“Cây cao bóng cả” tham gia xây dựng hương ước, quy ước

Quy ước, hương ước là văn bản quy định quy tắc xử sự do cộng đồng dân cư ở các thôn, bản, tổ dân phố nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội trong cộng đồng dân cư được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận theo quy định. Việc xây dựng hương ước, quy ước tại các thôn, khu dân cư hiện nay có sự tham gia đóng góp rất lớn của đội ngũ người cao tuổi (NCT), góp phần duy trì phong tục tập quán đặc sắc vùng miền trên địa bàn tỉnh.

Giữ nếp sống đẹp cho bản làng

Là thôn có 6 đồng bào dân tộc khác nhau sinh sống, thôn Xóm Giáo, xã Đầm Hà (huyện Đầm Hà) đã xây dựng và duy trì bản hương ước các quy định được thực hiện trong thôn. Bí thư Chi bộ, Trưởng thôn Xóm Giáo Nguyễn Văn Trầm cho biết: Trước đây thôn Xóm Giáo là 2 thôn gồm Sơn Hải và Xóm Giáo. Mỗi thôn đều có hương ước riêng. Năm 2022, thôn Sơn Hải sáp nhập vào thôn Xóm Giáo nên hương ước cũng phải nhập làm một để cho phù hợp. Chúng tôi đã tổ chức thôn cho ý kiến. Đặc biệt là những NCT của 2 thôn xem xét bổ sung những quy định cho phù hợp để thống nhất thành hương ước chung.

Thôn Xóm Giáo khác với các thôn của xã Đầm Hà là có nhiều đồng bào dân tộc sinh sống. Vì vậy, hương ước của thôn quy định duy trì tôn trọng bản sắc văn hóa của mỗi đồng bào dân tộc, như: Sán Chỉ, Tày, Mường, Thái... Hương ước của thôn quy định tôn trọng quyền tín ngưỡng của mỗi người dân, nhằm phát huy đại đoàn kết dân tộc. Hiện nay, xã Đầm Hà (huyện Đầm Hà) có 7 thôn và đều có hương ước nhằm phát huy quy tắc ứng xử, nếp sống văn hóa tín ngưỡng của mọi người dân.

Là vùng núi biên giới, chiếm 96% là người đồng bào dân tộc, huyện Bình Liêu có tổng số 3.374 NCT, sinh hoạt 86 chi hội NCT thôn, khu tại 7 xã, thị trấn trên địa bàn toàn huyện; trong đó có gần 300 NCT tham gia cấp ủy, chính quyền thôn, khu dân cư; phần lớn NCT trên địa bàn huyện là người uy tín. Những năm qua, việc xây dựng duy trì quy ước, hương ước trên địa bàn huyện Bình Liêu có vai trò rất lớn của NCT.

Bà Ngô Thị Tươi, Trưởng ban Đại diện NCT huyện Bình Liêu cho biết: Trong việc xây dựng quy ước hương ước, NCT thường tham gia đóng góp các ý kiến của mình trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa. Trước đây, trên địa bàn huyện nhiều nơi còn duy trì các tập tục lạc hậu như việc đám ma kéo dài nhiều ngày, gia đình tổ chức ăn uống đình đám và ngủ ngay cạnh quan tài; tổ chức đi đưa ma vào ban đêm để kiêng ma theo về nhà... Từ những tập tục lạc hậu như vậy, huyện đã ban hành nghị quyết về quy định hương ước, quy ước tại các thôn, bản, khu dân cư tại các địa phương trong huyện nhằm xóa bỏ tập tục lạc hậu không phù hợp và xây dựng nông thôn mới.

Do đó, NCT đã tham gia các cuộc họp, đóng góp các ý kiến có tính chất xây dựng, đổi mới xóa bỏ các tập tục lạc hậu của đồng bào và được đưa vào trong quy ước, hương ước để thế hệ trẻ tiếp nhận và noi theo. Hiện nay, trên địa bàn huyện Bình Liêu, các tập tục lạc hậu đã được xóa bỏ hoàn toàn.

