pháp chiến lược. Sàn số không chỉ bán sản phẩm mà còn kể câu chuyện về vùng đất, văn hóa và sự bền vững, xây dựng niềm tin với người tiêu dùng toàn cầu.

Về tầm chiến lược, đưa dừa vào chương trình hành động quốc gia về cây công nghiệp chủ lực là tiền đề quan trọng. Điều này giúp quy hoạch vùng trồng đồng bộ, ưu tiên đầu tư hạ tầng, chế biến và khoa học kỹ thuật. Các doanh nghiệp như Vina T&T và Betrimex đang tiên phong với công nghệ mới, từ dừa gọt kim cương đến nước dừa đóng hộp, mở ra triển vọng đa dạng hóa sản phẩm.

Với chu kỳ ra trái ngắn và lợi nhuận cao, dừa không chỉ là thức uống mà còn là biểu tượng văn hóa và bền vững của Việt Nam.

Trong bối cảnh người tiêu dùng toàn cầu ngày càng quan tâm đến giá trị xanh, khai thác các giá trị vô hình từ dừa – như câu chuyện vùng miền và hành trình sản xuất – sẽ giúp Việt Nam mở rộng thị trường và lan tỏa bản sắc quốc gia.