Cơn sốt 'Anh trai' và Thượng uý Lê Hoàng Hiệp: Văn hóa fan Việt đang thay đổi?

Theo chuyên gia truyền thông, việc Thượng uý Lê Hoàng Hiệp bị vây kín như sao hạng A, đến hiện tượng người hâm mộ các nam nghệ sĩ ngày càng cuồng nhiệt, cho thấy văn hóa thần tượng Việt Nam đang có sự thay đổi mạnh mẽ.

Khi cảm xúc bề mặt thay thế giá trị sâu sắc

Lễ diễu binh kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước tại TPHCM tạo ra hiện tượng văn hóa chưa từng có: Thần tượng hóa các quân nhân với quy mô tương đương các ngôi sao giải trí. Clip 3 giây ghi lại cảnh Thượng uý Lê Hoàng Hiệp bước khỏi xe trong bộ quân phục đưa anh trở thành "nam thần" trong lòng hàng nghìn bạn trẻ, chủ yếu là nữ giới. Dù chỉ là quân nhân, các thông tin liên quan đến anh có hàng triệu lượt tương tác trên nhiều nền tảng.

Chuyên gia truyền thông Nguyễn Ngọc Long chia sẻ với VietNamNet: "Việc một quân nhân bất ngờ trở thành thần tượng không phải điều quá lạ trong kỷ nguyên mạng xã hội. Những khoảnh khắc đời thường, chân thật mang tính biểu tượng như hình ảnh người lính, bác sĩ, giáo viên… đôi khi lan toả mạnh mẽ, chạm vào cảm xúc của cộng đồng. Sự hấp dẫn của Thượng úy Lê Hoàng Hiệp đến từ hình ảnh nghiêm trang, phong độ, cộng với bối cảnh lễ lạt, sắc phục và yếu tố bất ngờ. Đó là công thức tạo hiệu ứng lan toả.

Điều cần lưu tâm là vai trò và vị trí xã hội của người được lan toả. Thượng úy Lê Hoàng Hiệp là một quân nhân thuộc một lực lượng có kỷ luật, nguyên tắc, trách nhiệm đặc biệt. Việc bị săn đón, vây kín, bị gọi tên liên tục trên mạng, thậm chí đeo bám ngoài đời… không chỉ ảnh hưởng đến quyền riêng tư cá nhân mà còn có thể tác động tiêu cực đến hình ảnh tổ chức, cản trở người thực thi nhiệm vụ.

Sự ngưỡng mộ vượt quá giới hạn, xâm phạm không gian cá nhân gây khó khăn cho cuộc sống, công việc của họ - đặc biệt là trong môi trường quân đội - không còn là hành vi yêu mến. Đó là biểu hiện của sự tiêu thụ hình ảnh mang tính bạo lực mềm, một dạng 'fan cuồng' khoác vỏ bọc ngưỡng mộ.

Hiện tượng này cho thấy năng lực định hình hình tượng công chúng của mạng xã hội đã vượt ra ngoài showbiz. Điều đáng lo hơn là sự thiếu chuẩn mực trong việc tiếp nhận, ứng xử với hình tượng ấy từ một bộ phận công chúng trẻ tuổi. Thực tế, sự ngưỡng mộ thường đến từ những lý do rất bề mặt (ngoại hình, viral clip, khoảnh khắc đẹp), thiếu chiều sâu (lý lịch, hành trình, giá trị sống thật của thần tượng) và thiếu giới hạn (ngưỡng mộ đi kèm săn lùng, tấn công đời tư, công kích người không cùng 'phe').

Khi một người được chú ý vì gương mặt ưa nhìn trong quân phục lại nổi tiếng hơn một người đang miệt mài làm công tác cộng đồng trong âm thầm, đó là lúc xã hội cần xem lại cách mình định nghĩa 'hình mẫu lý tưởng'.

Hiện tượng này cũng đặt ra thách thức với giới truyền thông, các nền tảng mạng xã hội: Đưa tin một cách có trách nhiệm, tránh việc 'đổ thêm dầu' cho hiệu ứng đám đông, đồng thời giáo dục người dùng, đặc biệt là người trẻ, cách ngưỡng mộ ai đó một cách tử tế".

Nguy cơ mất cân bằng trong ngành giải trí

Ngoài “hiện tượng” Thượng úy Lê Hoàng Hiệp, vài năm trở lại đây, văn hóa thần tượng tại Việt Nam đang chứng kiến một sự “nam hoá” rõ rệt. Điểm khác biệt rõ nét nhất nằm ở sức hút thương mại. Chuỗi concert Anh trai say hi đạt thành tích ấn tượng với 6 đêm diễn, hơn 100 nghìn khán giả tổng cộng. NSX Anh trai vượt ngàn chông gai xác nhận doanh thu của chương trình là hơn 340 tỷ đồng. Khi mở bán vé concert thứ 2 tại Hà Nội cuối năm 2024, hệ thống bị sập vì quá đông người truy cập.