Bên cạnh đó, NCT cũng đã có vai trò rất quan trọng trong việc duy trì văn hóa ở thôn, bản trên địa bàn huyện Bình Liêu. Đặc biệt, NCT có nhiệm vụ truyền dạy lại hát Then đàn tính của người Tày ở xã Lục Hồn; hát soóng cọ của người Sán Chỉ ở xã Húc Động; hát sáng cố của người Dao của xã Đồng Văn... tham gia các lễ hội Đình Lục Nà, Lễ hội Kiêng gió của người Dao... Nhìn chung, tất cả sự tham gia đóng góp của NCT đã mang lại đổi thay, xây dựng văn hóa giàu bản sắc, thu hút phát triển du lịch.

TP Đông Triều có tổng số 27.500 NCT sinh hoạt tại 163 chi hội thôn, khu dân cư ở 19 xã, phường trên địa bàn thành phố. Việc xây dựng và duy trì hương ước, quy ước là nhiệm vụ thường xuyên của NCT thành phố trong những năm qua. Trưởng Ban đại diện NCT TP Đông Triều Phạm Thị Toan cho hay: Việc xây dựng quy ước, hương ước đã được NCT thôn, khu tham gia đóng góp ý kiến xây dựng hoặc bổ sung phù hợp với các phong tục, tập quán nhằm duy trì nền nếp đặc trưng. Nhiều Hội NCT các địa phương đã xây dựng bản quy ước, hương ước có giá trị cao gắn với phong tục tập quán, đảm bảo quy định pháp luật; góp phần xây dựng đời sống văn hóa khu dân cư; xây dựng đô thị văn minh.

Xây dựng nếp sống văn minh

Những năm qua, đời sống xã hội có nhiều thay đổi, các địa phương trong tỉnh đã chỉ đạo các khu dân cư chỉnh sửa, bổ sung hệ thống hương ước, quy ước để đáp ứng nhu cầu thực tế cuộc sống tốt nhất. Để phát huy giá trị của hương ước, quy ước và các giá trị văn hóa truyền thống giàu bản sắc, con người Quảng Ninh “Năng động - Sáng tạo - Hào sảng - Lành mạnh - Văn minh - Thân thiện”.

Trong đó, đội ngũ NCT luôn có vị trí nòng cốt trong việc duy trì, bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống của dòng họ, làng quê, dân tộc... Đặc biệt là những lời ca, tiếng hát, những điệu múa được truyền lại từ xa xưa nên họ kế thừa và truyền dạy cho thế hệ trẻ hôm nay và cho tương lai nhằm gìn giữ, bảo tồn, như: Hát Then của người Tày; hát soóng cọ; hát bội, tục cấp sắc... Các lễ hội truyền thống văn hóa mặc dù còn ít ghi chép trong các tài liệu, nhưng đối với họ vẫn lưu giữ được bằng việc truyền miệng từ các đời trước để khôi phục lại lễ mở cửa biển ở Vân Đồn; lễ cấp sắc của người Dao Thanh y ở TP Hạ Long, TP Uông Bí, huyện Ba Chẽ...

Cùng với đó, đội ngũ NCT là đảng viên, già làng, người uy tín có vị trí quan trọng tham gia vai trò tự quản của thôn, tổ dân phố, bảo vệ, giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống, phong tục, tập quán tốt đẹp, hạn chế và từng bước loại bỏ phong tục lạc hậu, nâng cao chất lượng công tác quản lý nhà nước về xây dựng, thực hiện quy ước hương ước. Tổ chức tôn vinh, biểu dương các mô hình văn hóa tiêu biểu: Gia đình văn hóa, làng, tổ dân phố văn hóa, cơ quan, đơn vị đạt chuẩn văn hóa hằng năm.

Hằng năm, trên cơ sở các hương ước, quy ước đã được xây dựng, các thôn, khu dân cư ở các địa phương trong tỉnh đã tích cực rà soát, điều chỉnh lấy ý kiến nhân dân để sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với đời sống. Đồng thời, đẩy mạnh công tác tuyên truyền để người dân biết và thực hiện theo đúng quy định. Nhờ đó, bà con ở các thôn, khu dân cư đã chú trọng đến việc phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập, đến nay ở các thôn, khu trong tỉnh cơ bản không còn hộ nghèo; các phong trào văn hóa, văn nghệ cũng sôi nổi hơn, tình làng, nghĩa xóm ngày càng thêm bền chặt.

Theo số liệu của Ban Đại diện Hội NCT tỉnh, toàn tỉnh hiện có 13 Ban Đại diện Hội NCT cấp huyện, thị xã, thành phố; 171 Hội NCT xã, phường, thị trấn; 1.452 chi hội với 150.000 hội viên NCT. Ông Phạm Hùng Sơn, Trưởng ban Đại diện Hội NCT tỉnh cho biết: Thời gian qua, phong trào thi đua yêu nước “Tuổi cao - Gương sáng” được Hội NCT các cấp trong tỉnh phấn đấu thực hiện và thực sự là chỗ dựa của chính quyền, góp phần thực hiện nhiệm vụ chính trị hàng năm của địa phương. Nói về vai trò của hương ước, quy ước trong đời sống hiện nay, tại các thôn, khu dân cư khi xây dựng hay sửa đổi, bổ sung quy ước, hương ước đều trên cơ sở phát huy dân chủ, có sự bàn bạc, thống nhất ý kiến của người dân.

Để việc thực hiện hương ước, quy ước ngày càng đi vào nền nếp, Ban Đại diện Hội NCT các cấp đã gắn việc thực hiện hương ước, quy ước vào phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa và xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh trên địa bàn tỉnh. Nhờ đó, người dân đều đồng tình, thực hiện tốt; các phong trào văn hóa, văn nghệ, thể dục - thể thao NCT ngày càng phát triển sôi nổi.

Các cấp, ngành, cơ quan chuyên môn trong tỉnh cần hướng dẫn, xây dựng, điều chỉnh, bổ sung các quy ước, hương ước thôn, bản phù hợp yêu cầu thực tiễn về bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống trong xây dựng làng, bản văn hóa, xây dựng gia đình văn hóa, thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội theo tiêu chí xã, thôn đạt chuẩn nông thôn mới. Từ đó, từng bước hạn chế, tiến tới xóa bỏ các hủ tục, tập quán lạc hậu; xây dựng, nhân rộng các gương điển hình tiêu biểu trong phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở vùng đồng bào DTTS, miền núi, biên giới, hải đảo, nhất là trong đội ngũ bí thư chi bộ đồng thời trưởng thôn, bản, già làng, người có uy tín, chức sắc, chức việc trong đồng bào DTTS.

Việc xây dựng hương ước, quy ước mang tính đặc thù, sát với điều kiện, đặc điểm của từng thôn, bản, tổ dân phố, trong đó có vai trò quan trọng của NCT trên địa bàn tỉnh; điều này đã tác động tốt đến công tác quản lý xã hội tại cộng đồng dân cư, góp phần đưa chủ trương, chính sách của Đảng và nhà nước đi vào cuộc sống. Hương ước, quy ước đi vào đời sống sẽ góp phần quan trọng trong việc hình thành giá trị chuẩn mực xã hội phù hợp với truyền thống, bản sắc của địa phương, xóa bỏ hủ tục lạc hậu, phát huy dân chủ cơ sở. Đội ngũ NCT không chỉ là cây cao bóng cả tỏa bóng mát, mà còn là những người tích cực nhất trong việc gìn giữ thuần phong mỹ tục của bản làng.