Ngược lại, concert Chị đẹp đạp gió tại TPHCM vào tháng 4/2024 được cho là kém sôi động. Tốc độ bán vé của các "chị đẹp" chậm hơn, với nhiều hạng vé còn tồn sau 3 ngày mở bán. NSX Anh trai vượt ngàn chông gai có lãi sau thuế cao gấp 10,7 lần so với quý III/2023 - thời điểm sản xuất Chị đẹp đạp gió.

Theo Socialite, Top 10 Nhân vật ảnh hưởng nổi bật trên mạng xã hội tháng 4/2025 có tới 6 nghệ sĩ nam (HIEUTHUHAI, Sơn Tùng M-TP, Quang Hùng MasterD, Soobin, Rhyder, Quốc Huy), không có nữ nghệ sĩ nào. Theo bảng xếp hạng của Vietnam Chart, 9/10 nghệ sĩ nội địa hàng đầu 2024 là nam giới (Sơn Tùng M-TP, HIEUTHUHAI, Vũ., Low G, Wren Evans, Đen, Rhyder, itsnk, RPT MCK).

Hàng trăm fan ngồi chờ ngoài sân Mỹ Đình từ khuya hôm trước sự kiện, đội mưa trắng trời để xem concert Anh trai say hi ở Hà Nội. Các fandom (cộng đồng người hâm mộ) của các "anh trai" đầu tư xe tải thức ăn, màn hình LED ở các sự kiện, tổ chức lễ kỷ niệm, sinh nhật... Gần nhất, vì đùa liên quan đến ca khúc Trình của đàn anh HIEUTHUHAI, "em xinh" 19 tuổi Ánh Sáng AZA liên tục bị lên án.

Ông Nguyễn Ngọc Long nhận định: "Sự 'nam hoá' rõ rệt trong văn hóa thần tượng tại Việt Nam có thể được lý giải theo góc độ truyền thông. Đầu tiên, cách xây dựng hình tượng công chúng đang có sự thay đổi. Các công ty quản lý, ê-kíp truyền thông hiện đầu tư mạnh vào việc 'sản xuất hình tượng' cho nam thần tượng: Vẻ ngoài, câu chuyện nhân vật, tính cách dễ gần, lý tưởng truyền cảm hứng (dù đôi khi được dàn dựng kỹ lưỡng). Điều này khiến fan, đặc biệt là nữ giới dễ gắn bó lâu dài, mang tính 'bảo vệ'.

Trong khi đó, nữ nghệ sĩ đôi khi bị ràng buộc bởi định kiến giới như phải đẹp nhưng không được 'quá gợi cảm', mạnh mẽ nhưng không 'lấn át nam giới'... nên khó phát triển hình tượng trọn vẹn, dễ bị xét nét.

Truyền thông số đang tạo điều kiện để 'tình cảm hóa' mối quan hệ với thần tượng. Các nền tảng mạng xã hội khuyến khích nghệ sĩ tương tác trực tiếp, khiến fan có cảm giác 'thân quen', 'độc quyền' với thần tượng. Với nam thần tượng, điều này thường dễ tạo hiệu ứng cảm xúc sâu sắc hơn như: 'Cậu ấy dịu dàng, dễ tổn thương, mình muốn bảo vệ'. Ngược lại, nữ thần tượng ít khi được đặt vào thế 'cần được chở che', mà chính yếu tố ấy lại là trung tâm của văn hóa fan hiện đại.

Đối với fandom của các nam nghệ sĩ, đây là một dạng 'định danh bản thân qua cộng đồng'. Với nhiều bạn trẻ, việc thuộc về một fandom, tham gia các hoạt động bảo vệ, nâng đỡ thần tượng, trở thành một phần của bản sắc cá nhân. Điều này khiến mối quan hệ giữa fan và idol trở thành một dạng gắn kết xã hội, nơi lòng trung thành đôi khi được thể hiện bằng sự đối đầu với 'các phe khác'".

Ông Long cũng cho rằng các chiến lược truyền thông, sản phẩm giải trí, kịch bản show diễn… đều đang được điều chỉnh để phục vụ fandom của nam thần tượng "Điều này có thể giúp tăng doanh thu, tạo nhiều đột phá ngắn hạn. Về dài hạn, nó cũng tiềm ẩn rủi ro làm lệch cán cân nghệ sĩ, tạo áp lực cho các nữ nghệ sĩ, giới hạn sự đa dạng trong thị trường. Khi sự cuồng nhiệt chỉ tập trung vào một giới tính hoặc một nhóm hình tượng nhất định, ngành giải trí có nguy cơ trở nên đơn điệu, phiến diện, dễ bị 'chi phối bởi thuật toán, thay vì nghệ thuật'.

Về lâu dài, ngành công nghiệp giải trí cần có chiến lược cân bằng, không phải để 'nâng' nữ thần tượng lên, mà để tái thiết lập tiêu chuẩn đánh giá - qua tài năng, chiều sâu nghệ thuật, giá trị nhân văn, thay vì lượng fan, nhan sắc. Truyền thông cũng đóng vai trò lớn trong việc định hình lại tiêu chí 'đáng được thần tượng hoá' của công chúng".